KAMU MALİ YÖNETİMİ - Deneme Sınavı - 8

Kamu yararının gerektirdiği hallerde gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan taşınmazların, kaynakların ve irtifak haklarının bedeli peşin veya bazı hallerde taksitle ödenmek kaydıyla belirli esas ve usuller çerçevesinde anlaşarak ya da zorla alınmasına kamulaştırma (istimlak) denilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Devletin mal edinme yöntemlerini Satın alma, İnşaat, Yapım, Kamulaştırma, Devletleştirme, Trampa, Teferruğ, Tefevvüz, İzale-i Şuyu, Bağış,
İstimval, Kanun gereği mal intikali şeklinde sıralamak mümkündür. Doğru cevap C'dir.

Satış, kiraya verme, irtifak hakkı tesisi ve ecrimisil doğrudan mali amaç taşıyan kamu mallarını değerlendirme yöntemleridir. Doğru cevap D'dir.

Ecrimisil “bir malın, sahibinin rızası dışında ve onun bu malı kullanmakla bir zarara uğrayıp uğramayacağı söz konusu edilmeksizin bu maldan işgal, tasarruf veya her ne şekilde olursa olsun yararlanılması sebebiyle fuzuli şagil tarafından ödenen veya idarece talep edilen tazminat” tır. Doğru cevap B'dir.

İstimval ise Devletin olağanüstü bazı hallerde başvurduğu mal edinme yollarındandır. Taşınır malların mülkiyeti ya da kullanma hakkını, taşınmaz malların da yalnızca kullanma hakkı iktisap edilebilir. Doğru cevap E'dir.

Devlet mallarının izlenmesi bu malların kayıt, envanter ve muhasebesi, bakım, onarım koruma ve denetimi ile gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Kamu malları rejimi Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde 1858 tarihli Arazi-i Kanunname-i Hümayunu ile düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre kamu malları altı gruba ayrılmıştır.

Bunlardan ilki miri topraktır. Kuru mülkiyeti devlete ait olan ve ekip dikmeleri amacıyla çiftçilere bırakılmış topraklara miri toprak denilmektedir. Çiftçiler toprak üzerinde çalıştıkları sürece bunlara sahip olabilirler. Çiftçiler kullanım karşılığında tımar veya zeamet sahibine bir para ödemektedirler. Miri toprakların mülkiyet hakkı devlete, intifa hakkı çiftçilere aittir.
Kamu mallarının ikincisine Arazi-i Metruke adı verilmektedir. Yollar, nehirler, göller, mera, otlak gibi halkın ortak kullanımına bırakılmış yerlere Arazi-i Metruke denmektedir.

Üçüncü olarak sayılabilecek Arazi-i Mevat, özel mülkiyete girebilen sahipsiz toprakları ifade etmektedir.

Dördüncü olarak ele alabileceğimiz Arazi-i Mevkufe vakıf mallarıdır.

Padişah ve ailesinin şahsi malları beşinci tür kamusal malları oluşturur ve bunlara Hazineyi Hassa’ya ait mallar adı verilmektedir.

Sonuncusu Arazi-i Memluke’dir. Bunlar bireylerin özel mülkiyeti altında bulunan topraklardır. Bunlar içinde devlete ya ürün üzerinden bir hisse verilmekte veya maktu bir ücret ödenmektedir.

Haczedilebilirler
Devletin kamu mallarının özelliklerinden olan haczedilmezlik kuralı, devletin özel malları için geçerli değildir. Bununla birlikte haczedilmezlik kuralı, çok istisnai durumlarda devletin özel mallarına da uygulanmaktadır.

Karşılıksız Devredilemezler
Devletin özel malları ancak bedeli karşılığında devredilebilirler. Bununla birlikte, kanunlarla, devletin özel mallarının bazı kurumlara veya hizmetlere bedelsiz devir ve terki söz konusudur. Örneğin yol, meydan, otopark, yeşil alan gibi imar uygulaması yapılacak yerlerde, devlete ait arazi ve arsaların belediyelere, ortak kullanım amacıyla bedelsiz terkedilmesi gibi. Kamuya terk olarak bilinen bu uygulama sürekli tahsis niteliği taşımaktadır.
Devletin kamu mallarının özelliklerinden olan, “tescil edilmeme” kuralının aksine, devletin tüm özel taşınmaz malları, ilgili kamu kurum ve kuruluşu adına tapu kütüğüne kaydedilirler. Taşınır niteliktekilerden kara taşıtları trafik siciline, gemiler gemi siciline, uçaklar uçak siciline yazılırlar. Resmi dairelerde bir yıldan fazla kullanılan demirbaş eşya ve malzemeler ise ayniyat defterlerine kaydedilirler.

Yönetimleri Özel Kurallara Tabidir
Devletin özel malları esas itibariyle, özel hukuk kurallarına tabi ise de, iç ilişkilerinde bir takım kamu hukuku kurallarına tabidir. Örneğin tapulu bir devlet arazisi bir gerçek kişi tarafından kiralandığında, devletle kiracı arasındaki ilişkilerde borçlar hukukunun kira sözleşmesine ilişkin hükümleri uygulanırken, bu taşınmazın yönetimi, gelirlerinin tahsili, bunların devlet kayıtlarına intikali ve denetimi konularında kamu hukuku kuralları uygulanır.

Uyuşmazlıklarında Adli Mahkemeler Yetkilidir
Devletin kamu mallarının aksine, devletin özel malları ile ilgili uyuşmazlıklarla ilgili davalar adli yargıda görülmektedir. Ancak devletin özel bir malı üzerinde görülen kamu hizmeti ile ilgili uyuşmazlıkta durum tartışmalıdır.

Halkın doğrudan doğruya kullanımına sunulmuş olan yollar, köprüler, meydanlar, pazar yerleri, mezarlıklar gibi mallar “orta malları”dır.

TBMM’nin devlet mallarının yönetimine ilişkin yasama yetkisi yanında Cumhurbaşkanına bazı kanunlarla satış, kira, tahsis, bedelsiz devir gibi devlet mallarının yönetimine ilişkin bir takım yetkiler verilmiştir.

Türkiye genelinde Adana, Ankara, Antalya, Kocaeli, İstanbul ve İzmir olmak üzere 6 İl’de Defterdarlıklara bağlı Milli Emlak Dairesi Başkanlığı ve bu daire başkanlığına bağlı emlak müdürlükleri bulunmaktadır. Diğer 75 il merkezinde ise, defterdara bağlı milli emlak müdürlükleri bulunmaktadır. İlçelerde ise mal müdürlüklerine bağlı milli emlak servisleri mevcuttur.

Teferruğ, satın alınan bir taşınmazın tapuda devir işleminin yapılmasıdır.

İdarenin mal edinme yollarından birisi de trampadır. Trampa, belli bir malın mülkiyetinin başkasına ait bir malın mülkiyetiyle değiştirilmesidir.

Ecrimisil “bir malın, sahibinin rızası dışında ve onun bu malı kullanmakla bir zarara uğrayıp uğramayacağı söz konusu edilmeksizin bu maldan işgal, tasarruf veya her ne şekilde olursa olsun yararlanılması sebebiyle fuzuli şagil tarafından ödenen veya idarece talep edilen tazminat” tır.

Sahipsiz ve orta mallarının bakım ve onarımını ise bunların yönetimleri ile görevli kurum ve kuruluşlar yapmaktadır. Örneğin otoyolların bakım ve onarımını Karayolları Genel Müdürlüğü, ormanların bakımını ise Orman Genel Müdürlüğü yapmaktadır.

Devletin kamu mallarının kayıt ve envanteri özel mülkiyete benzer bir kayıt ve envanter değildir. Bu kayıtlar hiçbir kurum ve kuruluşa mülkiyet hakkı
vermez. Kamu malları, devletin hüküm ve tasarrufunda olup, özel mülkiyet rejimi ile irtibatlandırılamazlar. Bu kayıtlar, söz konusu malların izlenmesi,
gözlenmesi, korunması ve değerlendirilmesi (nemalandırılması) amacına yöneliktir.

Kamu idaresi kamu hizmetlerini yerine getirebilmek için taşınır veya taşınmaz mallara ihtiyaç duymaktadır. Bu mallara sahip olmaksızın üstlenilen kamu hizmetlerinin yerine getirilebilmesi olanaksız olan bu mallara “kamu malları” denmekle birlikte, devlet malları, amme emlaki, kamu hizmeti eşyası, devlet emlaki, milli emlak, hazine malları gibi kavramlar da kullanılabilmektedir. IV seçenekte yer alan maddi emlak kamu malları ile aynı anlama gelmez ve yanlıştır. Buna göre doğru cevap  C’dir.

Bir malın kamu malı olabilmesi için bu malın kamu yararına tahsis edilmiş olması gerekir. Malın kamu yararına tahsis edilmesi şartı; malın ya kamunun doğrudan ihtiyaçlarına veya kamu hizmeti ihtiyaçlarına tahsis edilmesi ile gerçekleşmektedir. Örneklemek gerekir ise; yollar, nehirler, mezarlıklar, deniz kıyıları, pazar yerleri, camiler parklar gibi yerler doğrudan doğruya halkın kullanımına tahsis edilmiş yerlerdir. Okul binası, askeri kışlalar, tren garları, metro istasyonları ise kamu hizmetine tahsis edildikleri için kamu malı sayılmaktadır. Sinema salonları kamu malı olarak sayılmaz bu nedenle yanlıştır. Doğru cevap D’dir.

Kamusal mallar tahsis amaçlarına göre; “sahipsiz mallar,” “orta malları” ve “hizmet malları” olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. “kara kamu malları” maddi içeriklerine göre sınıflandırılan Kamusal mallar sınıfında yer aldığından tahsis amaçlarına göre ayrılan kamusal malları arasında yer almaz ve yanlıştır. Buna göre doğru cevap E’dir.

Kamu malları, kamu hizmetlerine veya kamunun kullanımına ayrılmış mallar olmaları nedeniyle, bu statülerini korudukları sürece alınıp satılamazlar, kazandırıcı zamanaşımı ile elde edilemezler. Bu bağlamda, kamu malları trampa edilemezler, bağışlanamazlar, haczedilemezler, ipotek edilemezler ve işgal yoluyla iktisap edilemezler. Kamu mallarının haczedilemez ve devredilemezlik özelliği, hukuken güvence altına alınmıştır. Denetlenemezler ifadesi kamu mallarının özellikleri arasında yer almaz ve yanlıştır. Doğru cevap B’dir.