KAMU MALİ YÖNETİMİ

Ülkemizde Hazinenin nakit yönetimi uygulamaları, Tek Hazine Hesabının kurulduğu 1972 yılından sonra uzun bir süre, nakit yönetiminin bir program dâhilinde yapılmaya başlanması dışında, önemli bir değişim göstermemiştir. Bu bağlamda, özellikle kamu ödeme ve tahsilat sistemleri bakımından ülkemizdeki nakit yönetimi uygulaması uluslararası uygulamaların gerisinde kalmıştır.

Hazinenin nakit yönetimi anlamında en klasik işlevlerinden bir tanesi kamu gelirleri ve giderleri arasında zaman ve yer bakımından meydana gelen uyumsuzlukları gidermektir. Kamu gelirlerinin tahsilatı ile giderlerinin gerçekleştirilmesi arasında zaman itibariyle tam bir uyum gerçekleşmeyebilir.

TEK HAZİNE HESABI
Hazine nakit yönetiminde etkinliğin sağlanması açısından en önemli faktörlerden bir tanesi devletin gelirlerinin hızlı ve eksiksiz bir şekilde toplanarak tek bir hazine hesabına aktarılması ve kamu ödemelerinin bu hesap kullanılarak zamanında ve eksiksiz olarak gerçekleştirilmesidir. Bu nedenle nakit yönetimde kamu kurumlarının tüm tahsilatları Hazineye ait tek bir hesapta toplanarak ve ödemeler buradan gerçekleştirilmektedir. Tek Hazine Hesabı (THH) klasik ve modern nakit yönetiminin en önemli unsurlarından birisidir.

Yapısı ve işleyişi açısından ülkeler arasında bazı farklılıklar gösterse de başarılı örneklerden hareketle, THH’nin asgari olarak aşağıdaki şartları karşılaması zorunlu görülmektedir:
• THH nakit kaynakların tam konsolidasyonunu sağlayacak şekilde bütçe içindeki ve bütçe dışındaki bütün devlet organlarını kapsamalıdır,
• Devlete ait banka hesapları birleştirilmiş bir yapıda ve elektronik bankacılığın elverdiği ölçüde gerçek zamanlı olmalıdır,
• Hazine nakit yönetiminden sorumlu birim dışındaki hiç bir devlet kuruluşunun yönetiminde herhangi bir banka hesabı olmamalıdır.
• İdeal THH uygulamasında bütçe kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, kamu fonlarını kullanan bütün kuruluşlar kapsam dâhilinde olmalıdır.

Tek Hazine Cari Hesabı ile Hazine, kamu kurumlarından topladığı ihtiyaçlara göre günlük olarak nakit programını hazırlamakta ve o çerçevede ödeme talimatı vermektedir. Buna paralel olarak nakit, Merkez Bankası’ndaki Hazine hesaplarından TCZB’deki Hazine Tediye Hesabı’na aktarılmakta ve bu tutarlar Ziraat Bankası tarafından en geç saat 10’a kadar bütün yurttaki muhasebe birimlerinin tediye hesaplarına transfer edilmektedir.

İyi bir kamu nakit yönetiminin sahip olması gereken temel özellikler şu şekilde sıralanabilir:
• Kamu nakit kaynaklarının merkezileştirilmesi ve Tek Hazine Hesabı’nın (THH) kurulması,
• Nakit akımlarına ilişkin tahminlerin doğru bir şekilde yapılması, nakit giriş ve çıkış zamanlarının denkleştirilmesi,
• Ödeme sistemlerinin geliştirilmesi, ödemelerin zamanında ve etkin bir şekilde yapılması,
• Kurumsal ilişkilerin güçlendirilmesi,
• Nakit ve borç yönetiminin uyumlaştırılması,
• Gelir idareleri ve harcamacı birimler arasındaki bilgi paylaşımının sağlanması,
• Hazine nakit rezervindeki değişimlerin dengelenmesi için kısa vadeli araçlarla işlemlerin yapılması, hazine hesaplarındaki atıl rezervin değerlendirilmesi gibi işlemlerin gerçekleştirilmesi,
• Nakit rezervindeki kısa dönemli dalgalanmaların daha çeşitli araçlarla en aza indirilmesi,
• İşlem maliyetinin azaltılması,
• Borçlanmanın ve borçlanma maliyetinin azaltılması.

Tek Hazine Cari Hesabı sistemin işleyişi:
1. Her gün saat 16:00’a kadar, ertesi gün için ihtiyaç duyulan nakit miktarının say 2000i’ye (saymanlık
otomasyon sistemi) girişi
2. Sistem tarafından kategorize edilen taleplerin Hazine’ye ulaşması
3. Nakit programı dikkate alınarak karşılanmasına karar verilen tutarların say2000i üzerinden onaylanarak
muhasebe birimlerine bildirilmesi
4. Karşılanmasına karar verilen ödemelerin muhasebe birimi bazında hesaplara aktarılmasına ilişkin
talimat verilmesi
5. Karşılanmasına karar verilen ödemeler için gerekli toplam tutarın 2000 numaralı hesaba aktarılması
talimatının verilmesi
6. Saat 9:00’da 410 numaralı hesaptan 2000 hesaba nakit aktarılması
7. Hazine’nin 2000 no’lu hesabından muhasebe birimleri alt hesaplarına nakit aktarımı
8. Muhasebe Birimlerince hak sahiplerine ödeme yapılması için talimat verilmesi
9. TCZB şubeleri tarafından muhasebe birimleri adına hak sahiplerine ödemelerin yapılması şeklinde
gerçekleşmektedir

Kamu Elektronik Ödeme Sisteminin işleyişi:
1. Hergün saat 16:00’a kadar, ertesi gün için ihtiyaç duyulan nakit miktarının KBS’ye (Kamu Harcama ve Muhasebe Bilişim Sistemi) girişi
2. Sistem tarafından kategorize edilen taleplerin Hazine ve Maliye Bakanlığı’na ulaşması
3. Nakit programı dikkate alınarak karşılanmasına karar verilen tutarların KBS üzerinden onaylanarak muhasebe birimlerine bildirilmesi
4. Karşılanmasına karar verilen ödemeler için gerekli tutarın muhasebe birimi bazında hesaplara aktarılmasına ilişkin talimat verilmesi
5. Saat 9:00’da 410 numaralı hesaptan muhasebe birimleri ödeme hesaplarına nakit aktarılması
6. Muhasebe Birimlerince hak sahiplerine ödeme yapılması için KBS üzerinden TCMB’ye talimat verilmesi
7. TCMB tarafından muhasebe birimleri adına hak sahiplerine ödemelerin yapılması şeklinde gerçekleşmektedir

Tek Hazine Cari Hesabı sistemin işleyişi:
1. Her gün saat 16:00’a kadar, ertesi gün için ihtiyaç duyulan nakit miktarının say 2000i’ye (saymanlık
otomasyon sistemi) girişi

İyi bir kamu nakit yönetiminin sahip olması gereken temel özelliklerden biri gelir idareleri ve harcamacı birimler arasındaki bilgi paylaşımının maksimum düzeyde sağlanmasıdır. Doğru yanıt D'dir.

Modern kamu mali yönetimi çerçevesinde Hazineler, nakit yönetimlerini tek hazine hesabında izlemekte ve kamu kesimi ödeme sisteminde Maliye Bakanlıkları ve Merkez Bankasının yakın ilişki içinde bulunduğu şekilde tasarlamaktadırlar. Ülkemizde de, 2002 yılından itibaren nakit ve borç yönetimi çerçevesinde gerçekleştirilen işlemler Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yerine getirilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Devlet gelirleri içerisinde önemli bir yer tutan vergi gelirleri özellikle gelir, kurumlar ve servet vergileri belirli zamanlarda ve taksitlerle tahsil edilmektedir. Dolaylı vergiler ise, ithalata, ihracata, üretime, tüketime, ekonominin genel seyrine ve mevsimlik hareketlere göre, sağladıkları hasılat yönünden iniş ve çıkışlar gösterebilmektedirler. Doğru yanıt E'dir.

Tek Hazine Hesabı ile kamuya ait tüm gelirlerin toplanması, harcamaların yapılması ve bu işlemlerin TCMB’deki Hazine hesaplarıyla ilişkilendirilmesi ifade edilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Hazine nakit açığının ortaya konulması, Hazinenin nakit yönetimi ve borç yönetimi ilişkisinin kurulması, Hazine nakit akımlarının en az sapma ile tahmin edilmesi ve Hazinenin likidite riskiyle karşılaşma olasılığının azaltılması; Hazine nakit programıyla gerçekleştirilmesi amaçlanan hedeflerdir. Ancak Hazine nakit rezerv seviyesinin azaltılması bu hedeflerden biri değildir. Burada hedef rezerv seviyesinin doğru planlanmasıdır. Doğru yanıt E'dir.

Hazine’nin nakit olarak finanse ettiği miktarı bulmak için bütçe dengesinden aynı dönemde emanete alınan yani nakden ödenmeyen paraları düşmemiz buna karşılık henüz bütçeye gider yazılmadığı halde avans olarak ödenen paraları eklememiz gerekmektedir. Görüldüğü gibi bütçe dengesi ve nakit dengesi arasındaki farklılık avanslardan ve emanetlerden kaynaklanmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

NBYS; nakit program ve gerçekleşmelerin yapılmasına yönelik altyapının bulunduğu, nakit talebinde bulunan kamu kuruluşlarının taleplerine ilişkin çeşitli raporların üretildiği ilgili mevzuata aykırı işlem tesis eden kamu kuruluşlarının belirlendiği, kamu kuruluşlarının ilave taleplerinin raporlandığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde tutulan hazine hesaplarının anlık olarak takip edilebildiği ve bu hesaplara ilişkin nakit hareketlerinin izlenebildiği sistemdir. Doğru yanıt D'dir.

Nakit yönetiminin vergi geliri tahsilat fonksiyonu için Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından kullanılan bilişim sistemine Vergi Dairesi Otomasyon Projesi (VEDOP) adı verilir. Doğru yanıt C'dir.

Ödemelerin elektronik ortamda tek bir merkezden gerçekleştirilerek etkin harcama ve muhasebe yönetimini sağlamaya yardımcı olunmasını amaçlayan KEÖS 2012 yılından itibaren genel bütçeye dahil tüm muhasebe birimlerinde uygulamaya açılmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Ülkemizde hazine nakit rezervi TCMB’de tutulmakta ve 2003 yılından bu yana borç yönetimi çerçevesinde uygulanan stratejik ölçütler kapsamında likidite riskinin (borcu çevirememe riski) asgariye indirilmesini teminen özellikle 2006 yılından başlayarak Hazine hesaplarında yüksek nakit rezervi bulundurulmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Devlet Hazineleri klasik maliye görüşünün egemen olduğu dönemlerde sadece devletin kasası durumunda iken, çağdaş maliye görüşü ile birlikte devletin hem nakit yönetimi hem de borç yönetimi görevlerini üstlenmektedir.