KAMU MALİYESİ

Kamu harcamalarının GSYH içerisindeki oranı kamu kesiminin büyüklüğünün ülkeler arası karşılaştırılmasında en çok kullanılan ölçümdür. Burada reel harcamalar ve transfer harcamalarının toplamından oluşan toplam kamu harcamalarının dikkate alınması gerekmektedir. Kamu harcamalarının en çok kullanılan ölçüm yöntemi olmasının temel nedeni devletin bütçesini hazırlarken öncelikle kamu harcamalarını belirlemesidir.

Devlet anlayışı zaman içerisinde, içinde bulunulan tarihsel ve toplumsal koşullara göre farklı biçim ve karakterler kazanarak değişmektedir. Devlet anlayışındaki değişiklikler, ekonomik ve siyasi yapı, toplumsal özellikler gibi birçok nedenle devlet anlayışı ve görevlerinde meydana gelen farklılıkla kamu kesiminin kapsamında daralma ya da genişlemeler yaratmaktadır. Benimsenen devlet anlayışına bağlı olarak kamu kesimi ekonomisi, toplam ekonomi içinde önemli bir pay sahibi olabilir. Ya da tam tersi olarak devletin üstlendiği görevlerdeki azalma nedeniyle kamu kesimi daralabilir. Doğru cevap E'dir.

Başta dünya çapında yaşanan ekonomik krizler olmak üzere teknolojik ve sosyal gelişmeler devlet algısının değişiminde önemli rol oynamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Kamu kesiminin büyüklüğü çoğunlukla kamu giderlerinin veya kamu gelirlerinin dikkate alınmasıyla ölçülmektedir. Ancak kamu ekonomisinin büyüklüğü genel olarak, kamu kesimini temsil eden kurum ve kuruluşların yapmış oldukları harcamaların gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Yani, toplam kamu harcamaları GSYH’ye oranlandığında bir ekonomideki kamu kesiminin büyüklüğü ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, kamu kesimi istihdamı, kamu yatırımları, kamu kesimi borçlanma gereği (KKBG), kamu borç stoku gibi makroekonomik değerlerin kullanılmasıyla da kamu kesiminin büyüklüğüne ilişkin bir yargıya varılabilir. Doğru cevap C'dir.

Kamu sektörü dar veya geniş anlamda ele alınabilmektedir. Dar anlamda kamu sektörü, merkezi yönetim kuruluşlarını; geniş anlamda kamu sektörü ise, merkezi yönetim ve yerel yönetim kuruluşlarını, parafiskal kuruluşları ile kamu girişimlerini kapsamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de kamu kesimi çok bileşenli bir yapıya sahiptir. 2006 yılında yürürlüğe giren 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu kesiminin yapısı önemli ölçüde yeniden tasarlanmıştır. Buna göre, Türk kamu kesimi genel yönetim kurumları ve kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır. Genel yönetim kurumları içerisinde ise ağırlık genel bütçeli kurumlar, özel bütçeli kurumlar ve düzenleyici ve denetleyici kurumların toplamından oluşan merkezi yönetim kurumlarındadır. Genel yönetim kurumlarının diğer bileşenleri sosyal güvenlik kurumları ve yerel yönetimlerdir. Bu Kanun’un dışında kalan döner sermayeler ile fonların da özünde kamu kesiminin birer bileşeni olduğu dikkate alınmalıdır. 

Sivil toplum kuruluşları bunlar arasında bulunmadığı için doğru cevap B'dir.

Bu kurumlardan genel bütçeli kurumlar, tam kamusal veya yarı kamusal mal üreten ve finansmanı devlet bütçesinden yapılan kamu kurumlarıdır. Devlet tüzel kişiliğine dâhil olan ve 5018 sayılı Kanun’a ekli (1) sayılı cetvelde yer alan genel bütçeli idareler sundukları hizmetler karşılığında gelir elde etmeyen kurumlardır. Genel bütçeli daireler, kamu hizmeti üreten kuruluşlar olup tüm giderleri devlet tarafından toplanan genel bütçenin “B” cetvelinde görülen gelirlerle karşılanan kuruluşlardır. Bu kuruluşlar bütçelerine klasik bütçe ilkeleri özellikle tahsis ilkesi katı biçimde uygulanır, kendilerine ait özel gelirleri yoktur. Bütçe ilkelerine göre, bütçede ödenekler yasalarla belirlenen amaçlara uygun ve yasalarda belirlenen miktarlar içinde kullanılmak zorundadır. Yasama organı bütçe harcamalarını onaylarken, toptan değil harcama bölüm ve kalemleri halinde onaylamaktadır. Bu ilke uyarınca genel bütçeli kurumların bütçede belirlenen amaçlar için ayrılan ödeneklerin dışında bir amaçla harcama yapmaları mümkün olmamaktadır. Bütçeyle bu kurumlara tahsis edilen ödenekler belirtilen yıl için, belirtilen tutarda ve belirtilen amaçlarla kullanılabilmektedir. Bu kurumların bütçesine bakıldığında sadece giderlere ait ödenekler görülmektedir. Sözü edilen kurumlar bütçenin kamu gelirlerinden kendisine tahsis edilen miktarda yararlanmaktadırlar. Türkiye’de genel bütçeli kurumlar Cumhurbaşkanlığı, yüksek mahkemeler, bakanlıklar ve Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulundan oluşmaktadır.

Genel bütçeli kurumlar sundukları hizmetler karşılığında gelir elde etmeyen kurumlar oldukları için doğru cevap A'dır.

Özel bütçeli kurumlar, bir bakanlığa bağlı ya da ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek için kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve 5018 sayılı Kanun’a ekli (II) sayılı cetvelde yer alan kamu idareleridir. Kanunla kurulan özel bütçeli idareler farklı hizmet alanlarında faaliyet gösterirler. Devletin genellikle yarı kamusal mal ve hizmet üreten birimleridir. Hepsi doğru olduğu için doğru cevap E'dir.

Ülkemizde düzenleyici ve denetleyici kurumlar, 5018 Kanunda sayılan sınırlı sayıdaki maddeye tâbi olmakla birlikte genel olarak Kanun kapsamı dışında tutulmakta; malî özerkliklerini zedeleyecek herhangi bir hükme yer verilmemektedir. Düzenleyici ve denetleyici kurumların denetim yapma ve yaptırım uygulama yetkileri bulunmaktadır. Kendi tüzel kişilikleri, ayrı bütçeleri ve kendi öz gelirleri olan bu kurumlar hesap ve nakit işlemlerini kendileri yürütmektedir. Düzenleyici ve denetleyici kurumlar malî yılsonunda oluşan gelir fazlalarını genel bütçeye aktarmaktadırlar.

Doğru cevap C'dir çünkü "Düzenleyici ve denetleyici kurumlar malî yılsonunda oluşan gelir fazlalarını genel bütçeye aktarmaktadırlar."

Türkiye’de genel bütçeli kurumlar Cumhurbaşkanlığı, yüksek mahkemeler, bakanlıklar ve Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulundan oluşmaktadır.

Doğru cevap D'dir.Bu kurumların tam listesi kitabınızın 63. sayfasında Ek 1'de yer almaktadır.

Döner sermayeli işletmeler ise, genel ve özel bütçeli kamu idareleri tarafından tahsis edilen döner sermayenin kullandırıldığı fon işletmeleridir. Döner sermayeli işletmelerin kuruluş amaçları şu şekilde sıralanabilir:

Bütün maddeler doğru olduğu için doğru cevap E'dir.

Kamu harcamalarının GSYH içerisindeki oranı kamu kesiminin  büyüklüğünün ülkelerarası karşılaştırılmasında en çok kullanılan ölçümdür. Burada reel harcamalar ve transfer harcamalarının toplamından oluşan toplam kamu harcamalarının dikkate alınması gerekmektedir. Kamu harcamalarının en çok kullanılan ölçüm yöntemi olmasının temel nedeni devletin bütçesini hazırlarken öncelikle kamu harcamalarını belirlemesidir. Devlet öncelikle yapması gereken faaliyetlerin neler olacağını belirleyerek daha sonra belirlenen ihtiyaçlara göre kaynak bulma yoluna gitmektedir. Bu durumda kamu harcamalarının ilke olarak öncelikle vergilerle karşılanması esassa da vergi gelirlerinin yeterli olmadığı durumlarda kaynak ihtiyacı borçlanma ile de finanse edilebilmektedir. Bu nedenle kamu harcamalarının boyutu kamu kesiminin kapsamını göstermek açısından öncelikli akla gelen göstergelerden biridir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Maddelerde verilen tüm ölçümler, kamu kesiminin büyüklüğünün ölçülmesinde kullanılan ölçüler arasında yer aldığı için doğru cevap E şıkkıdır.

Türk kamu kesimi genel yönetim kurumları ve kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır. Bu nedenle doğru cevap A şıkkıdır.

Genel yönetim kurumları içerisinde ise ağırlık genel bütçeli kurumlar, özel bütçeli kurumlar ve düzenleyici ve denetleyici kurumların toplamından oluşan merkezi yönetim kurumlarındadır. Genel yönetim kurumlarının diğer bileşenleri sosyal güvenlik
kurumları ve yerel yönetimlerdir. Bu nedenle doğru cevap C şıkkıdır.

5018 sayılı Kanun’da merkezi yönetim kurumları adı altında toplanmış olan kurumlar genel bütçeli kurumlar, özel bütçeli kurumlar, düzenleyici ve denetleyici kurumlardır. Bu sebeple doğru cevap D şıkkıdır.

Türkiye’de genel bütçeli kurumlar Cumhurbaşkanlığı, yüksek mahkemeler, bakanlıklar ve Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulundan oluşmaktadır. Bu nedenle doğru cevap E şıkkıdır.

Özel bütçeli kurumlar, bir bakanlığa bağlı ya da ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek için kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve 5018 sayılı Kanun’a ekli (II) sayılı cetvelde yer alan kamu idareleridir.

Bu nedenle doğru cevap B şıkkıdır.

Ülkemizde sosyal güvenlik kuruluşları kapsamında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) bulunmaktadır. Bu nedenle doğru cevap D şıkkıdır.

Türkiye’de kamu döner sermaye uygulaması ilk kez 1925 yılında 549 sayılı “Ziraat Müesseselerine Sabit Sermaye Vaz’ına Dair Kanun” ile başlatılmıştır. Buradan hareketle doğru cevap C şıkkıdır.