KAMU EKONOMİSİ II

Mises için bürokrasi, üretim araçlarının sosyalizasyonu (kamulaştırılması) süreci anlamına gelmektedir.

Parkinson Kanunu: Kamu tercihi literatüründe kamusal mal ve hizmetlerin üreticisi konumundaki bürokraside, iş hacmi ne kadar olursa olsun istihdam edilen memur sayısının sürekli olarak arttığını ve bunun da aşırı istihdam ve etkinsizlikle sonuçlandığını ifade eder.

Bürokrasi sözcüğünün ilk olarak 1745 yılında Fransız iktisatçı Vincent de Gournay tarafından kullanıldığı kabul edilmektedir. Ancak bürokratik kurumların eski Yunan, Mısır, Çin ve Roma devletlerinde mevcut olduğu bilinmektedir.

Büroların başlıca özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Bürolar kâr amacı gütmeyen birimlerdir ve faaliyetlerinin finansmanı farklılık arzeder.Kamu hizmeti sunan bürolardan halkın yararlanma biçimi, hizmetlerin genel nitelikli olması dolayısıyla parasız yararlanma ya da belli bir miktarını ödeyerek yararlanma şeklinde olmaktadır. 

2. Bürolar tarafından üretilen mal ve hizmetler, diğer mal ve hizmetlerden farklılık gösterir.

3. Bürolar tarafından arz edilen hizmetlerin diğer bir özelliği de bu hizmetlerin çoğunun yüksek sabit maliyetlerle üretilmesidir.

4. Kamusal mal ve hizmeti sunan bürolar geniştir ve bu bürolarda çok sayıda kişi çalışır.

Henri Fayol, “resmî organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modelinin şu özellikleri üzerinde durmaktadır (Aktan, 2003:7):
• Büyük ölçekli organizasyonlar için önerilmiştir.
• İş bölümü ve uzmanlaşmaya dayalı organizasyon ve yönetim yapısı söz konusudur.
• Yönetim, otoriteye ve sorumluluğa sahiptir.
• Çalışanların denetimini ve disiplini sağlayacak kurallar belirlenmiştir.
• Çalışanlar bir kişiden emir alırlar ve çalışmalarını bu emir çerçevesinde sürdürürler.
• Organizasyonda birimlerin tek bir amaç ve planı mevcuttur.
• Organizasyonun çıkarları her şeyin üstünde tutulur.
• Çalışanlara adil bir ücret ödemesi yapılır.
• Organizasyonda kararlar merkezden alınır (merkeziyetçilik).
• Organizasyonda her şey belirli bir düzen içinde yapılır.
• Çalışanlara adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde davranılır.
• Personelin istihdamında ve yönetiminde istikrar vardır ve sık sık işten çıkarmalar söz konusu değildir.
• Çalışanların teşebbüs gücü ve yaratıcılığı ön plana çıkarılır.

Geleneksel bürokrasi teorisinin diğer öncü isimlerinden birisi de Max Weber’dir. Alman sosyolog Max Weber’in bu alandaki en önemli katkısı “ideal tip bürokrasisi” kavramını geliştirmesi ve bu tip bürokrasinin özelliklerini ortaya koymasıdır.

Büro; ödeneklerle veya devlet tarafından yapılan yardımlarla finanse edilen kâr amacı gütmeyen kamu birimleridir.

Geleneksel bürokrasi teorisinin diğer öncü isimlerinden birisi de Max Weber’dir.
Alman sosyolog Max Weber’in bu alandaki en önemli katkısı “ideal tip bürokrasisi” kavramını geliştirmesi ve bu tip bürokrasinin özelliklerini ortaya koymasıdır. Weber; hiyerarşi, liyakat, tarafsızlık, kuralcılık vb. ilkelerin egemen olduğu bir kurum tipini “bürokrasi” olarak tanımlamıştır (Gawthroup, 1969:2). Weber’e göre doğruluk, hız, kesinlik, dosyalama, süreklilik, gizlilik, birlik ve sürtüşmenin azaltılması açısından bürokratik örgütlenme son derece uygundur. Bürokratik yönetim anlayışı; sevgi, nefret ve tüm hesaplanamaz kişisel, irrasyonel ve duygusal öğelerden arınabildiği ölçüde asıl niteliğine yaklaşır ve bu durum “bürokrasinin erdemi” olarak kabul edilir. Özetle ifade etmek gerekirse Weber’e göre bürokrasi, son derece etkin ve akılcı bir yönetim modelidir. Weberyen bürokraside genellikle kurallar, yani yasalar ya da idari yönetmeliklerce düzenlenmiş belirli yetki alanları ilkesi geçerlidir.

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür.

1. İleri düzeyde iş bölümü mevcuttur: Görevler uzmanlaşmaya uygun bir biçimde en küçük parçalara bölünmüştür. İş bölümünün parçası olarak yetki alanları belirlenmiştir ve görevlerin yerine getirilebilmesi için atanan yöneticiler gerekli yetkilerle donatılmıştır.
2. Otoritenin merkezileşmesi söz konusudur: İş bölümünün bir sonucu olarak parçalanmış olan işler arasındaki koordinasyon, otoritenin merkezileşmesiyle sağlanmaktadır. Otoritenin merkezileşmesi, örgütün hiyerarşik yapı içinde, her bir üst otorite kademesinin astları üzerinde artan ölçüde bir kontrol imkânı ile donatılması anlamına gelmektedir. Astın da üste başvuruda bulunma ve şikâyet hakkı bulunmaktadır.
3. Rasyonel bir personel yönetimi programı vardır: Bürokraside çalıştırılacak kişiler objektif kriterlere göre işe alınırlar. Cinsiyet, ırk, etnik köken ve sosyal sınıflar gibi faktörler dikkate alınmaz. Maaşlar hiyerarşik düzene göre basamaklandırılır ve terfiler üstlerin değerlendirmesine bağlı olarak gerçekleşir.
4. Bürokratik kurallar geçerlidir: Bürokratlar belirli kurallara uymakla yükümlüdürler. Bu kurallar yazılıdır. Hem kendi personeline hem de müşterilere gayrişahsi ve yeknesak bir şekilde uygulanır.
5. Yazılı kayıtlar ve ayrıntılı dosyalama sistemi geçerlidir: Bürokratik örgütlerin devamlılığını sağlamak amacıyla ayrıntılı kayıt ve dosyalama sistemi geliştirilmiştir. İdari faaliyetler, kararlar ve kurallar yazılı olarak formüle edilip kayda geçirilir.

Üstelik Kamu Tercihi perspektifinden bürokrasi bu şekilde devletin büyümesinin hem nedenlerinden birini hem de sonucunu oluşturmaktadır. Çünkü kamu sektöründe çalışan bürokratların ve memurların daha büyük bir devlette kariyer,
parasal çıkar gibi olanaklarını artırmaları daha muhtemeldir. Kamu çalışanlarının sayısı artarken daha çok birey geçinmek için kamu sektörüne bağlı hâle gelir ve bu durum kamu harcamaları üzerinde artırıcı bir etki oluşturur. Richard A. Musgrave (1981) bu durumu “kartopu etkisi” olarak adlandırmıştır.

Niskanen’in bürokrasiye yönelik yaklaşımı literatürde büyük önem taşımakta ve “bürokrasinin ekonomik teorisi” olarak adlandırılmaktadır.

Niskanen (1971) bürolar ile siyasal iktidar arasındaki bu ilişkiyi tek satıcı ve tek
alıcının olduğu “iki yönlü tekel” olarak ifade etmiştir. Niskanen bu durumu özel bir karar alma süreci olarak tanımlamaktadır. Her iki birim de birbirine bağımlıdır. Büro kendisini finanse eden (sponsor) siyasal iktidar tarafından kendisine sağlanacak finansman kaynağına, sponsor ise büro tarafından üretilen bazı mal ve hizmetlere ihtiyaç duymaktadır. Bununla birlikte, bu bağımlılık ilişkisi eşit yoğunlukta değildir. Niskanen büronun pazarlık açısından daha avantajlı konumda olduğunu savunmuştur. Çünkü büro daha iyi çalışma ve daha uygun maliyet şartlarından fayda sağlar.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.