KAMU EKONOMİSİ II

Geleneksel bürokrasi teorisi, bürokrasiyi daha ziyade sosyolojik açıdan ele almakta ve bürokratların söz konusu kurum içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analize dahil etmemektedir. Bu eksiklik, 1960’lı yıllardan itibaren Ludwig von Mises, Gordon Tullock, Anthony Downs ve William A. Niskanen tarafından yapılan çalışmalarla giderilmiştir. Bu iktisatçılar geleneksel bürokrasi teorisini eleştirerek bürokrasi teorisine yeni bir bakış açısı getirmişlerdir. Mises, Tullock, Downs ve Niskanen’in bu alandaki çalışmaları Kamu Tercihi Teorisinin pozitif yönü içerisinde değerlendirilmektedir. Özellikle Niskanen’in bürokrasiye yönelik yaklaşımı literatürde büyük önem taşımakta ve “bürokrasinin ekonomik teorisi” olarak adlandırılmaktadır. Bu iktisatçıların bürokrasi teorisine yönelik görüşleri farklılıklar içermekle birlikte, ortak noktaları bürokrasiye yönelik ekonomik bir yaklaşım geliştirmiş olmalarıdır.

Asimetrik Enformasyon Sorunu
Bürokratlar ile sponsoru konumundaki siyasal iktidar arasında üretim miktarı ve bütçe konusunda bir pazarlığın söz konusu olabileceğinden daha önce bahsetmiştik. Bu süreçte bürokratın pazarlık yeteneğini artıran ve siyasal iktidar karşısında onu daha avantajlı hâle getiren temel faktör, siyasal iktidara nazaran sahip olduğu yüksek enformasyon düzeyidir. Bu durum bürokratlar ile siyasal iktidar arasında enformasyon düzeyinin farklılığını ortaya koymakta ve “asimetrik enformasyon” sorununu gündeme getirmektedir.

Gündemin kontrolü, bürokratik güç kullanmanın bir yoludur. Bürokrasinin gündemi belirlemesi, yasama organında politikacılar veya seçmenler tarafından üzerinde oylanacak olan seçenekler üzerinde belirleyici olarak, kendi tercih ettiği sonuçların elde edilmesini sağlama çabasıdır.

Niskanen'e göre bürokratik etkinin ana kaynağı, yasama organına “ya hep, ya hiç” şeklindeki önerileri kabul ettirme gücünü ifade eden gündemin kontrolüdür.

Organizasyon ve yönetim teorileri alanında bürokrasi tipi organizasyon yapısını ilk ortaya atan kişiler Fransız yönetim bilimci Henri Fayol ve Alman sosyolog Max Weber’dir. Doğru cevap C'dir.

Henri Fayol, “resmî organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modelinin şu özellikleri üzerinde durmaktadır (Aktan, 2003:7):

Büyük ölçekli organizasyonlar için önerilmiştir.

İş bölümü ve uzmanlaşmaya dayalı organizasyon ve yönetim yapısı söz konusudur.

Yönetim, otoriteye ve sorumluluğa sahiptir.

Çalışanların denetimini ve disiplini sağlayacak kurallar belirlenmiştir.

Çalışanlar bir kişiden emir alırlar ve çalışmalarını bu emir çerçevesinde sürdürürler.

Organizasyonda birimlerin tek bir amaç ve planı mevcuttur.

Organizasyonun çıkarları her şeyin üstünde tutulur.

Çalışanlara adil bir ücret ödemesi yapılır.

Organizasyonda kararlar merkezden alınır (merkeziyetçilik).

Organizasyonda her şey belirli bir düzen içinde yapılır.

Çalışanlara adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde davranılır.

Personelin istihdamında ve yönetiminde istikrar vardır ve sık sık işten çıkarmalar söz konusu değildir.

Çalışanların teşebbüs gücü ve yaratıcılığı ön plana çıkarılır.

Doğru cevap A'dır.

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Weber, 2005:42-46; Bozkurt, 2004:169):

Otoritenin merkezileşmesi söz konusudur.

Rasyonel bir personel yönetimi programı vardır.

Bürokratik kurallar geçerlidir.

Yazılı kayıtlar ve ayrıntılı dosyalama sistemi geçerlidir.

Doğru cevap D'dir.

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi; kamu bürokrasi içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analiz eden bürokrasi teorisidir. Doğru cevap E'dir.

İktisatçıların bürokrasinin ekonomik teorisi içerisinde ele aldığı konular şu şekilde sınıflandırılabilir: Bürokratik üretim sürecinin yapısı, bütçe maksimizasyonu ilkesi, bürokratlar ile siyasal iktidar arasındaki pazarlık süreci, gündemin kontrolü, asimetrik enformasyon sorunu, bürolararası rekabet ve bürokratik etkinsizliğe yönelik çözüm önerileri. Doğru cevap D'dir.

Mises bürokrasiyi “ürettiği mal ve hizmetlerin değeri parasal olarak ölçülemeyen idari faaliyetlerin yönetiminde uygulanan metot veya ekonomik hesaplamalara konu olmayan faaliyetlerin yönetimi” olarak tanımlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Bürokrasinin ekonomik teorisi alanında çalışmalar yapan bürokraside ortaya çıkan etkinsizliklerin giderilmesine yönelik çözüm önerileri şunlardır:

Bu çerçevede Mises’in önerdiği çözüm, bürokrasinin toplumsal yaşam üzerindeki etkisini azaltmak ve hükûmetin fonksiyonlarını kısıtlamaktır (Sönmez, 1987:201).

Tullock’un analizi, eğer kamu sektörünün performasını yükseltmeye yönelik teşvikler (güdüler) ve bürolar üzerindeki dışsal rekabetçi baskılar artırılırsa, kamu bürokrasisinin etkinliğinin artırılabileceği anlamını taşımaktadır. Bunun yanında Tullock, devletin ekonomide payının azaltılması suretiyle kamusal üretim mekanizmasının daraltılması gerektiğini de ileri sürmektedir.

Niskanen, kamusal mal ve hizmetlerin kamu sektörü tarafından finanse edilmeye devam etmekle birlikte, bu mal ve hizmetlerin üretiminde özel firmalardan yararlanma olanağının artırılmasını önermektedir (Rosen, 1999:136).

Bürokrasiyi devletin aşırı büyümesinin bir nedeni olarak gören Niskanen, bürokraside sağlanan mali teşviklerin bürokratların imparatorluk kurma eğilimlerini azaltacak şekilde uygulanmasını önermektedir.

Doğru cevap B'dir.

Bürokratlar, kamu politikalarının oluşturulması ve uygulanması konularında
uzman niteliğini taşıyan kişilerdir. Hükûmetler bu politikalara ilişkin karar alma
ve uygulama sürecinde bürokratların uzmanlığından yararlanırlar

Henri Fayol, “resmî organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modeli

Organizasyonda birimlerin tek bir amaç ve planı mevcuttur

Bürokratik kurallar geçerlidir

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi; kamu bürokrasi içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analiz eden bürokrasi
teorisidir.

Mises (1962)’e göre bürokrasi, bir üst otorite tarafından belirlenmiş kural ve düzenlemelere bağlı olan idari yönetim biçimidir ve bürokratın amacı, faaliyetlerini bu kural ve düzenlemelere uygun olarak gerçekleştirmektir.

William Niskanen'dir.

Bürolar aracılığıyla hangi mal ve hizmetlerin ne kadar üretileceği siyasal süreç içerisinde belirlenir

Ludwig V. Mises'dir.

Gordon Tullock'tur.