KAMU MALİYESİ

Örneğin, liberal politikaların izlendiği dönemlerde devletin görev ve sorumlulukları olabildiğince sınırlandırılırken, korumacı politikaların izlendiği dönemlerde bu görev ve sorumlulukların sınırları genişleyebilmektedir. Özellikle son yıllarda devletin neler yapması veya yapmaması gerektiği konusunda neo-liberal iktisadi politikalar belirleyici rol oynamaktadır. Bu kapsamda devletin iktisadi alandan çekilmesi, özelleştirme, küçük ama etkin devlet yapısı gibi düşünceler ön plana çıkmakta ve kamu kesiminin payı genel ekonomi içerisinde azaltılmaya çalışılmaktadır.

Kamu maliyesinin kaynakların kullanımı ve dağılımının genel iktisadi yaşamın yönlendirilmesi bakımından önemli etkileri bulunmaktadır. Bir ekonomide kamu ekonomisi ve özel ekonomiye ait payların değişmesi birçok etki doğurmakta, bu durum genel ekonomik politikaların belirlenmesi ve genel iktisadi sorunların çözümünde önemli bir rol oynamaktadır. Burada önemli olan temel nokta ise kamunun bu rolü ve yönlendirmelerinin kalitesi ve toplumsal refaha etkisi ile ilgili olmaktadır. Çünkü kamu hizmetlerinin kalitesi ve etkinliği toplumsal refahı doğrudan etkilemektedir. Bu değişim devletin yapısal yönü olan örgütsel görünümüne ve işlevsel yönü olan kamu politikalarının belirlenmesi ve yürütülmesi süreçlerine de yansımaktadır.

Karma ekonomide kamu kesiminin büyüklüğü ekonomi üzerinde önemli etkiler yaratan kamu giderlerinin düzeyi ile ölçülür. Bu giderlerin içinde mal ve hizmet alımı ve üretim faktörü kullanımı için yapılan giderler önemli bir paya sahiptir. Ayrıca, kamu giderlerinin toplam miktarındaki ve bileşimindeki değişiklikler makroekonomik düzeyde istikrar ve büyüme açısından önemli faktörlerdir. Bir görüşe göre özel kesimin kârlılığını ve istikrarını sağlayan unsur kamu kesiminin kendisidir. Kamu kesiminin ekonominin bütününü etkileyecek kadar büyük tutulmasıyla gerektiğinde bütçe açığı verilerek ekonomik daralmaların şiddetinin azaltılması olanaklı hale gelir.

Benzer şekilde, devletin giderlerini finansman biçimi de önemli ekonomik sonuçlar doğurmaktadır. Bu finansmanda kullanılan vergi türleri ve bunların oranları veya miktarları bireylerin refah (fayda) düzeyini ve özel kesimin kaynaklarını nasıl dağıtacağına ilişkin kararlarını etkilemektedir. Vergi sistemi etkinlik ve eşitliği destekleyebileceği gibi, bunlara zarar da verebilmektedir. Bu çerçevede Türkiye’de görülen durum ise özellikle 1980’li yıllardan sonra etkinliği sağlamak adına vergi sisteminde dolaylı vergilerin ağırlıkta olduğu bir vergi sistemine geçilmesi ve bunun karşılığında eşitlikten uzaklaşılması olmuştur.

Eğer bütçede bir açık veya fazla söz konusu ise, devlet tasarruf ile yatırım arasındaki dengeye ya da ödemeler dengesine (ihracat ile ithalat arasındaki dengeye) etki etmektedir. Bütçe açığı verilmesi durumunda bu açığın boyutu ve finanse edilme şekli makroekonomik istikrar için çok önemlidir. Bu açığın devlet borçlanması ile finanse edilmesi finansal piyasalar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Eğer bütçe fazlası verilirse, devlet ekonomideki tasarruf arzını artırma yoluna gidecektir.

Kamu kesimi ekonomiyi etkileyebildiği gibi ekonominin gidişinden de etkilenebilmektedir. Örneğin, bir ekonomik krizde kamu gelirleri düşer, değişmez veya çok az bir
miktarda artar. Bu durum özellikle borçların ve bütçe açığının nispeten yüksek olması halinde kamu hizmetlerinin sunumunu azaltır. Ayrıca devlet verdiği kararların ekonomi üzerinde ters etki yaratması halinde bu kararlarının sonuçlarına da katlanmak zorunda kalır. Yüksek bütçe açıklarının daha yüksek faiz oranlarına neden olması ve böylece devletin faiz giderlerinin artması bunun en tipik örneğidir.

2017 yılı esas alınarak seçilmiş ülkelere bakıldığında en  yüksek oranın sırasıyla Fransa (%56) ve Norveç (%49) olduğu görülmektedir. En düşük paya sahip olan ülkelerin ise Meksika (%26) ve İrlanda (%26) olduğu söylenebilmektedir. Söz konusu yıllar incelendiğinde tabloda dikkat çeken en önemli ülkenin Çin olduğu görülecektir. Gerçekten Çin’de bu oran 2006 yılında %18 seviyesindeyken, 2017 yılında %32 seviyesine yükselmiştir.

2017 yılı esas alınarak seçilmiş ülkelere bakıldığında en yüksek oranın sırasıyla Fransa (%56) ve Norveç (%49) olduğu görülmektedir. En düşük paya sahip olan ülkelerin ise Meksika (%26) ve İrlanda (%26) olduğu söylenebilmektedir. Söz konusu yıllar incelendiğinde tabloda dikkat çeken en önemli ülkenin Çin olduğu görülecektir. Gerçekten Çin’de bu oran 2006 yılında %18 seviyesindeyken, 2017 yılında %32 seviyesine yükselmiştir.

2017 yılı için seçilmiş ülkeler göz önüne alındığında bu oranın en düşük olduğu ülkenin Hindistan, en yüksek olduğu ülkenin ise Fransa ve Norveç olduğu görülmektedir. Türkiye’de ise bu oran 2006 yılında %34 seviyesinde gerçekleşmişken 2017 yılında %31 seviyesine gerilemiştir. 2006-2017 yılı genel olarak değerlendirildiğinde ise bu orandaki en büyük artış Çin’de gerçekleşirken, en büyük azalış ise İrlanda’da gerçekleşmiştir.

Türk kamu kesimi genel yönetim kurumları ve kamu iktisadi teşebbüsleri (KİT’ler) olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır. Genel yönetim kurumları içerisinde ise ağırlık genel bütçeli kurumlar, özel bütçeli kurumlar ve düzenleyici ve denetleyici kurumların toplamından oluşan merkezi yönetim kurumlarındadır. Genel yönetim kurumlarının diğer bileşenleri sosyal güvenlik kurumları ve yerel yönetimlerdir. Bu Kanun’un dışında kalan döner sermayeler ile fonların da özünde kamu kesiminin birer bileşeni olduğu dikkate alınmalıdır.

Toplam kamu harcamalarının GSYH’ye oranı

Geniş anlamda kamu sektörü

Yerel yönetimler

5018 sayılı kanun

Genel bütçeli kurumlar

Özel bütçeli kurumlar

1949 yılında

1945 yılında

1971 yılında

1946 tarihinde