KAMU MALİYESİ

Bütçe kavramı, Devlet’in gelir ve gider belgeleri, yürütmenin bulduğu mali kaynaklarla bu kaynakların kullanılma gereksinmesini kapsamaktadır. Bütçe kavramının ilk gelişiminde siyasi ve hukuki niteliği ağır basarken, günümüzde bunlara ekonomik nitelik de eklemiştir.
Bütçelerin hükümetler tarafından hazırlanıp parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürütülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır. Daha sonraları gelişen müdahaleci devlet, sosyal devlet anlayışıyla bütçenin ekonomik niteliği de kazandığını görmekteyiz. Özellikle bütçenin, var olan sınırlı kaynaklarla insanların ve toplumların gereksinmelerini karşılayabilmeye çalışması ve ekonomiye yön verip ekonomik istikrarsızlıkları gidermeye çalışması, ekonomik özelliğini ön plana çıkarmaktadır.

Çeşitli yazarlar devlet bütçesi tanımını yapmışlardır. Bu tanımlar doğrudur. Ancak her biri devlet bütçesinin bir yanını eksik tanımlamıştır. Yukarıdaki tanım günümüz dünyasında  devlet bütçenin çağdaş özelliklerini de içeren geniş bir tanımıdır.

Devlet bütçesinin klasik işlevleri olarak;mali işlevi, siyasi işlevi, hukuki işlevi, denetim işlevini sayabiliriz.

Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir.
Örneğin, bazı baskı gruplarının, temsil ettikleri grubun istekleri ve çıkarları için lobi faaliyetleri yapması, konferanslar düzenlemesi veya gösteriler yapması demokratik yöntemlerle bütçelerin etkilenmesine örnektir. Ancak, örneğin, totaliter rejimlerde, bütçe yapılsa bile, bu bütçeler, halkın demokratik hakları kullanması söz konusu olmadığı için, büyük olasılıkla sadece diktatörün istediği ve şekillendirdiği bütçe olacaktır. Devlet bütçelerinden siyasi olarak beklenen görev, halkın istekleriyle uyumlu ve halkın ihtiyaçlarını karşılayan bir araç olmasıdır.

Bütçenin klasik anlamdaki tanımı düşünüldüğünde, bütçenin denetim işlevi de hemen anlaşılacaktır. Çünkü bütçenin tanımında yer alan gelir ve giderlerin uygulanmasına önceden izin veren bir belge olması sonucunda, verilen bu iznin de nasıl kullanıldığının denetlenmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle parlamento hükümete vermiş olduğu uygulama iznini en azından mali yılsonunda denetlemek isteyecektir. Bu denetim siyasi denetim olarak adlandırılmaktadır.

Yukarıdaki tanımlama bütçenin çağdaş ilkelerinden ekonomide istikrarı sağlama işlevine aittir.

6771 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla bütçenin hazırlaması süreciyle ilgili çok ciddi değişiklikler içeren yasal düzenlemeler yapılmıştır. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM’ye sunulacaktır.Bu değişikliğe bağlı olarak kamu maliyesi ile ilgili ilkelerinin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından belirlenip izlenecek ve harcamacı kuruluş bütçeleri performans göstergeleri ve bunlara uygunluk ve idarelerin bu kapsamdaki faaliyetleri Cumhurbaşkanının yetkisi dâhilinde olacaktır. Ayrıca, Cumhurbaşkanlığınca bütçeler, uluslararası standartlar içeren sınıflandırma ile hazırlanıp ve uygulanacaktır. Merkezi yönetim bütçe kanunu teklifini hazırlarken, kamu idareleri arasında koordinasyonu da Cumhurbaşkanlığı sağlayacaktır.

Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz.

Bütçe teklifi Bütçe Komisyonunda görüşülür. Komisyonun elli beş gün içinde kabul edeceği metin Genel Kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır. Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini her bütçenin görüşülmesi sırasında açıklarlar, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar. Genel Kurulda kamu idare bütçeleri ile değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır.

1961 Anayasası’ndan başlayarak yerleşik bir kavram olarak bütçe kelimesi kullanılmıştır. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Bütçenin klasik işlevleri; mali işlevi, siyasi işlevi, hukuki işlev ve denetim işlevidir. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Bütçenin dört adet klasik işlevi vardır. Bunlar; mali işlevi, siyasi işlevi, hukuki işlevi, denetim işlevidir. Ekonomik istikrar işlevi ise bütçenin çağdaş işlevleri arasındadır. Doğru cevap E'dir.

Devletin üzerine almış olduğu bazı görevler vardır. Devletler en azından, iç ve dış güvenlik hizmetlerini yerine getirmektedir. Bu hizmetlerin gerektirdiği bazı giderlerin yapılması da zorunludur. İşte mali işlev, devlet hizmetlerinin gerektirdiği maliyetleri ve bunların finansmanını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu giderler ve gelirler arasında bir denge kurulmasını da gerektirmektedir. Doğru cevap A'dır.

Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir. Çünkü halkın isteklerinin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi ancak demokratik hakların kullanımıyla gerçekleşebilmektedir. Demokratik olmayan toplumlarda bütçenin siyasi işlevinden bahsedilemez. Doğru cevap D'dir.

Yasama organının halka adına kamu gelirlerini toplayıp, yine halk adına bu gelirleri harcamasına bütçe hakkı denir. Bu konuda sınırları belirleyen ise anayasadır. Doğru cevap B'dir.

Devlet bütçesinin bir yandan büyüklüğü açısından, diğer yandan kamu parasının kullanılması açısından etkin kullanılması gerekmektedir. En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde bütçe uygulamasının yapılması etkinlik denetimi olarak adlandırılmaktadır. Etkinlik denetimi bütçenin denetim işlevinin bir parçasıdır. Doğru cevap C'dir.

Tam ve yarı kamusal mal ve hizmetleri özel sektör ya üretmemekte ya da yetersiz miktarda üretmektedir. Bu da kaynak dağılımının etkinliğini bozarak toplumun refahını azaltmaktadır. Bu tür mal ve hizmetlerin üretimini kamu kesimi üstlenerek kaynakların daha etkin dağılmasını ve sosyal faydanın artmasını amaçlar. Bu bütçenin kaynak tahsisinde etkinlik işlevidir. Doğru cevap D'dir.

Bütçe süreci, en geç eylül ayının ilk haftası sonuna kadar kalkınma planları, stratejik planlar ve genel ekonomik koşulların gerekleri doğrultusunda makro politikaları, ilkeleri, hedef ve gösterge niteliğindeki temel ekonomik büyüklükleri de kapsayacak şekilde ggörüşülüp onaylanan Orta Vadeli Program'ın (OVP) Resmi Gazete'de yayımlanmasıyla başlar. Doğru cevap B'dir.

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde Merkezi Yönetim Bütçe Kanun teklifi Cumhurbaşkanı tarafından TBMM'ye sunulacak ve parlamento da görüşülme süreci bu şekilde başlamış olacaktır. Yani yeni uygulama da daha önce Bakanlar Kurulu'na ait olan bütçe kanunu teklifi yetkisi, Cumhurbaşkanı'na devredilmektedir. Doğru cevap A'dır.