KAMU MALİYESİ

Geniş anlamda kamu harcamalarını açıklayan görüş sosyoekonomik tanım, dar anlamda kamu harcamalarını açıklayan görüşse hukuki tanım olarak adlandırılmaktadır.

Geniş kapsamlı kamu harcamaları yaklaşımının kullanılmaması bazı nedenlerden ortaya çıkmıştır. Bu nedenler; kamu harcaması boyutlarının belirlenmesindeki güçlükler, fon akımlarının sağlıklı olarak belirlenememesi, özel kesim finansmanında kamu payının net bir şekilde ortaya konmamasıdır. KİT'lerin harcamaların vergi istisna ve muafiyetlerinde ve sosyal güvenlik ödemelerinde ortaya çıkan çeşitli kavram ve uygulama güçlükleri, geniş anlamda kamu harcaması kavramını zor hesaplanır ve kullanışsız bir kavram haline getirmektedir.

Kamu harcamalarının devletin yapısı ve organları göz önünde tutularak sınıflandırılmasına idari sınıflandırma denir.

Fonksiyonel sınıflandırma, farklı yazarlar tarafından hem işlevsel hem de görevsel sınıflandırma olarak da adlandırılmaktadır. Organik sınıflandırma ise idari sınıflandırmayla aynı anlamda kullanılmaktadır.

Bazı kamu harcamalarının etkilerinin döneminde yok olmadığı, gelecek dönemlere de geçtiği halde, bunların nesnel varlıklar halinde olmamaları cari harcamalar olarak nitelendirilmelerinde neden olmaktadır. Örneğin, eğitim ve sağlık harcamalarının, bir üretici güç olarak, insan üzerinde gelecek dönemlere de kalıcı etkileri olduğu halde, bunlar kamu muhasebesinde cari harcama sayılmaktadır. Bunlara insan sermayesine yatırım ya da kalkınma carisi de denilmektedir.

Bütçe yılı içinde ödenmemiş giderlerin, takip eden yıllarda ödenmesi, transfer ödemesi sayılır. Bunlar, devletin iç ve dış borçlanmalar karşılığında ödediği faizler, borç taksitleri, evvelki yıllara ait zamanda ödenmemiş giderlerle geçmiş yıllara ait borçlardır.

Ekonomik sınıflandırma, devlet faaliyetlerinin, milli ekonomi üzerindeki etkilerine göre gruplanmasıyla oluşturulmuştur. Devlet faaliyetlerinin, milli gelir ve piyasa ekonomi üzerindeki etkilerinin ölçülmeisni amaçlar. Altı haneli ve dört düzeyli kod grubundan oluşur. Bunlar; personel giderleri, devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımları, faiz giderleri, cari transferler, sermaye giderleri, sermaye transferleri, borç verme ve yedek ödeneklerdir. Özel ödenekler ise finansman tipi sınıflandırmada yer almaktadır.

Kamu harcamalarının görünürde artması, topluma sunulan mal ve hizmetlerde kalite ya da miktar olarak bir artış olmamasına karşılık, kamu giderlerinin tutarında meydana gelen bir artışı ifade etmektedir. Buna göre; paranın satın alma gücünün düşmesi, bütçe sistemlerinin değişmesi, ülke yüzölçümü ve nüfusun artması kamu harcamalarını görünürde artırırken, teknolojik nedenler kamu harcamalarını gerçekte arttırmaktadır.

Kamu harcamalarının gerçek artış nedenleri arasında, ekonomik nedenler, teknolojik nedenler, sosyal nedenler, siyasi nedenler ve askeri nedenler gösterilmektedir. Ülke yüzölçümünün artması ise kamu harcamalarını görünürde arttırmaktadır.

Wagner, kamu tarafından üretilen mal ve hizmetlere yönelik talebin sürekli olarak artmasına karşın, vergi gelirlerinde aynı oranda bir artış söz konusu olmadığı için, kamu harcamalarının yükseleceğini ilk olarak ortaya koyan iktisatçıdır.

Geniş anlamda kamu harcamalarını açıklayan görüş “sosyoekonomik tanım”, dar anlamda kamu harcamalarını açıklayan görüşse “hukuki tanım” olarak adlandırılmaktadır. Dar anlamdaki tanım klasik akımdan esinlenmekle birlikte, devletin kamu tüzel kişisi oluşunu dikkate alarak, hukuki kişiliğini göz önünde tutmasına karşılık, modern anlayıştan esinlenmiş olan sosyoekonomik tanım, devletin sosyal hayatla ekonomik faaliyetlerdeki rolünü ve devleti karakterize eden kamu gücünü göz önünde bulundurmaktadır. Doğru cevap D’dir.

Fonksiyonel sınıflandırma, giderler yoluyla gerçekleştirilmesi öngörülen amaçlara yönelik hizmetler, bir başka deyişle devletin klasik ve sosyoekonomik nitelikteki hizmetleri göz önünde tutularak, her bir hizmet grubu için yapılan giderler sınıflandırmasıdır. Fonksiyonel sınıflandırma, belirli bir hizmetin yerine getirilmesinin toplam maliyetinin saptanmasında; toplam maliyetinin saptanmasının yanında birim maliyetinin belirlenmesinde, birim maliyete etki eden faktörlerin gözden geçirilerek hizmette etkinlik sağlamaya, harcanan parayla elde edilen fayda arasında karşılaştırmalar yapmaya olanak tanımaktadır. Doğru cevap A’dır.

Gerçek harcamalar devletin tüketim harcamalarıdır ve bu harcamalar aracılığıyla devlet, dolaylı ya da dolaysız bir tarzda üretim faktörlerinin ya mülkiyetine ya da kullanma hakkına sahip olmaktadır. Bu ayrımın esası kamu harcamalarının mal ve hizmet alımlarında kullanılıp kullanılmadığıdır. Devlet kamu hizmetlerini gerçekleştirmek üzere memur istihdam etmesi durumunda, bir üretim faktörü olan emekten yararlanma hakkını elde etmiş olduğundan, memurlara yapılan maaş ödemeleri de gerçek harcamalar olarak kabul edilir. Doğru cevap D’dir.

Transfer Harcamaları, satın alma gücünün özel şahıslar ya da sosyal tabakalar arasında el değiştirmesine sebep olan kamu harcamalarıdır. Transfer harcamaları dört grupta toplanabilir. •İktisadi Transferler: Devletin, İktisadi Devlet Teşekküllerinin yatırımlarına katkıda bulunmak amacıyla yaptığı transferlerdir. •Mali Transferler: Devletin özel bütçeli kuruluşlar ve yerel yönetimlere yaptığı transferlerdir (Üniversiteler, il özel idareleri ve belediyeler v.b.). • Sosyal Transferler: Devletin sosyal amaçlarla yaptığı transferlerdir. Örneğin; emekli sandığı, dernek ve yardım kuruluşlarına yapılan yardımlar ve öğrenci bursları. •Borç Ödemeleri: Bütçe yılı içinde ödenmemiş giderlerin, takip eden yıllarda      ödenmesi, transfer ödemesi sayılır. Bunlar, devletin iç ve dış borçlanmalar karşılığında ödediği faizler, borç taksitleri, evvelki yıllara ait zamanda ödenmemiş giderlerle geçmiş yıllara ait borçlardır. Doğru cevap E’dir.

1995 yılında kamunun yeniden yapılandırılmasını amaçlayan Kamu Mali Yönetim Projesi kapsamında analitik bütçe sınıflandırması üzerine çalışmalar başlatılmış, 1998 yılında Uluslararası Para Fonu uzmanlarıyla birlikte çalışılarak Devlet Mali İstatistikleri (GFS - Government Finance Statistics) esasına dayalı bir sınıflandırma modeli ortaya konulmuştur. Bu sınıflandırmanın, 1999 yılında, 4 kuruluşta test edilmesi kararlaştırılmıştır. Doğru cevap A’dır.

Kamu harcamalarının görünüşte artması, topluma sunulan mal ve hizmetlerde kalite ya da miktar olarak bir artış olmamasına karşılık, kamu giderlerinin tutarında meydana gelen bir artışı ifade etmektedir. Bu artışın üç sebebi vardır. Paranın satın alma gücünün düşmesi, bütçe sistemlerinin değişmesi ve ülke yüzölçümü ve nüfusun artmasıdır. Doğru cevap B’dir.

Kamu harcamalarının topluma sunulan mal ve hizmetlerin kalitesi ve miktarında meydana gelen artışla birlikte artması, kamu harcamalarında meydana gelen gerçek bir artışı ifade etmektedir. Gerçek artışın nedenleri; ekonomik, teknolojik, sosyal, askeri, siyasal olarak sınıflandırılır. Doğru cevap C’dir.

Kamu harcamalarındaki artışı açıklamaya yönelik olarak ilk ampirik çalışma yüz yılı aşan bir süre önce Adolph Wagner tarafından ortaya atılmıştır. Literatüre Wagner Kanunu olarak da geçen, kamu harcamalarındaki artışın sanayileşme sürecinin getirmiş olduğu ekonomik ve sosyal ihtiyaçların artmasına bağlayan Wagner, devlet faaliyetlerindeki sürekli artışı ifade eden bu kanunu 1883 yılında yaptığı gözlemler neticesinde savunmuştur. Doğru cevap C’dir.

1970’li yıllardan itibaren kamu harcamalarının artışıyla ilgili olarak kendisine literatürde yer bulan bir diğer görüş de Peacock-Wiseman’ın sıçrama tezidir. İngiltere’de 1890-1960 yılları arasında, kamu harcamalarının seyrini izleyen Peacock ve Wiseman, bazı sonuçlara ulaşmışlardır. Buna göre kamu harcamaları, devamlı ve doğrusal bir artış göstermemekte, ancak basamaklı bir gelişme söz konusu olmaktadır. Politik, ekonomik ve sosyal buhranlar meydana geldiğinde bu ilişkide yükselme yönünde sıçramalar yaşanmakta, durumun normale döndüğü dönemlerdeyse değişmiş olan durum, varlığını yeni şekliyle devam ettirmektedir. Doğru cevap E’dir.

Kamusal Tercihler Teorisinin en önemli katkılarından biri “piyasa başarısızlığı” teorisine karşılık olmak üzere “devletin başarısızlığı” teorisini geliştirmiş olmasıdır. Kamu tercihi teorisini savunan iktisatçılar Keynesyen politikaları eleştirerek kamu ekonomisinin de piyasa ekonomisi gibi kendi başına optimumu sağlamaktan uzak olduğunu açıklamışlardır. Kamu kesiminin                başarısızlık nedenleriniyse özetle şu başlıklar altında toplamışlardır: •Politikacıların çıkar güdüsü •Siyasal iktidarın miyopluğu •Hizmet kayırmacılığı •Politik rekabetin eksikliği • Parti içi demokrasinin eksikliği •Bürokratik etkinsizlikler •Seçmenin ilgisizliği •Seçmenin eksik bilgiye sahip olması •Seçmenin politik miyopluğu •Oylama maliyeti •Çıkar ve baskı grupların faaliyetleri •Oy ticareti. Bütün bu etkilerle artan kamu harcamaları ekonomi üzerinde de olumsuz etkiler yaratacak ve politik yozlaşmayı da beraberinde getirecektir. Doğru cevap B’dir.