KAMU MALİYESİ

Refah İktisadı; iktisadın, bireyin ekonomik refahını makro değil, mikroekonomik teknikler kullanarak değerlendiren alt dalıdır.

Küresel ve kamusal malların sunumunda etkili olan aktörler şunlardır; -Uluslararası Örgütler (BM, Dünya Sağlık Örgütü, Unicef vb.) -Devletler -Uluslararsı Sivil Toplum Örgütleri (Oxfam, Yeşilbarış, Kızılay ve Kızılhaç vb.) Özel Kuruluşlar (Vakıflar, firmalar vb.)

Farklı iktisadi düşünce okullarının görüşlerine bakarsanız, iktisatçıların birçok konuda çoğunlukla görüş ayrılığı içinde olduklarını görebilirsiniz. Ancak iktisatçıların üzerinde bir biçimde görüş birliği sağladığı bazı konular da bulunur. Bunlardan biri de piyasaların her zaman mükemmel bir biçimde çalışmadığını savunan piyasa başarısızlığı kuramıdır. Piyasa başarısızlığı kuramına göre, eksik rekabet, kamusal mallar, dışsallıklar ve eksik bilgi vb. koşulların varlığı durumunda piyasalar kendi başlarına etkinliği sağlayamaz veya yeterince etkin bir biçimde çalışmaz. Bu durumda bazı mallar fazla, bazı mallar az miktarda üretilirken, bazı mallar ise hiç üretilmez.

Piyasa başarısızlığı kuramı kaynak dağılımı işlevini kamu maliyesinin en önemli işlevi olarak kabul eder. Bu işlevden kastedilen şey, devletin üretici kaynakları dağıtması faaliyetidir, başka bir deyişle, üretim görevlerini kendisinin üstlenmesidir.

Mikroekonomi kuramında kamusal malların ilk ayrıntılı analizi Amerikalı iktisatçı Paul A. Samuelson tarafından 1954 yılında yapılmıştır. Bu çalışmasında Samuelson bir kamusal malın temel özelliğinin ‘rakip olmama’ (non-rivalry), yani bireylerin bir malın tüketiminde birbirleriyle rekabet etmemesi olduğunu ileri sürer. Rakip olmama: Bireylerin bir mal›n tüketiminde birbirleriyle rekabet etmemesidir.

Samuelson’un özel mallar ile kamusal mallar arasındaki ikilik varsayıma karşı çıkarak, kamusal malların tüketiminde rekabetin olmaması nedeniyle söz konusu olan ortak tüketim koşulunun, bedeline katkıda bulunsun ya da bulunmasın herkese uygulanması gerektiğini savunan iktisatçı Richard A. Musgrave olmuştur. Musgrave’e göre, kamusal malın tanımında Samuelson’un koşuluna ek olarak ‘dışlanamama’ (non-excludability), yani bir bireyin bir malın kullanımından -teknik veya politik nedenlerle- dışlanamaması koşulu da sağlanmalıdır.

Rakip olmama ve dışlanamamamzlık özelliklerinden ikisine birden aynı anda sahip olan mallara kamusal mallar adı verilmektedir.

Yarı kamusal mallar kamusal malların sahip oldukları özelliklerden yalnızca biisine sahip olan mallardır.

Kulüp malları; tüketimde rekabetin olmadığı ancak dışlamanın olanaklı olduğu mallar olup, belirli bir kapasiteye kadar sıkışıklığın olmadığı mallardır. Ortak havuz kaynakları ise; dışlamanın olanaklı olmadığı ancak, bireylerin malın kullanımında birbirleriyle rekabet ettikleri mallardır. Bunlar genellikle mülkiyet hakkının oluşmadığı doğal nitelikteki mallardan oluşur.

Kamusal mala ilişkin olarak değinilmesi gereken bir başka konu da bireylerin bu malların tüketiminde sergiledikleri bedavacı davranışlardır. Kamu ekonomisinde ‘bedavacılık sorunu’ olarak incelenen bu durum, bireylerin bir kamusal malın sunumuna katılmamalarına rağmen, ‘dışlanamama’ özelliği nedeniyle bu maldan yararlanmalarını ifade eder. Bedavacılık eğer kamusal malın üretiminin gerçekleşmemesi veya düşük düzeyde gerçekleşmesi sonucunu doğuruyorsa, ya da bir ortak havuz kaynağının aşırı kullanımına neden oluyorsa genellikle ekonomik bir sorun olarak kabul edilir.

İlk kez Richard A. Musgrave tarafından kullanılan bu kavram, toplumsal açıdan gerekli ve faydalı olduğu halde yeterli bilgi (eğitim) ve gelir düzeyi olmadığı için talebi yetersiz oluşan mallara denilmektedir. Bu yüzden devlet bireyleri bu tür malları tüketmeye teşvik eder veya zorlar. Erdemli malların en tipik örnekleri aşılar, süt ve zorunlu eğitimdir. Bu nedenle devlet zorunlu aşılama, okullarda ücretsiz süt dağıtımı ve zorunlu eğitim gibi faaliyetler gerçekleştirerek bu malların daha fazla tüketilmesini sağlar. Ayrıca bu malları üreten özel firmalara da çeşitli sübvansiyonlar ve kolaylıklar uygulayarak toplumun bu malları daha ucuza ve dolayısıyla daha çok tüketmesi istenir.

Küresel Kamusal Mallar: Faydaları ülkeler (bir grup ülkeden daha fazla), insanlar (tüm insanlar ve nüfus grupları) ve kuşaklar (hem şimdiki hem de gelecek kuşaklar, en azından gelecek kuşakların kalkınma seçeneklerini daraltmadan şimdiki kuşak) açısından büyük ölçüde evrensel olan mallardır.

Piyasa başarısızlığı kuramının temelleri 19. yüzyılın ikinci yarısında faydacı iktisatçılar John Stuart Mill (1859) ve Henry Sidgwick (1885) tarafından ortaya atılmıştır. Bu kuram 20. yüzyılın ilk yarısında Arthur C. Pigou (1912, 1932), ikinci yarısında ise Richard A. Musgrave’in (1958) katkılarıyla Neo klasik iktisadi düşüncenin ve dolayısıyla refah iktisadının temel konularından biri haline gelmiştir.

Richard A. Musgrave piyasa başarısızlıklarıyla mücadelede devlete düşen rolleri kamu maliyesinin işlevleri olarak 3 ana başlık altında toplamaktadır. Bu işlevler; kaynak dağılımı, gelir dağılımı ve ekonomik istikrar işlevleridir.

Bunlar tam kamusal mallardır. Özellikleri ise; Dışlama maliyetleri yüksek. Doğrudan devlet tarafından ya da devletin izin verdiği özel firmalarca üretilir. Kamu bütçelerince dağıtılır. Zorunlu vergi gelirleriyle finanse edilir.

Bu mallar ortak havuz kaynakları olarak da adlandırılırlar. Özellikleri ise; • Faydaları ortak tüketilen ancak sıkışabilen mallar. • Özel firmalarca ya da kamu kesimince üretilir. • Piyasalarca ya da doğrudan kamu bütçelerince dağıtılır. • Satış gelirlerinden (kullanım ücretlerinden) ya da vergi gelirlerinden finanse edilir. Örnekler: Parklar, ortak mallar, kamu yüzme havuzları.

Üreticiden üreticiye dışsallık kavramını doğru bir şekilde veren tek örnek E şıkkıdır. Diğerleri farklı dışsallık modellerine ilişkin örneklerdir.

Bu aktörler dört başlıkta incelenebilir. • Uluslararası örgütler: Birleşmiş Milletler, Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF vb. • Devletler: Küresel kamusal malların önemli bir kısmı devletlerce sunulur. • Uluslarası sivil toplum örgütleri: Oxfam, Yeşilbarış, Kızılay ve Kızılhaç, Sınır Tanımayan Doktorlar Örgütü vb. • Özel kuruluşlar: Kâr amacı gütmeyen ya da kâr amaçlı kuruluşlar: Vakıflar, firmalar vb. fACEBOOK VE SHELL KAR AMACI GÜTTÜKLERİ İÇİN BU KATAGORİDE YER ALAMAZLAR

Toplumsal açıdan gerekli ve faydalı olduğu halde yeterli bilgi (eğitim) ve gelir düzeyi olmadığı için talebi yetersiz oluşan mallara erdemli mallar denmektedir. Aşılar, süt ve zorunlu eğitim erdemli malların örnekleridir.

Devletin ekonomik istikrar işlevinin başarısı, kaynak dağılımı ve gelir dağılımı işlevleri tarafından, kısmen de düzenleme işlevi tarafından belirlenmektedir. Bu nedenle devlet, kaynak dağılımı ve gelir dağılımı işlevlerini yerine getirmeye öncelik verdiğinde, ekonomik istikrar işlevini de yerine getirmesi kolaylaşacaktır.