KAMU EKONOMİSİ II

Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır. Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite. Metodolojik bireycilik varsayımın kabulü ile birlikte Kamu Tercihi iktisatçıları, politika bilimine ve özellikle de devlet kavramına farklı bir bakış açısı getirmişlerdir. Bu döneme kadar, devlet bir karar alma birimi olarak görülmüş ve bireyden bağımsız bir unsur olarak düşünülmüştür. Kamu Tercihi teorisyenlerinin çalışmaları ile birlikte, devlet kavramı birey ile ilişkilendirilmiş ve bireylerin ortak çıkarları doğrultusunda oluşturdukları bir organ olarak nitelendirilmeye başlanmıştır. Diğer bir varsayım olan politik mübadele ile ekonomi biliminin temel unsurlardan biri olan mübadele sürecinin bir yansıması olarak, Kamu Tercihi teorisyenleri siyasal süreci de bir “mübadele süreci” olarak nitelendirirler. Ayrıca Kamu Tercihi iktisadına göre; bireyler, rasyonel ve tutarlı tercihlere sahiptirler. Birey, kamu ekonomisinde karar alma sürecinde, özel ekonomideki davranış motivasyonunun bir benzerini rasyonel seçimler yaparak gösterir. Bireyler, rasyonel olmaları sonucu faydalarını maksimize edecek tercihlerde bulunurlar. Cevabımız C seçeneğidir.

1963 yılında ABD’de Kamu Tercihi Araştırma Merkezi kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Pozitif Kamu Tercihi, gerçek yaşamdaki politik kuralların yapısını ve politik karar almada rol alan kişilerin (seçmen, politikacı, bürokrat ve özel çıkar grupları) davranış motivasyonlarının ekonomik analizini yapmaktadır. Pozitif kamu tercihi inceleme alanları içerisinde şunlar yer almaktadır:

Cevabımız D seçeneğidir.

Dar anlamda Kamu Tercihi iktisadı, “devlet başarısızlığı”yla ilgilidir. Doğru cevap B'dir.

Politik rekabet, bir ekonomideki piyasa rekabetine oldukça benzemektedir. Ekonomide şayet satıcılar yeterli ölçüde rekabetçi iseler tüketici egemenliği ilkesi hakim olur. Bu ideal ölçü sınırları dahilinde, hiçbir satıcı alıcılar üzerinde herhangi bir baskı uygulayamaz. Ancak bir seçim rekabeti sistemi ne dereceye kadar tüketici egemenliğine benzemektedir? Temelde bulunan benzerliklere rağmen, ortaya çıkarılması gereken önemli farklılıklar bulunmaktadır. Seçmenlerin çıkarlarını temsil etmeye çalışan kişiler ya da partiler, eksik rekabetçi piyasalardaki ürün satıcılarının özel mal ve hizmet için yaptığına benzer bir şekilde beğenilme ya da yarar için yarışırlar. Fakat politika burada kategori olarak piyasalardan ayrılmaktadır. Politik rekabette karşılıklı tek kaybedenler ve kazanan gruplar bulunmamaktadır. Yalnızca bir aday ya da parti kazanır, ötekilerin hepsi kaybeder. Cevabımız B seçeneğidir.

Partiler arasındaki seçim rekabetinin varlığı, belirli şartlar dahilinde (seçmen tercihlerinin tek zirveli olması, iki partinin seçime katılması, basit çoğunluk kuralının geçerli olması vb.) politikacıların ortanca seçmen grubunun isteklerine uygun politika önerileri üretmeye zorlar. Downs (1957), iki partili demokrasilerde, belirli varsayımlar altında, oy maksimizasyonu peşinde koşan adayların ortanca seçmen grubunun görüşlerini yansıtma eğiliminde olduğunu ileri sürmektedir. Cevabımız A seçeneğidir.

Çıkar grubu terimi, genel anlamıyla yasama organına yönelik lobicilik yapmaya ilişkin organizasyonal yapının oluşumunu ifade eder (Tollison, 1988: 343). Vatandaşlar, çeşitli nedenlerle -örneğin bir kamusal malın üretimini, bir yasanın parlamento tarafından kabulünü sağlamak veya istemedikleri bir yasa tasarısının yasalaşmasını önlemek için- bazı gruplar içerisinde hareket edebilirler (Tollison, 1988: 341). Politik süreçte yer alan seçmenin, tek başına hükûmeti ve hükûmetin uygulayacağı kamu politikalarını kendi çıkarları doğrultusunda etkileme gücü daha sınırlıdır. Bu nedenle bazı seçmenler, ortak hareket ederek özel bir çıkar grubu oluşturabilirler veya bazı çıkar gruplarına üye olabilirler. Cevabımız E seçeneğidir.

Politik konjonktür dalgalanmaları, iktidardaki politikacıların seçimleri yeniden kazanabilmek için seçim öncesinde istihdamı artırmaları, seçimden sonra ise enflasyonla mücadele etmeleri şeklinde ekonomiyi yönlendirme hareketidir. Cevabımız E seçeneğidir.

Oy ticaretinin sonuçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür: Oy ticareti mekanizması ile siyasal karar alma sürecinde milletvekilleri oyları maksimize etmek için kendi seçim bölgelerine daha fazla hizmet götürmeye çabalarlar. Siyasal iktidarın oylarının belirli bir coğrafi alanda yoğunluk kazanması bütçe kaynaklarının o alanlara kaydırılması sonucunu doğurur. Hizmet kayırmacılığı adı verilen bu politik yozlaşma, kamu ekonomisinde optimum karar alınmasına engel teşkil etmektedir (Aktan, 2002: 9). Sonuçta oy ticareti kolektif karar almayı kolaylaştıran bir unsur olmakla birlikte, çoğunluk kuralı altında alınan bu karar, gerçekte seçmenlerin çoğunun karşı olduğu politikaların onaylanmasına neden olabilir. Üstelik oy ticareti ekonomideki kaynakların israfına yol açabilir. Çünkü onaylanan her iki projenin yol açtığı toplam üretim (çıktı) düzeyi, denge üretim düzeyinin üzerindedir. Sonuçta, oy ticareti sonucunda her iki proje de onaylanmakla birlikte bu durum, etkin üretim düzeyinden daha fazla üretime neden olmaktadır. Cevabımız B seçeneğidir.

Sosyal Tercih ve Bireysel Değer eserinin yazarı Kenneth Arrow'dur.

Duncan Black’ın komitelerde karar alma süreciyle ilgili ilk araştırması (1948), modern Kamu Tercihi iktisadının başlangıcı sayılır. Doğru cevap D'dir.

Kenneth Arrow’un sosyal refah fonksiyonuna ve kolektif karar alma süresindeki tercih sorununa ilişkin çalışmaları, kendisine 1972 yılında Nobel Ekonomi Ödülü’nü getirmiştir. Doğru cevap E'dir.

Anthony Downs, seçmen tercihine ve seçimlerde seçmen katılımına ilişkin test edilebilir bir teori ortaya koyarak, Kamu Tercihi teorisinde seçmenin rolüne değinen ilk kişidir. Doğru cevap A'dır.

Kamu tercihi iktisadına ilişkin literatürde metodolojik bireycilik ve genel irade konusuna yaptıkları vurgu ile diğerlerinden ayrılan Buchanan ve Tullock'un eserinin adı; ''Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin Mantıksal Temelleri''dir. Doğru cevap B'dir.

Pozitif Kamu Tercihi, hükûmetin ne yapması gerektiği tanımlama çabasından farklı olarak, hükûmetin gerçekte ne yaptığını (veya farklı şartlar altında ne yapacağını) açıklamaya çalışır. “Yüksek gelirli bireyler, niçin düşük gelirli bireylerden daha çok oy kullanır? Komiteler ve yasama organı nasıl çalışır? Özel çıkar gruplarının hükûmet üzerindeki etkisi nedir?” gibi soruların cevabı Pozitif Kamu Tercihinin inceleme alanını oluşturmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Optimum oylama kuralı normatif kamu tercihinin alanına girer. Doğru cevap D'dir.

Oy ticareti (logrolling), çoğunluk kuralıyla karar alınması durumunda bir seçeneğin onaylanması için gerekli çoğunluğu sağlamak amacıyla yapılan oy değiştokuşudur. Doğru cevap E'dir.

Seçmenlerin oy verme konusundaki davranışlarını belirleyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Kamu tercihi teorisyenlerinin üzerinde durduğu iki temel nokta; oylama sonucunda seçmenin elde etmeyi umduğu faydalar ile oylama nedeniyle katlanacağı maliyetler arasındaki fark ve seçmenin sahip olduğu enformasyon düzeyidir. Oylama sonucunda seçmenin elde etmeyi umduğu faydalar ile oylama nedeniyle katlanacağı maliyetler arasındaki fark sıfırdan büyükse, seçmen oylamaya katılmayı tercih eder. Aksi hâlde oylama sürecinde yer almayacaktır. Cevabımız A seçeneğidir.

Kamu Tercihi iktisadının normatif boyutu açısından iktisat literatürüne yaptığı temel katkı, “Anayasal İktisat” ya da “Anayasal Politik İktisat” olarak adlandırılan ve devletin başarısızlığının yol açtığı sorunlara yönelik somut öneriler üreten yaklaşımdır. Buradan hareketle normatif kamu tercihini “Optimum Oylama Kuralı” ve “Anayasal Yeniden Yapılanma: Anayasal İktisat” başlığı altında incelemek mümkündür. Cevabımız D seçeneğidir.

Buchanan ve Tullock (1965), optimal çoğunluğu belirlemede oylama maliyetlerinden yararlanmaktadırlar. Buna göre; oylamanın yol açtığı iki tür maliyet söz konusudur. Bunlardan ilki olan karar alma maliyetleri; seçmenlerin oylama nedeniyle katlandıkları zaman, enformasyon edinme, parasal maliyetler vb. kalemlerden oluşmaktadır. Dışsal maliyetler ise oylama sonucunu beğenlemeyenlerin katlandıkları maliyettir. Oylama sürecine katılacak seçmen sayısı arttıkça karar alma maliyetleri artarken, dışsal maliyetler azalmaktadır. Dolayısıyla oy birliği kuralına yaklaşıldıkça, sonucu beğenmeyen seçmen sayısı azaldığından, dışsal maliyetlerde de azalma görülmektedir. Karar alma maliyetleri ile dışsal maliyetler toplamının minimum olduğu noktadaki seçmen sayısı “optimal çoğunluk”u vermektedir. Cevabımız C seçeneğidir.