KAMU MALİYESİ

Liberal politikaların izlendiği dönemlerde devletin görev ve sorumlulukları olabildiğince sınırlandırılırken, devletin iktisadi alandan çekilmesi, özelleştirme, küçük ama etkin devlet yapısı gibi düşünceler ön plana çıkmakta ve kamu kesiminin payı genel ekonomi içerisinde azaltılmaya çalışılmaktadır.  Liberal iktisadi düşüncede; kamu sektörünün kapsamının genişlemesi daha çok bütçe açığı anlamına gelmektedir.

Kamu harcamalarının GSYH içerisindeki oranı kamu kesiminin büyüklüğünün ülkelerarası karşılaştırılmasında en çok kullanılan ölçümdür.

Dar anlamda kamu sektörü, merkezi yönetim kuruluşları kapsamaktadır.

Genel bütçeli daireler, kamu hizmeti üreten kuruluşlar olup tüm giderleri devlet tarafından toplanan genel bütçenin “B” cetvelinde görülen gelirlerle karşılanan kuruluşlardır.

Türkiye’de genel bütçeli kurumlar Cumhurbaşkanlığı, yüksek mahkemeler, bakanlıklar ve Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulundan oluşmaktadır.

Özel bütçeli kurumlar, bir bakanlığa bağlı ya da ilgili olarak belirli bir kamu hizmetini yürütmek için kurulan, gelir tahsis edilen, bu gelirlerden harcama yapma yetkisi verilen, kuruluş ve çalışma esasları özel kanunla düzenlenen ve 5018 sayılı Kanun’a ekli sayılı cetvelde yer alan kamu idareleridir.

Üniversite bütçelerinde kendilerine ait gelir kaynaklarına yer verilmiştir. Bunlar; devlet katkı payı, hazine yardımı, öğrenci katkı payları ve öğrenim ücretleri, basılı ya da görsel ders malzemeleri, kitap ve yayın satış gelirleri, taşınır ve taşınmaz mal gelirleri, döner sermaye işletmelerinden aktarılacak tutarlar, bağış, yardım ve diğer gelirler şeklinde sıralanabilir.

Sosyal güvenlik sisteminde finansman sorunu yaratabilecek temel sorunlar şu şekilde özetlenebilir:

Kamu kesiminin unsurlarından biri olan döner sermayeli işletmeler, devletin asli ve sürekli kamu hizmet ve görevlerinin yürütülmeleri sırasında oluşan atıl (boş) kapasitenin kullanılması amacıyla ortaya çıkmıştır.

KİT’lerin kuruluş amaçları arasında;

Türkiye’de de 1994 ve 2000-2001 ekonomik krizlerinde kamu hizmetlerinin sunumu azalmış, yüksek miktarlı bütçe açıklarının kapatılması için giderek daha fazla faiz yükü altına girilmiştir. Bütçe açıklarının daha sonraki dönemlerde ısrarlı bir şekilde devam etmesinin en önemli sebebi budur.

Kamu ekonomisinin büyüklüğü genel olarak,
kamu kesimini temsil eden kurum ve kuruluşların yapmış oldukları harcamaların gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranlanmasıyla hesaplanmaktadır. Yani, toplam kamu harcamaları GSYH’ye oranlandığında bir ekonomideki kamu kesiminin büyüklüğü ortaya
çıkmaktadır. Ayrıca, kamu kesimi istihdamı, kamu yatırımları, kamu kesimi borçlanma
gereği (KKBG), kamu borç stoku gibi makroekonomik değerlerin kullanılmasıyla da
kamu kesiminin büyüklüğüne ilişkin bir yargıya varılabilir.

Kamu harcamalarının GSYH içerisindeki oranı kamu kesiminin büyüklüğünün ülkelerarası karşılaştırılmasında en çok kullanılan ölçümdür. Burada reel harcamalar ve transfer harcamalarının toplamından oluşan toplam kamu harcamalarının dikkate alınması gerekmektedir.

Kamu kesiminin büyüklüğünün ölçülmesinde kamu gelirlerinin büyüklüğü de ölçü olarak ele alınabilir. İlk bakışta bir ülkedeki kamu harcamalarının kamu gelirleriyle sınırlı olacağı, bu bakımdan kamu harcamaların GSYH’ye oranının kamu gelirlerinin GSYH’ye oranıyla aynı olacağı akla gelebilir. Ancak kamu kesimi ihtiyaçları için harcama yaparken bu harcamaları sadece vergilerle finanse etmemekte, örneğin borçlanma gibi başka kaynaklara da başvurabilmektedir. Bu ölçünün kullanılmasında dikkat edilmesi gereken nokta hangi gelirlerin kamu gelirleri sayılacağı konusudur. Eğer kamu kesiminin genel ekonomi içerisindeki yeri ölçülmek isteniyorsa o zaman devletin egemenlik hakkına dayalı olarak zorla elde ettiği ve zorlama olmadan elde ettiği tüm gelirlerinin dikkate alınması gerekmektedir.

Kamu kesiminin büyüklüğünün ölçülmesinde kullanılan ölçülerden bir diğeri kamu kesimi borçlanma gereğinin (KKBG) GSYH’ye oranlanmasıdır. KKBG, kamu kesimini oluşturan tüm birimlerin toplam gelir ve gider durumları arasındaki farkı göstermekte ve kamu kesiminin toplam borçlanma ihtiyacını hesaplamakta kullanılmaktadır.

İki veriye birlikte bakıldığında istihdam sayısında bir artış olsa da istihdam oranında bir düşme göze çarpmaktadır. Bu durum kamu kesimindeki istihdamın özel kesime kıyasla hızlı büyümediği anlamına gelmektedir.

Genel yönetim kurumlarının bileşenleri merkezi yönetim, sosyal güvenlik
kurumları ve yerel yönetimlerdir

5018 sayılı Kanun’da merkezi yönetim kurumları adı altında toplanmış olan kurumlar genel bütçeli kurumlar, özel bütçeli kurumlar, düzenleyici ve denetleyici kurumlardır.

Yüksek öğretim kurumları, yani üniversiteler özel bütçeli kurumlardır. Diğerleri genel bütçe içinde yer alır.

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) bir sosyal güvenlik kuruluşudur.