KAMU MALİYESİ

Devletin tam istihdama yönelik politikalar izlemesi bütçenin ekonomik istikrar işlevinin gereğidir. Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlamayı, fiyat istikrarını sağlamayı, ödemeler dengesini sağlamayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Serbest piyasa ekonomilerinin, devlet tarafından herhangi bir düzenleme yapılmadığında gelir dağılımını bozduğu bilinmektedir. Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır. Bu da bütçe aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Devlet bütçesinin tanımı yapılmaya çalışıldığında, çeşitli yazarların farklı tanımlar yaptıklarını görmekteyiz. Her bir yazar bütçenin farklı özelliklerini vurgulamaktadır. Bütçe nedir sorusuna verilen bazı yanıtlar şunlardır;
• Bütçe, en basit olarak gelir giderleri gösteren bir dokümandır.
• Bütçe, gelecekte devletin harcayacağı paralarla toplayacağı gelirlerin tahmindir.
• Bütçe, kaynaklarla amaçlara ulaşmak için bir araçtır.
• Bütçe, fiyat etiketli bir hedef sınıflamasıdır.
• Bütçe, kaynakların sınırlı olması ve ihtiyaçların sonsuz olması nedeniyle, alternatif hizmetler arasında tercih yapma mekanizmasıdır.
• Bütçe, tercihlerin amaçlara ulaşmak üzere koordine edilmesi anlamında bir plandır.
• Bütçe, amaçlara nasıl ulaşılacağını gösteren ayrıntılı bilgi içeriyorsa, bir çalışma planıdır.
• Bütçe, yürütme organı ile halk arasında yapılan bir sözleşmedir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Temsili demokrasilerde Parlamentolar, halkın isteklerini, ihtiyaçlarını ortaya koyarlar. Hükümetler de halkın bu isteklerini bütçe aracılığıyla gerçekleştirmeyi amaç edinmiş siyasal bir organdır. Hükümetler politikalarını bürokrasiye uygulatarak halkın isteklerini karşılamış olmaktadır. Hükümetlerin siyasi tercihlerinin parlamentolar aracılığıyla onaylanması ve uygulanması bütçenin siyasi işlevini açıklamaktadır. Parlamentolarda, hükümetlerin hazırlayıp getirdiği bütçelerin onaylanması, bir yandan bütçenin uygulanmasına izin verirken diğer yandan hükümete de bir anlamda güvenoyu verilmektedir. Çünkü bütçenin parlamentoda onaylanmaması halinde hükümet politikalarını uygulama olanağını yitirmektedir. Dolayısıyla, parlamento hükümetin politikalarını beğenmediğini ifade etmiş olmaktadır ki bunun anlamı güvensizliktir. Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir. Örneğin, bazı baskı gruplarının, temsil ettikleri grubun istekleri ve çıkarları için lobi faaliyetleri yapması, konferanslar düzenlemesi veya gösteriler yapması demokratik yöntemlerle bütçelerin etkilenmesine örnektir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bütçenin klasik anlamdaki tanımı düşünüldüğünde, bütçenin denetim işlevi de hemen anlaşılacaktır. Çünkü bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasıl kullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümete vermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır.
Bilindiği gibi devlet bütçeleri ülke ekonomilerinde oldukça önemli büyüklüklere sahiptir. Çeşitli ülkelerde GSMH’nın %20’si ile %60’ı arasında paya sahiptir. Bu kadar büyük bir paranın harcanmasının ve paranın toplanmasının mali yıl içerisinde denetimin yapılması
gereklidir. Bireyler olarak bizler para harcarken nasıl kontrollü olmaya çalışıyorsak, devletin de aynı, hatta daha fazla, özen göstermesi gerekmektedir. Bu denetim aynı zamanda görevini yapan ve yapmayan kamu görevlilerini belirlemek için de kullanılmaktadır. İdarenin kendi kendini denetlemesi anlamında yönetsel veya idari denetim olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bütçelerin hukuki işlevinin gereği olarak, mali yıl içersinde yapılan tüm bütçe işlemlerinin hukuki mevzuata uygun olması da gerekmektedir. Bütçe işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığı ise ancak yapılacak denetimle mümkündür. Bu denetim de yasallık, mevzuat veya biçimsel denetimi olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bütçenin klasik işlevleri yanında, günümüz modern devletlerinde çağdaş işlevleri de bulunmaktadır. Özellikle devlet anlayışında meydana gelen değişmelerle birlikte devlet bütçelerine klasik işlevlerin dışında bazı yeni işlevlerde yüklenmeye başlanmıştır. Devlet bütçeleri günümüzde kaynakları daha etkin tahsis etmek, gelir dağılımında
adaleti sağlamak, ekonomide istikrarı sağlamak, kamu yönetiminde bir araç olarak kullanılmak gibi yeni işlevleri üzerine almıştır.Bütçenin Çağdaş İşlevleri; 

• Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi
• Gelir dağılımında adalet işlevi
• Ekonomik istikrar işlevidir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Serbest piyasa ekonomilerinin, devlet tarafından herhangi bir düzenleme yapılmadığında gelir dağılımını bozduğu bilinmektedir. Gelir dağılımının gittikçe bozulmasının toplumsal huzursuzluklar yaratacağı bilindiğine göre, devletin bütçeleri aracılığı ile gelir dağılımını
düzeltme görevini üstlenme gereği ortaya çıkmaktadır.
Günümüzde devletlerin zaman zaman “modern Robin Hood” olarak davranması gerektiği söylenmektedir. Bir başka deyişle devletin zenginden daha çok alıp geniş halk kesimlerine hizmet götürmesi gerektiği söylenmektedir. Devletler bu biçimde bir politika izlerlerse, gelir dağılımında nispi bir düzelme ortaya çıkacaktır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Serbest piyasaların bazı ekonomik koşullarda, ekonomik istikrarı sağlayamadığı veya koruyamadığı bilinmektedir. Ekonomiler zaman zaman depresyonist baskılar altında, başka zamanlarda ise enflasyonist etkiler altında kalmaktadır. Bu ve buna benzer ekonomik sorunları devletlerin bütçeleri aracılığıyla çözmeye çalışması gerekmektedir. Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam istihdamı sağlanmayı, fiyat istikrarını sağlanmayı, ödemeler dengesini sağlanmayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamaktadır. Bireysel gelir dağılımı ise, gelir dağılımında adalet işlevi ile ilgilidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci şu şekildedir: Bütçe süreci, en geç eylül ayının ilk haftası sonuna kadar kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde görüşülüp onaylanan Orta Vadeli Program’ın (OVP) Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla başlayacaktır. OVP cumhurbaşkanı tarafından hazırlanacaktır. Doğru cevap A seçeneğidir.

“Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” kabul edilmesine bağlı olarak ve bütçenin hazırlanması sürecindeki tüm yetkiyi ortaya koyan 11 Şubat 2017 Tarihli ve 29976 Sayılı Resmî Gazete ’deki değişikliklerdir. Buna göre; Bütçenin hazırlanması ve uygulanması Madde 161- Kamu idarelerinin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır. Malî yıl başlangıcı ile merkezi yönetim bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve kontrolü ile yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller kanunla düzenlenir. Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bütçenin klasik anlamdaki tanımı düşünüldüğünde, bütçenin denetim işlevi de hemen anlaşılacaktır. Çünkü bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasıl kullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümete vermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

1961 Anayasası’ndan başlayarak yerleşik bir kavram olarak bütçe kelmesi kullanılmıştır.

Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır.

Bütçenin Klasik İşlevleri: Mali işlevi, Siyasi işlevi, Hukuki işlevi, Denetim işlevidir. Bütçenin Çagdas İşlevleri: Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi, Gelir dağılımında adalet işlevi, Ekonomik istikrar işlevidir.

Bütçenin Klasik İşlevleri: Mali işlevi, Siyasi işlevi, Hukuki işlevi, Denetim işlevidir. Bütçenin Çagdas İşlevleri: Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi, Gelir dağılımında adalet işlevi, Ekonomik istikrar işlevidir.

1982 Anayasa’sında bütçe yasa olarak adlandırılmaktadır.

Siyasi Denetim: Parlamentonun yaptıgı bütçe denetimidir. İdari Denetim: İdarenin kendi kendini denetlemesidir. Etkinlik Denetimi: En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde bütçe uygulamasının denetlenmesidir. Yasallık Denetimi: Bütçe işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığının denetlenmesidir.

Gelir dağılımı türleri oldukça çeşitlidir. Bireysel gelir dağılımı, sektörel gelir dağılımı, bölgesel gelir dağılımı gibi. Devlet bütçeler aracılığı ile siyasi irade isterse, bütün gelir dağılımı türlerinde bir iyileşme sağlayabilir. Topladığı vergiler, verdiği hizmetler, harcadığı paralarla gelir dağılımında adalet sağlaması oldukça kolaydır.

İthalatla ihracat arasındaki dış ticaret açığının kapatılabilmesi için devlet müdahalesi bütçenin Ekonomik İstikrar İşlevi kapsamında ele alınmaktadır.