KAMU MALİYESİ

Farklı iktisadi düşünce okullarının görüşlerine bakarsanız, iktisatçıların birçok konuda çoğunlukla görüş ayrılığı içinde olduklarını görebilirsiniz. Ancak iktisatçıların üzerinde bir biçimde görüş birliği sağladığı bazı konular da bulunur. Bunlardan biri de piyasaların her zaman mükemmel bir biçimde çalışmadığını savunan piyasa başarısızlığı kuramıdır.

İktisadi Düşünce Okulu: Ekonomi kuramı tarihindeki farklı yaklaşımları tanımlamak üzere kullanılan kavram.

Hayvani Güdü: İnsan davranışlarını etkileyen ve tüketici güveni olarak ölçülebilen duyguları tanımlamak için, iktisatta, ilk kez Keynes tarafından kullanılan terim.

Richard A. Musgrave piyasa başarısızlıklarıyla mücadelede devlete düşen rolleri kamu maliyesinin işlevleri olarak 3 ana başlık altında toplamaktadır. Bu işlevler; kaynak dağılımı, gelir dağılımı ve ekonomik istikrar işlevleridir. Bunlara ek olarak, devletin düzenleme (regülasyon) işlevinin de var olduğu genel kabul gören bir yaklaşımdır. Şimdi bütün bu işlevlere daha yakından bakalım.

Kamusal Mallar
Mikroekonomi kuramında kamusal malların ilk ayrıntılı analizi Amerikalı iktisatçı Paul A. Samuelson tarafından 1954 yılında yapılmıştır. ‘Kamu harcamalarının saf kuramı’ başlıklı makalesinde Samuelson, kamusal mallar ve özel mallar olarak uç durumlara karşılık gelen iki tür mal tanımı yaparak modern kamusal mal kuramının oluşumuna ilk ve en önemli katkıyı yapmıştır.

Başlangıçta büyük ölçüde okyanuslar, atmosfer ve ozon tabakası gibi dünyada canlı yaşamının ortaya çıkışından önce var olan küresel ortak mallar, küresel kamusal mallar olarak nitelendirilmiştir. Ancak, küreselleşme sürecinin etkisiyle küresel kamusal mallar olarak artık çoğunlukla çevre, sağlık, finansal istikrar, bilgi, barış ve güvenlik vb. başlıklarla ifade edilen konular incelenmektedir. Bütün bu küresel kamusal mal kategorileri, küreselleşmenin ortaya çıkardığı faydalar ya da zararlarla ilişkilendirilmektedir.

Ortak mallara ilişkin çok sayıda örnek verilebilir. Su kaynakları, avlanma alanları, vahşi yaşam koruma alanları, radyo televizyon yayın alanları, petrol kaynakları en bilinen ortak mal örnekleridir. Ayrıca, atmosfer, ozon tabakası, okyanuslar ve biyoçeşitlilik de küresel ortak mallar olarak kabul edilmektedir. Hatta kültürel bir çerçeveden bakıldığında edebiyat, müzik, sanat, tasarım, film, yazılım, tarihi yerler ve eserler de ortak mallar olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda, avlanma alanlarında avlanılacak hayvan türlerinin sayı ve zaman olarak kısıtlanması, vahşi yaşam koruma alanlarında avlanmanın tamamıyla yasaklanması, radyo ve televizyon kanallarının frekans tahsisinin devlet tarafından verilmesi, kamusal müze hizmetleri ve tarihi yerlerin ve eserlerin korunması faaliyetleri, bu mallarla ilgili olarak devletin aldığı önlemlere örneklerdir.

Kyoto Protokolü: Küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik olarak 1997’de Japonya’nın Kyoto kentinde imzalanmış uluslararası çerçeve.

Musgrave’in analizinin kamu maliyesine atfettiği üçüncü büyük ekonomik işlev ekonomik istikrar işlevidir. Ekonomik istikrar birçok iktisatçı açısından makro ekonominin bir konusu olarak görülmesine rağmen, ekonomik istikrar işlevi kamu maliyesinin bir işlevi olarak incelenmeye devam edilmektedir. Bu işlev, mal ve hizmet piyasalarındaki arz talep dengesizliğinden kaynaklanan enflasyon, deflasyon, emek piyasalarında ortaya çıkan işsizlikle ithalat-ihracat dengesizliğinin sonucu olarak ortaya çıkan cari açık gibi makro ekonomik konuları kapsamaktadır. Piyasaların hem maliye hem de para politikası kullanılarak dengelenmeye çalışılması ve belirtilen makro ekonomik sorunların çözümlenmesi kamu kesiminin ekonomik istikrar işlevinin özüdür.

Düzenleme işlevi kaynak dağılımı işlevine çok benzemektedir. Devletin üreticilerin ve tüketicilerin kararlarını düzenleyerek, tekelci unsurları ve dışsallıkları azaltma çabası buna bir örnektir. Ancak, bazı durumlarda tüketicileri korumak için üreticilerin davranışlarının devlet tarafından düzenlemesi gerekmektedir. Düzenlemeler bireylerin keyfiyetini ve özgürlüğünü kurallar koyarak sınırlandırır. Bu düzenlemeler yasayla desteklenen idari bir kurumun kuralları uygulaması anlamına gelir.

Asimetrik bilgi sorunu olarak da anılan bu iki durumun, tam rekabetçi gelecek piyasalarının oluşmasını
engellediği varsayılmaktadır. Bu durumda devlet, genellikle hizmet sunucu olarak işsizlik sigortası, sağlık sigortası, sosyal güvenlik gibi alanlarda piyasaya müdahale eder.

Piyasa Başarısızlığı Kuramı konuları anlatılırken; iktisadın, bireyin ekonomik refahını mikro ekonomik teknikler kullanarak değerlendiren alt dalına "Refah İktisadı" adı verildiği açıklanmıştır. Doğru cevap (d) şıkkıdır.

İnsan davranışlarını etkileyen ve tüketici güveni olarak ölçülebilen duyguları tanımlamak için, iktisatta ilk kez Keynes tarafından kullanılan terim "Hayvani Güdü" olarak belirtilmektedir.

Bir kamusal malın temel özelliğinin "rakip olmama" yani bireylerin bir malın tüketiminde birbirleriyle rekabet etmemesi olduğunu ileri süren iktisatçı Paul Anthony Samuelson dur. Doğru cevap (c) şıkkıdır.

Maliye kuramında, "rakip olmama" ve "dışlanamama"   özelliklerinin her ikisine birden sahip olan mallara "Kamusal Mallar" adı verilmektedir.

Maliye kuramında, hem bireye özel fayda sağlayan hem de toplumsal fayda yayan mallara "Yarı Kamusal Mallar" adı verilir.

Toplumsal açıdan gerekli ve faydalı olduğu halde yeterli bilgi ve gelir düzeyi olmadığı için talebi yetersiz oluşan mallar, "Erdemli Mallar" olarak anılır. Bu yüzden devlet bireyleri bu tür malları tüketmeye teşvik eder ya da zorlar. Erdemli malların en tipik örnekleri aşılar, süt ve zorunlu eğitimdir.

Toplumdaki bireylerden en az birinin refahını azaltmadan bir diğerinin refahını arttırma olanağı yoksa o toplumun refahı optimumdur. Bu durum Pareto optimumu diye de anılmaktadır. Bu nedenle doğru cevap (c) şıkkıdır.

Bir pop yıldızının kerevizin çok lezzetli ve yararlı bir sebze olduğunu açıklamasıyla kereviz üreticilerinin olumlu etkilenmesi durumunda, tüketiciden üreticiye dışsallıklar söz konusu olmaktadır. Doğru cevap (d) şıkkıdır.

Küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik olarak 1997 de Japonya'nın Kyoto şehrinde imzalanan uluslararası çerçeve protokol imzalanan kentin adı ile "Kyoto Protokolü" olarak bilinmektedir.

Dışlama maliyetlerinin yüksek olma özelliği tam kamusal mallara ait bir özelliktir. Tam özel malların dışlama maliyetleri düşüktür. Bu nedenle doğru cevap (a) şıkkıdır.