KAMU EKONOMİSİ II

Oyun teorisi, insan davranışlarını inceleyen kendine has özellikleri olan disiplinler arası bir yaklaşımdır. Oyun teorisi stratejik durumları ele almaktadır. Grup içerisindeki her birey tarafından yapılan tercihler vasıtasıyla etkilenen bütün insan gruplarındaki durumları gösteren oyun teorisinin odak noktası “karşılıklı işbirliği”dir (Dutta, 2001: 3). Doğru cevap C'dir.

Oyunların temsil ettiği durumlar şu şekildedir; işbirlikçi oyun, işbirliksiz oyun, sıfır-toplamlı oyun ve karma-güdülü oyun.Doğru cevap B'dir.

Üç çeşit oyun sınıflandırması bulunmaktadır; yetenek oyunları, şans oyunları ve strateji oyunları.Yetenek oyunları, bütün sonuçlar üzerinde tam kontrole sahip tek bir oyuncunun varlığını tanımlayan özellikteki tek-kişili bir oyundur. Şans oyunları doğaya karşı tek-kişili oyunlardır. Yetenek oyunlarından farklı olarak oyuncu, sonuçları tam olarak kontrol etmemekte ve stratejik seçimler değiştirilemez bir şekilde kesin sonuçlar göstermemektedir. Strateji oyunları, doğanın dahil edilmediği, iki ya da daha fazla oyuncunun dahil edildiği ve oyuncuların her birinin sonuçlar üzerinde kısmi kontrollerinin bulunduğu oyunlardır. Doğru cevap D'dir.

Oyun teorisi kavramlarıyla işbirlikçi davranış kuralları üç şekilde sınıflandırılabilir: Mahkum Açmazı oyunları, Korkak-Tavuk oyunları ve İtimat oyunları. İtimat oyunları, anarşik olarak kolayca çözülebilir. Korkak-Tavuk oyunları olarak adlandırılan oyun türünde rasyonel kişisel çıkara dayanan oyuncu için basit bir kural vardır: “Diğer oyuncular çekilirse işbirliğine git; diğer oyuncular işbirliğine giderse çekil.” Bu tür oyunlar, anarşik olarak çözülmesi daha zor ve daha çok devletin düzenlemesini gerektiren oyunlardır. Zorunlu oylama kanunu, Korkak-Tavuk oyununa işbirlikçi bir çözüm yürüten bir kural örneğidir.

Mahkum açmazları devlet olmaksızın çözülmesi en zor oyunlardır. Mahkum açmazlarında kişiler, diğerlerinden kaçının işbirliğine gittiğine aldırmaksızın işbirliğinden ziyade çekilmeyi yeğler. 

Doğru cevap E'dir.

Kamu tercihi, kamu kesiminde karar alma ve tercihleri analiz eden bir yeni ekonomi disiplininin adıdır. 

Kamu tercihi disiplini ise özel kesim dışında kamu kesiminde karar alma ve tercihleri analiz ederek ekonomi bilimine bir yenilik getirmiştir.

Kamu tercihi, nihayetinde siyasal karar alma sürecini ele alan bir disiplin olması nedeniyle incelediği konu politikadır.

Kamu tercihi disiplini siyasal karar alma sürecini analiz ederken süreçteki aktörlerin (seçmenler, siyasi partiler, politikacılar, bürokratlar, çıkar grupları) rasyonel olduklarını ve özel çıkarlarını maksimize etme eğiliminde olduklarını kabul eder.

Kamu tercihi disiplinine önemli katkılarda bulunan Mueller, kamu tercihini “piyasa-dışı karar almanın ekonomik disiplini” olarak tanımlamıştır (Mueller, 1979: 1).

Doğru cevap C'dir.

Kamu tercihi disiplinin kurucusu olarak kabul edilen James M. Buchanan

Buchanan’ın analizi sonuç olarak, Hobesian yaklaşımdaki “kötü, kaba ve kısa” yaşamdan kaçmak için insanların devlet biçiminde örgütlenmeleri gerektiğini ifade etmektedir.

Hobbes gibi Buchanan da anarşide kaynaklar üzerindeki çatışan hakların, insanların diğerlerinin haklarına saldırmasına ve diğerlerinin saldırılarına savunma yapmasına yol açacağına inanmaktadır.  Buchanan, bireylerin anarşiyi terk etmeleri ve birbirlerinin mülkiyetlerine saygı duymaya zorlayacak bir yaptırıcı mekanizma kurmaları hâlinde bireylerin daha yüksek fayda düzeylerine erişeceklerini tartışmaktadır. Buchanan’a göre, anarşi, ideal anlamda maksimum kişisel özgürlüğe izin verdiği hâlde devlet, kişilerin daha yüksek fayda düzeylerine ulaşmaları açısından gereklidir. T. Hobbes’dan farklı olarak Buchanan, anarşiye çözüm olarak tüm gücü elinde bulunduran “Leviathan Yönetim” yerine sınırlı devleti önermiştir (Powell, 2005: 88).

Buchanan yalnızca bir bireyin ekonomik güdülerine ve onaylayıcılığına bakmış ancak bir bireyin çatışma faaliyetine kalkışmamasına ya da çalmamasına neden olabilecek ahlaki sebepleri açıklamanın dışında bırakmıştır.

Doğru cevap D'dir.

İki kural söz konusudur; Simetrik Özyaptırım Kuralı ve Simetrik Olmayan Kurallar.

Simetrik Özyaptırım Kuralı çerçevesinde, iki trenden birbirine kısıtlı süre içinde bir köprüden geçerek aktarma yapması gereken A ve B için; Hem A’nın hem de B’nin, karşılıklı olarak gözlemlemesini ve öğrenmesini sağlayacak, iyi yapılandırılmış bir kural mevcutsa her ikisi de başarıyla trenlerine yetişebilirler.

Eğer böyle bir kural yoksa veya taraflardan biri yanlış bilgilendirilmişse A ve B çarpışacak ve her ikisi de trenlerini kaçıracaktır.

Simetrik Olmayan Kurallar çerçevesinde, oyuncular Nash dengeleri arasında kayıtsız değillerdir. Dolayısıyla burada, muhtemel iki kuraldan biri üzerinde anlaşmaya varılabileceği kesin değildir; herhangi bir belirlenmiş kurala itaat etmenin getireceği fırsat maliyeti, görece olarak dezavantajlı olan oyuncu için, kendi avantajına olan kuralın sağlanması olasılığını ortadan kaldırmaktadır. Bu da söz konusu oyuncunun kuralı ihlal etmesini teşvik edici mahiyettedir.

Doğru cevap A'dır.

Buchanan, rant kollama faaliyetini bu şekilde analize tabi tutarken asimetrik kazançlar çerçevesinde Mahkum Açmazı oyunundan hareket etmiş ve rant kollama oyunlarının simetrik olmayan oyunlar olduğunu göstermiştir.

Rant kollama, sosyal bir kayıp anlamına gelmektedir. Bununla birlikte, ekonomideki rant kollamadan kaynaklanan bu yıkıcı etkilerin önemi analiz edildikten sonra, çağdaş bir toplumda rant kollamanın kapsamının daraltılması açısından kamusal ya da yasal düzenlemelerin yapılması ve politik alanda yapısal değişikliklerin sağlanması gerekmektedir.

Buchanan’a göre, rant kollamaya olanak sağlayan yürürlükteki yasalarda yapılabilecek değişiklikler üzerinde genel bir iş birliğine gitmektense temel anayasa değişikliği üzerinde işbirliğine varmak daha kolay sonuç vermektedir.

Eğer rant kollama faaliyetinin arttığı her aşamada toplumdaki aynı çıkar grubu sürekli kazançlı hâle geliyorsa zarar eden taraflar oyunu durdurabilmekte ve devamlı bir şekilde dengesiz olan bölüşüm düzenini reddedebilmektedir.

Doğru cevap B'dir.

Herhangi bir oylamanın sonucu oylama kurallarına ve seçmenler tarafından sunulan oy pusulasına bağlıdır. Bu yüzden oylama bir çeşit oyundur ve oyun teorik analizlere uygun bir yapıya sahiptir. Gizli oylama yapıldığı takdirde, seçmenler statik bir oyun oynarlar. Stratejik olarak deneyimli seçmenler, her zaman optimal oylamanın olmayacağının farkındadır. Seçmenler sofistike olduğunda, oylama mekanizmasındaki küçük değişiklikler (örneğin seçmen pusulalarının gizli olması), seçmen tarafından sunulan oy pusulalarının önemli ölçüde değişmesine neden olacaktır. Oyun teorisi, insanlar ve kurumlar arasındaki etkileşimi tahmin eden bir çatı sağlamasının yanında, görünüşte adil ve programlanır oylama mekanizmalarının nasıl düzensiz ve kötü oylama sonuçları meydana getirdiğini göstermektedir (Bierman & Fernandez, 1998: 99). Doğru cevap C'dir.

Nash dengesi, her oyuncunun stratejisinin diğer oyuncuların stratejilerine en uygun cevap olan stratejiler profilidir. “Nash dengesi” kavramı geniş tabanlı oyunlarda geçerli olma avantajına sahiptir (Fudenberg & Tirole, 1993: 11).

Eş güdümlü oyunlarda Nash dengesi, oyuncuların da genel anlamda bilgisinin olduğu bazı asimetrik durumlar yüzünden ön plana çıkmaktadır. Bu şekildeki bir Nash dengesi, “odak noktası dengesi” olarak adlandırılmaktadır.

Cournot 1838’de ve Bertrand 1883 yılında düopol oyunlarını geliştirerek işbirlikçi olmayan Nash dengesini ortaya koymuştur.

Doğru cevap B'dir.

Oyuncular, herhangi bir oyunun iştirak eden ve bağımsız karar alan birimleridir. Oyuncular; bireysel kişiler, organizasyonlar ve bazı durumlarda doğanın kendisi olabilmektedir. Bir oyunda genel olarak iki ya da daha fazla oyuncu bulunmaktadır. Sonuç, bir oyundaki bütün oyuncular tarafından oluşturulan stratejik seçimlerin tam setinin neticesini ifade etmekte ve oyuncuların olasılıklar arasında tutarlı tercihlere sahip oldukları varsaymaktadır.

Yetenek oyunları, bütün sonuçlar üzerinde tam kontrole sahip tek bir oyuncunun varlığını tanımlayan özellikteki tek-kişilik oyundur.

Strateji oyunları, doğanın dâhil edilmediği, iki ya da daha fazla oyuncunun dâhil edildiği ve oyuncuların her birinin sonuçlar üzerinde kısmi kontrollerinin bulunduğu oyunlardır.

Oyun teorisi kavramıyla işbirlikçi davranış kuralları üç şekilde sınıflandırılabilir. Bunlar sırasıyla; 1. Mahkum Açmazı oyunları, 2. Korkak-Tavuk oyunları, 3. İtimat oyunları.

Kamu tercihi disiplinine önemli katkıda bulunan Dennis C. Mueller, kamu tercihini “piyasa-dışı karar almanın ekonomik disiplini” olarak tanımlamıştır. Kamu tercihi ekonominin araçlarını kullanarak, onları politikanın materyallerine uygulamaktadır.

Oyun teorisi ve kamu tercihleri teorisi arasındaki etkileşimin tarihçesine baktığımızda B. Pascal, matematiksel olasılık teorisi ile oyun teorisine ilişkin rasyonel teoriyi geliştirmiştir. Pascal’ın 1669 yılındaki çalışmasıyla ortaya koyduğu “Infinirien” açıklaması sonsuz yaşamdaki sınırsız ödüllere kavuşabilmek amacıyla hayattaki tercihlerin alınmasına ilişkin pozitif toplamlı oyunlar paradigmasını ifade etmektedir.

J. M. Buchanan’ın 1987 yılında “Semiriyeli Çıkmazı” adlı çalışması yayınladı. Bu çalışmada merkezi hükûmetin ya da yerel idarelerin fakirlere, işsizlere ve sakatlara yaptıkları kamusal yardımlar kamu tercihi perspektifinden analiz edilmektedir. Semiriyeli çıkmazında kamusal yardım alanların ve yardımları verenlerin pazarlık ettiği ve yardımların istismar edildiği bir oyun tanımlanmaktadır.

Bireysel menfaatlerle toplumsal menfaat ya da bireysel davranmakla işbirliği yapmak arasındaki muhtemel çelişkiyi ortaya koyan oyununa “mahkûm açmazı” denir.

Toplumsal düzenin sağlanabilmesi için devletin genel kurallar oluşturması gereklidir. Simetrik özyaptırım kuralı toplumsal düzen için kuralların gerekliliğini içeren bir oyundur. Simetrik özyaptırım kuralının önemi ve gerekliliği yol ve trafik kurallarından bazı örneklerle açıklamak mümkündür. Konacak bir kural oyuncular arasında eşgüdümü sağlayacaktır. Kurallar değerlidir çünkü bize bilgiyi sağlar.

J. M. Buchanan, 1980 yılında yayınladığı “Rant-Kollayan Toplumda Reform” adlı çalışmasında oyu teorisi kullanarak, rant kollamaya imkân sağlayan etkinsiz yasalardan, iyi sonuçlar alınabilecek etkili yasalara geçişin, özellikle rant kollamanın yaşandığı bir ekonomide zor olabileceğini ifade etmektedir.