KAMU EKONOMİSİ II

GÜNÜMÜZDE ÇAĞDAŞ DEMOKRASİLERE YÖNELTİLEN

BAŞLICA ELEŞTİRİLER

Günümüzde çağdaş demokrasilere yöneltilen başlıca eleştiriler;

Arrow, tutarlı toplumsal tercihlere ilişkin “uygunluk koşullarını” belirledikten
sonra, bu koşulları basit çoğunluk kuralına dayalı olarak en az iki kişiden oluşan
ve en az üç alternatifin yer aldığı bir topluma uyarlamıştı. Arrow’a göre; demokratik sistemlerde uygulamada yaygın olarak kullanılan çoğunluk kuralı bu koşulları karşılamada yetersizdir. Arrow’un bu görüşleri literatürde “Arrow Paradoksu” ya da “İmkânsızlık Teoremi” olarak adlandırılmaktadır. Bu teori, demokrasiye şüpheyle bakılmasına neden olmuş ve Kamu Tercihi teorisinin ortaya çıkışında kilit rol oynamıştır. Arrow’un analizinin ulaştığı sonuç, genelde tüm bu koşulları sağlayan bir karar alma kuralını bulmanın olanaksız olduğudur. Bu durumda demokratik bir toplumun tutarlı kararlar alması beklenemez.

Downs (1957), demokrasinin işleyişindeki aksaklıklardan birinin eksik enformasyon
sorunu olduğunu ifade etmiştir. İnsan hayatında karar alma sürecinde
bilginin önemini vurgulayarak, eksik enformasyon sorununun hemen hemen
her sosyal kurumun yapısını önemli ölçüde etkilediğine işaret etmiştir. Fakat
Downs’un özel olarak incelediği konu, politik alanda eksik enformasyonun sorununun
ne tür etkilere yol açtığıdır. Bu konudaki düşüncelerini, “Demokraside
Politik Faaliyetin Ekonomik Teorisi” adlı çalışmasında ortaya koymuştur.

Downs (1957), demokrasinin işleyişindeki aksaklıklardan birinin eksik enformasyon
sorunu olduğunu ifade etmiştir. İnsan hayatında karar alma sürecinde
bilginin önemini vurgulayarak, eksik enformasyon sorununun hemen hemen
her sosyal kurumun yapısını önemli ölçüde etkilediğine işaret etmiştir. Fakat
Downs’un özel olarak incelediği konu, politik alanda eksik enformasyonun sorununun
ne tür etkilere yol açtığıdır. Bu konudaki düşüncelerini, “Demokraside
Politik Faaliyetin Ekonomik Teorisi” adlı çalışmasında ortaya koymuştur.

Anthony Downs iyi işleyen bir demokrasinin şartlarını şu şekilde sıralamıştır
(Schmidt, 2002:136): 1) Partiler arasında gelişmiş bir rekabetinin olması ve kamusal
görevlerin esas itibarıyla genel seçimlerle doldurulması (seçimle işbaşına gelme);
2) Belli aralıklarla yapılan seçimlerin yapılma zamanına sadece hükûmetteki
parti karar vermemeli; 3) Ergin nüfusun genel seçme hakkı, eşit seçme hakkı ve
özellikle eşit oy hakkına sahip olması; 4) Seçim sonuçlarının kabul edilmesi ve
seçimi kazanan ve kaybedenlerin illegal ve güce dayanan araçlar kullanmaktan
vazgeçmeleri.

Downs’a göre eksik enformasyon üç temel unsuru kapsamaktadır (Downs,
1957:139): (1) Partilerin vatandaşların ne istediklerini her zaman tam olarak bilmemeleri; (2) Vatandaşların hükûmetin veya muhalefetin ne yaptığını veya vatandaşların çıkarlarına hizmet etmek için ne yapması gerektiğini her zaman bilmemeleri; (3) Her iki tür bilgisizliği gidermek için ihtiyaç duyulan bilgiyi temin
etmenin maliyetli olması yani kıt kaynakların bilgiyi temin etmek için kullanılması
gerektiğidir.

Downs, 1965 yılında yayınlanan “Niçin Bir Demokraside Devlet Bütçesi Çok
Küçüktür?” başlıklı çalışmasında da politik alandaki enformasyon sorununu
kamu politikalarının sayısal bir göstergesi olan devlet bütçesine uygulamış ve bu
sorunun bütçe üzerindeki etkisini analiz etmiştir.

Tam enformasyon (sıfır bilgisizlik);vatandaşların bütçedeki mevcut ve potansiyel konuları ve her konunun tüm fayda ve maliyetlerini bilmesini ifade eder.

Elitist teorisyenlerden Gaetano Mosca’ya göre toplumu yöneten her zaman
için bir siyasal sınıftır. Mosca, elit ve kitle ayırımını (kendisi elit terimini kullanmamakla
beraber) ilk defa sistemleştiren siyaset bilimci sayılır. Mosca’nın kullandığı
terim “yönetici sınıf ”tır. Ona göre, bütün toplumlar “yönetici sınıf ” ve “yönetilen
sınıf ” olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar.

İtalyan sosyolog Vilfredo Pareto, Mosca’nın geliştirdiği “yönetici sınıf ” kavramı
yerine siyasal elit kavramını ortaya koymuştur. Siyasal elit kavramını kullanan ilk
kişi olması nedeniyle bu teori daha çok Pareto ile anılmaktadır.

Oligarşi, politik gücün, toplumun küçük bir grubunun elinde olduğu yönetim şekline verilen addır.

Demokrasinin işleyişi için bir toplumdaki bireysel tercihlerin tutarlı toplumsal tercihlere dönüşmesi gerekir. Bunun sağlanması, kollektif karar alma sürecinin bir sorunudur. İşte Amerikalı iktisatçı K.J. Arrow, rasyonel bireylerden oluşan demokratik bir toplumun kolektif karar alma sorununu analiz etmiştir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Anthony Downs iyi işleyen bir demokrasinin şartlarını şu şekilde sıralamıştır: 1) Partiler arasında gelişmiş bir rekabetinin olması ve kamusal görevlerin esas itibarıyla genel seçimlerle doldurulması (seçimle işbaşına gelme); 2) Belli aralıklarla yapılan seçimlerin yapılma zamanına sadece hükûmetteki parti karar vermemeli; 3) Ergin nüfusun genel seçme hakkı, eşit seçme hakkı ve özellikle eşit oy hakkına sahip olması; 4) Seçim sonuçlarının kabul edilmesi ve seçimi kazanan ve kaybedenlerin illegal ve güce dayanan araçlar kullanmaktan vazgeçmeleri.

Elitist teorisyenlerden Gaetano Mosca’ya göre toplumu yöneten her zaman için bir siyasal sınıftır. Mosca, elit ve kitle ayırımını (kendisi elit terimini kullanmamakla beraber) ilk defa sistemleştiren siyaset bilimci sayılır. Mosca’nın kullandığı terim “yönetici sınıf ”tır. Ona göre, bütün toplumlar “yönetici sınıf ” ve “yönetilen sınıf ” olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar. Birincisi -ki daima azınlıktadır- bütün siyasal fonksiyonları görür, iktidarın tekelini elinde tutar ve onun sağladığı bütün nimetlerden yararlanır. İkincisi -çoğunluktaki sınıf ise- tamamen birincinin kontrolü ve yönetimi altındadır: Onun belirlediği amaçlara ve kurallara göre hareket eder. Bir azınlık nasıl olur da çoğunluğu her zaman kendi yönetimi altında tutabilir? Bunun cevabını, azınlığın örgütlenmiş olmasında, çoğunluğun ise örgütlenmemiş, dağınık bir yığın oluşturmasında aramak gerekir. Doğru cevap C şıkkıdır.

İtalyan sosyolog Vilfredo Pareto, Mosca’nın geliştirdiği “yönetici sınıf ” kavramı yerine siyasal elit kavramını ortaya koymuştur. Siyasal elit kavramını kullanan ilk kişi olması nedeniyle bu teori daha çok Pareto ile anılmaktadır. Pareto elit kavramını şu şekilde açıklamıştır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Siyasal karar alma sürecinde parti içi demokrasinin etkin bir şekilde işlemediği görülebilmektedir. Bundaki temel etken, parti kadrolarının belirli bir elit kesimin elinde toplanmış olmasıdır. Bu elit kesim parti yönetimine o kadar hakimdir ki parti içinde farklı bir sesin yükselmesine izin verilmez. Michels’in “Oligarşinin Tunç Yasası” olarak nitelendirdiği bu katı hegemonyanın yıkılması çok zordur ve parti içerisindeki bu elit yapı kolaylıkla değiştirilemez. Doğru cevap A şıkkıdır.

Demokrasinin önündeki en önemli engeli sınırsız demokrasi ve bunun sonucu olarak siyasal gücün kötüye kullanımı olarak gören iki önemli düşünür; F. A. Von Hayek ve James M. Buchanan’dır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Karl Marx, 1800’lü yıllardaki demokrasiyi burjuvazinin egemen olduğu bir demokrasi olarak nitelendirmiş ve ideal demokrasiyi proletaryanın egemen olduğu bir demokrasi (Proletaryan Demokrasi) olarak tanımlamıştır.

Etkili katılımın, oy kullanma eşitliğinin olduğu, her vatandaşın oy kullanma konusunda eşit olanaklara sahip olduğu, vatandaşların karar verecekleri konularla ilgili hiçbir sınırlamanın bulunmadığı sistemlere “Poliarşi” denir. Doğru cevap A şıkkıdır.