KAMU MALİYESİ - Deneme Sınavı - 9

Pareto Optimumu: Toplumdaki üretici, tüketici ve faktör sahiplerinden birinin durumunu kötüleştirmeden bunlardanbir başkasının durumunu iyileştirmenin olanaklı olmadığı kaynak dağılımı durumu. Başka bir deyişle, toplumdaki bireylerden en az birinin refahını azaltmadan bir diğerinin refahını artırma olanağı yoksa o toplumun refahı optimumdur.

Piyasa başarsızlığı kuramı, kaynak dağılımı işlevini, kamu maliyesinin en önemli işlevi olarak kabul eder. Bu işlevden kastedilen şey, devletin üretici kaynakları dağıtması faaliyetidir, başka bir deyişle üretim görevlerini kendisinin üstlenmesidir.

Samuelson bir kamusal malın temel özelliğinin ‘rakip olmama’ (non-rivalry), yani bireylerin bir malın tüketiminde birbirleriyle rekabet etmemesi olduğunu ileri sürer. Musgrave’e göre, kamusal malın tanımında Samuelson’un koşuluna ek olarak ‘dışlanamama’ (non-excludability), yani bir bireyin bir malın kullanımından (teknik ya da politik nedenlerle) dışlanamaması koşulu da sağlanmalıdır. Kamusal mallar, sahip oldukları özelikler nedeniyle faydaları bireyler arasında bölünemediği için fiyatlandırılmaz ve dolayısıyla piyasa üretimine konu olamaz.

Bedavacılık Sorunu: Bireylerin bir kamusal malın sunumuna katılmamalarına rağmen, ‘dışlanamama’ özelliği nedeniyle bu maldan yararlanmalarını ifade eder.

Ortakların Trajedisi: Bireylerin ortak malı aşırı kullanması sonucunda ortak malın zarar görmesi durumudur.

Dışsallıklar bir ekonomik birimin diğer ekonomik birim ya da birimler üzerinde dolaylı olarak ortaya ç›kardığı olumlu ve olumsuz etkileri ifade etmektedir

Firmaların doğal olarak tekelleşme özelliği gösterdiği üretim alanlarının en bilinen örnekleri telekomünikasyon hizmetleri, doğalgaz dağıtımı, elektrik dağıtımı su ve kanalizasyon ağları ,demiryolu işletmeciliği vb. gibi altyapı hizmetlerine ilişkin üretim alanlarıdır.

Pareto Optimumu: Toplumdaki üretici, tüketici ve faktör sahiplerinden birinin durumunu kötüleştirmeden bunlardan bir başkasının durumunu iyileştirmenin olanaklı olmadığı kaynak dağılımı durumu.

Erdemli Mallar: Toplumsal açıdan gerekli ve faydalı olduğu halde yeterli bilgi (eğitim) ve gelir düzeyi olmadığı için talebi yetersiz oluşan mallara denilmektedir.

Erdemsiz Mallar: Toplumsal açdıan zararlı oldukları halde, devlet müdahalesi olmadığında bu kez çokça tüketilen mallardır.

Üniversite öğrencilerine verilen krediler, çiftçi, esnaf, KOBİ kredileri ve konut kredisi gibi krediler devletin kredi mekanizması yaratması ve piyasaya müdahalesinin başta gelen örnekleridir.

Faydacı İktisat: Bir kişinin eylemlerin asıl amacının kendi mutluluğunu artırmak olduğunu savunan, en önemli temsilcisi Jeremy Bentham olan iktisadi düşünce okulu.

Küresel Kamusal Mallar: Faydalanan ülkeler (bir grup ülkeden daha fazla), insanlar (tüm insanlar ve nüfus gruplar›) ve kuflaklar (hem flimdiki hem de gelecek kuflaklar, en az›ndan gelecek kuflaklar›n kalk›nma seçeneklerini daraltmadan flimdiki kuflak) aç›s›ndan büyük ölçüde evrensel olan mallard›r.

Fiyat düzenlemeleri ünlü iktisatç› Arthur C. Pigou taraf›ndan gelifltirilen ve çevreyi kirleten ekonomik aktörün belirli oranda ya da miktarda vergi ödemesini öngören bir yaklafl›mdan hareketle oluflturulmufl önerilerdir.

Piyasa baflar›s›zl›¤› kuram›n›n temelleri 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda faydac› iktisatç› lar John Stuart Mill (1859) ve Henry Sidgwick (1885) taraf›ndan ortaya at›lm› flt›r. Bu kuram 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda Arthur C. Pigou (1912, 1932), ikinci yar› s›nda ise Richard A. Musgrave’in (1958) katk›lar›yla Neo klasik iktisadi düflüncenin ve dolay›s›yla refah iktisad›n›n temel konular›ndan biri haline gelmifltir.

Piyasa baflar›s›zl›¤› kuram›, kaynak da¤›l›m› ifllevini, kamu maliyesinin en önemli ifllevi olarak kabul eder. Bu ifllevden kastedilen fley, devletin üretici kaynaklar› da- ¤›tmas› faaliyetidir, baflka bir deyiflle üretim görevlerini kendisinin üstlenmesidir.

Faydac› ‹ktisat: Bir kiflinin eylemlerin as›l amac›n›n kendi mutlulu¤unu art›rmak oldu¤unu savunan, en önemli temsilcisi Jeremy Bentham olan iktisadi düflünce okulu.

Richard A. Musgrave piyasa başarısızlıklarıyla mücadelede devlete düşen rolleri kamu maliyesinin işlevleri olarak 3 ana başlık altında toplamaktadır. Bu işlevler; kaynak dağılımı, gelir dağılımı ve ekonomik istikrar işlevleridir.

Modern maliye kuram›nda kamusal mal›n bilimsel tan›m› Samuelson ve Musgrave’in yukar›da de¤inilen katk›lar›yla oluflturulmufltur. Buna göre kamusal mal ‘rakip olmama’ ve ‘d›fllanamama’ özelliklerinin her ikisine birden sahip olan mald›r.

Yar› kamusal mallar: Kamusalmallar›n sahip olduklar› iki temel özellikten yaln›zca birini tafl›yan mallard›