KAMU MALİ YÖNETİMİ

Borçlanma ve özellikle borç stokunun fazlalığı uzun yıllardır birçok gelişmekte olan ülkede olduğu gibi ülkemizde de temel ekonomik sorunlardan bir tanesidir. Kamu borçlanma politikasının vergi politikalarının ikamesi olarak yaygın bir şekilde kullanılması birçok gelişmekte olan ekonomide kamu borç stoğunun artmasına ve ülkelerin borç kısır döngüsü içine düşmesine neden olmaktadır

Günümüzde kamu maliyesi alanındaki reformların da hızlanmasıyla, borç yönetiminin de para ve maliye politikası uygulamaları gibi ayrı bir ekonomi politikası aracı olarak kullanıldığı görülmektedir.

Sürdürülebilir bir borç yönetiminin sağlanabilmesi için modern bir borç yönetimi sürecinin takip edilmesi zorunludur. Her ülkenin gelişmişlik düzeyi ve ekonomik ihtiyaçları farklıdır. Bu nedenle farklı ülkelerde borç yönetiminden beklentiler de farklılıklar gösterebilmektedir. Sermaye piyasasının yapısı, kur rejimi, makroekonomik politikaların etkinliği, yapısal reformların gerçekleştirilebilme kapasitesi, ülkenin kredibilitesi gibi unsurlar bağımsız borç yönetiminin oluşturulması ve geliştirilmesinde temel faktörlerdirler.

Gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun kamu borç yönetiminin en temel hedefinin devletin borçlanma ihtiyacının karşılanması olduğu söylenebilir. Borç yönetiminden sorumlu idare, devletin borçlanma ihtiyacını karşılanmakla görevlidir.

Borç yönetiminin amaçlarından biri de, devletin borçlanma gereğinin oluştuğu dönemde finansal pazarlara girişin sağlanmasıdır. Devletin ihtiyacı olduğunda piyasalardan rahatlıkla borçlanabilmesi, piyasaların devlete olan güvenine bağlıdır.

Borçların Miktarı Kavramı, devletin amaçlarına en etkin düzeyde ulaşabilmesi bakımından hangi büyüklüklerde borçlanması gerektiğini ve bununla ilgili ayarlama ve düzenlemeleri ifade etmektedir.

Olağanüstü Borç Yönetimi, hükümetlerin ekonomik açıdan beklenmeyen durumlar ile karşılaşmaları sonucunda ortaya çıkan borç yönetimi işlemleridir.

Ödemelerin gerçekleştirildiği dönemde iç borç yöneticilerinin gerekli olan fonu kısa zamanda sağlayamaması riskine "Likidite Riski" adı verilir.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından sağlanan garanti ve dış borcun ikrazı imkânları kapsamında lehtar kuruluşların, garanti ve ikraz anlaşmaları çerçevesinde taahhüt ettikleri yükümlülükleri tam ve zamanında yerine getirememe riskine kredi riski adı verilmektedir.

4749 sayılı kanunla ülkemizde devlet borçlarının yönetimi Hazine ve Maliye Bakanlığı’na verilmiştir. Kanuna göre;
Devletin;
• İç ve dış borçlanmasına,
• Hibe almasına,
• Borç ve hibe vermesine,
• Nakit yönetiminin maliye ve para politikaları ile koordineli bir şekilde yürütülmesine,
• Verilecek garantilerin bu borçlanma ve garantilerden doğan finansal alacaklar ile Devlet iç ve Devlet dış borcunun etkin bir şekilde yönetimine ve izlenmesine Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır.

Bu Kanuna göre borçlanma faaliyetleri iki ayrı genel müdürlük tarafından yönetilmektedir. Bunlar, iç borçlanmaya ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi ve dış borç ödemelerinin yapılmasından sorumlu Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü ile dış borçlanmaya ilişkin faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü’dür.

Borç yönetimi, devlet borçlarının etkin bir şekilde yönetilmesi için bir strateji geliştirilmesi ve yürütülmesi sürecidir.

Sürdürülebilir bir borç yönetiminin sağlanabilmesi için modern bir borç yönetimi sürecinin takip edilmesi zorunludur. Her ülkenin gelişmişlik düzeyi ve ekonomik ihtiyaçları farklıdır. Bu nedenle farklı ülkelerde borç yönetiminden beklentiler de farklılıklar gösterebilmektedir. Sermaye piyasasının yapısı, kur rejimi, makroekonomik politikaların etkinliği, yapısal reformların gerçekleştirilebilme kapasitesi, ülkenin kredibilitesi gibi unsurlar bağımsız borç yönetiminin oluşturulması ve geliştirilmesinde temel faktörlerdirler. Ancak sürdürülebilir bir borç düzeyinin yakalanmasının; orta vadeli ve ayrıntılı bir borç stratejisinin oluşturulması ve bu stratejinin geliştirmeye çalıştığı dört hedefin var oluşuna bağlı olduğu söylenebilir. Bu hedefler:

Zorunlu Konversiyon: Tahvil sahibinin isteğine bırakılmadan önceden çıkarılmış olan yüksek faizli tahvillerin düşük faizli tahvillerle değiştirilmesidir.

Konosolidasyon: Kısa ve orta vadeli borçların veya vadeleri gelen borçların uzun vadeli veya süresiz bir borç haline dönüştürülmesi işlemine konsolidasyon denilmektedir.

Moratoryum, bir ülkenin dış borç servisini yerine getiremeyeceğini açıklamasıdır.

Piyasa Riski; piyasa koşullarındaki değişimlere bağlı olarak döviz kurları, faiz oranları ve fiyat hareketlerinin borçlanma maliyetlerini etkilemesidir.

Hazine tarafından sağlanan garanti ve dış borcun ikrazı imkânları kapsamında kredi kullanan kamu kuruluşlarının taahhüt ettikleri yükümlülükleri tam ve zamanında yerine getirememe riski kredi riski olarak ifade edilmektedir. Kredi riskinin gerçekleşmesi durumunda ortaya çıkabilecek öngörülemeyen nakit ihtiyacı, borçlanma politikaları üzerinde olumsuz etki oluşturabilmektedir.

Operasyonel risk borçlanma işlemlerinin yürütülmesi ve denetlenmesi sırasında ortaya çıkabilecek risklerdir. Operasyonel risk, iç borç yönetim birimlerinde çalışan kişilerin yaptıkları yanlış hesaplamalar, kullanılan sistemden kaynaklanan hatalar ya da beklenmedik olaylar karşısında borç yönetimine ilişkin verilerin kaybedilmesi gibi riskleri içermektedir.

4749 sayılı kanunla ülkemizde devlet borçlarının yönetimi Hazine ve Maliye Bakanlığı’na verilmiştir.

Likidite riski, ödemelerin gerçekleştirildiği dönemde iç borç yöneticilerinin gerekli olan fonu kısa zamanda sağlayamaması riskidir. Likidite riski borcunu bütünüyle ödeme yetisine sahip ancak likit olmayan borçlunun yeniden finansmanı sağlayamaması riski olarak da tanımlanabilir. Likidite riski, Hazine işlemleri için gerekli finansmana erişimde sıkıntı yaşanması olarak ifade edilebilir. Likidite riskinin en aza indirgenmesi amacıyla borç geri ödemeleri ile finansman ihtiyacını ve mali piyasalardaki kullanılabilir fon miktarını doğru belirlemek ve sürekli olarak takip etmek gerekir.