KAMU EKONOMİSİ II

Kamu Tercihi Teorisi; piyasa dışı karar alma sürecinin ekonomik analizini yapan ve ekonomi teorisindeki araç ve metotları politik sürece, kamu sektörüne, politikaya ve kamu ekonomisine uygulayan bir teoridir.

Kolektif tercih teoremi; toplumda yer alan bireylerin siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağını inceleyen teoriye verilen addır.

20. yüzyıla gelindiğinde ise sırasıyla Harold Hotelling (1929), James M. Buchanan(1949), Kenneth Arrow (1951), Anthony Downs (1957), Duncan Black (1958), William Riker (1961), James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962), Mancur Olson (1965) ve William Niskanen (1971)’in çalışmaları Kamu Tercihi yaklaşımının temellerinin atılmasında ve gelişmesinde öncü rol oynamıştır. Bununla birlikte, Kamu Tercihi iktisadına ilişkin literatürde ön plana çıkan beş temel eser bulunmaktadır. Bunlar; Duncan Black’in “Grupta Karar Almanın Rasyoneli Üzerine” (1948), Kenneth Arrow’un “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler” (1951), Anthony Downs’un “Demokrasinin Ekonomik Teorisi” (1957), James M. Buchanan ve Gordon Tullock’un “Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin Mantıksal Temelleri” (1962) ve Mancur Olson’un “Kolektif Faaliyetin Mantığı” (1965) başlıklı çalışmalardır.

KAMU TERCİHİ İKTİSADININ TEMEL VARSAYIMLARI
Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte
ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır.
Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine
kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite.
Metodolojik Bireycilik
Metodolojik bireycilik varsayımın kabulü ile birlikte Kamu Tercihi iktisatçıları,
politika bilimine ve özellikle de devlet kavramına farklı bir bakış açısı getirmişlerdir.
Bu döneme kadar, devlet bir karar alma birimi olarak görülmüş ve bireyden
bağımsız bir unsur olarak düşünülmüştür.

Pozitif Kamu Tercihi
Pozitif Kamu Tercihi, gerçek yaşamdaki politik kuralların yapısını ve politik karar
almada rol alan kişilerin (seçmen, politikacı, bürokrat ve özel çıkar grupları) davranış motivasyonlarının ekonomik analizini yapmaktadır. Bu çerçevede oylama kuralları ve mekanizması (basit çoğunluk, oy birliği, oy ticareti vb.), bürokrasinin yapısı ve işleyişi, çıkar grupları vb. konular pozitif Kamu Tercihi’nin kapsamı dahilindedir.

Oylama Kuralları Teorisi
Bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal tercihlere ulaşmada oylama kurallarından
yararlanılır. Bu kuralların başında oy birliği kuralı gelir. Bu kuralın geçerli
olabilmesi için, oylama katılan seçmenlerin tüm tercihlerinin aynı olması yani
görüş birliği içinde bulunmaları gerekir.

Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi
Pozitif Kamu Tercihinin ele aldığı konulardan biri de siyasal partiler arasında ortaya çıkan politik rekabet (seçim rekabeti) ve bu rekabetin bir sonucu olan ortanca seçmene yönelik kamu politikalarının uygulanmasıdır.

Çıkar Grupları Teorisi
Çıkar grubu terimi, genel anlamıyla yasama organına yönelik lobicilik yapmaya
ilişkin organizasyonal yapının oluşumunu ifade eder.

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi
Kamu Tercihi iktisadı alanında bürokrasiye ilişkin değerlendirmelere Gordon
Tullock ve Willam Niskanen’in çalışmalarında rastlamak mümkündür. Özellikle
Niskanen, 1971 yılında yayınlanan “Bürokrasi ve Temsili Hükümet” adlı kitabıyla
“Bürokrasinin Ekonomik Teorisi”ni ortaya koymuştur.

Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi
Politik konjonktür dalgalanmaları, iktidardaki politikacıların seçimleri yeniden
kazanabilmek için seçim öncesinde istihdamı artırmaları, seçimden sonra ise enflasyonla mücadele etmeleri şeklinde ekonomiyi yönlendirme hareketidir.

Devletin başarısızlığı teorisi

Kamu tercihi iktisatçılarının geliştirdiği ortanca seçmen, oy ticareti, özel çıkar gruplarının rant kollama faaliyetleri,seçmenin eksik enformasyon
sorunu gibi unsurları bir devlet başarısızlığı olarak nitelendiren ve siyasal
süreçteki etkisizliklerin kaynakları ve sonuçları üzerinde duran bir teoridir.

Anayasal İktisat Teorisi

Siyasal süreçte ortaya çıkan etkinsizliklerin giderilmesinde, seçim sisteminin ve
benimsenen oylama kuralının yetersizliği karşısında, bu etkinsizliklere yönelik
“anayasal yeniden yapılanma”nın gerekli olduğu görüşünün Kamu Tercihi teorisyenleri ve özellikle Buchanan tarafından savunulması, “Anayasal İktisat” adı altında yeni bir disiplinin gelişmesini sağlamıştır.
Anayasal-kurumsal yeniden yapılanma devletin sınırlarının anayasal düzeyde
belirlenmesini ifade eder ve Anayasal İktisat teorisinin temelini oluşturur.

Deneysel Kamu Tercihi, laboratuara dayalı deneylerin, N (N>1) sayıdaki

 bireyden oluşan kolektif bir grubun her bir üyesi için ortak sonuçlara ulaşılmasını
sağlayacak şekilde, grup karar alma mekanizmalarına uygulanmasını içerir. Her
bir grup karar alma mekanizması üç temel unsura sahiptir: a) Çevre, b) Kurum
ve c) Bireylerin davranışı. Bir deneysel uygulamada, ilk iki unsur kontrol edilerek
üçüncü unsur gözlemlenir.

Ampirik Kamu Tercihi alanında da günümüzde önemli çalışmalar yapılmaktadır.
Bunların başında Rochester Okulu’ndan William Riker’in çalışmaları gelmektedir.
Gerçekte politik bilimci olan Riker, özellikle uygulamalı oyun teorisi ve rasyonel

 tercih yaklaşımının uygulanabilirliği alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır.

James M. Buchanan’ın deyimiyle Kamu Tercihi, “ekonomi bilimi ile politika
bilimi arasındaki bağı oluşturur”(Buchanan, 2002a: 65). Bu tanıma göre Kamu
Tercihi iktisadının ekonomi bilimi ile politika biliminin kesişim noktasında olduğu ifade edilebilir. Buna göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Kamu Tercihi, siyaset bilimi, hukuk ve ekonomi disiplinlerinin kesişme noktasında yer alan bir yeni araştırma alanıdır. (Şekil-1) Yukarıda da ifade edildiği
üzere, Kamu Tercihi disiplini içerisinde inceleme konusu, doğrudan politika ve
dolaylı olarak hukuktur. Özellikle, Kamu Tercihi disiplininin bir uzantısı olarak
kabul edebileceğimiz “anayasal politik iktisat” başta anayasa olmak üzere formel
kurallar (hukuk) ve informel kurallar ile siyasal karar alma sürecinin iyileştirilebileceğini savunur. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

Kolektif tercih, bir toplumun üyeleri olan bireylerin tercihleri ile devlet tarafından yapılan kolektif tercihler arasındaki ilişkileri inceler (Brown ve Jackson,
1990: 87). Kolektif tercih teoreminin inceleme alanı, toplumda yer alan bireylerin
siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağıdır. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

Sosyal Tercih ve Kamu Tercihi teorilerinin benimsediği varsayımlar da farklılık arzetmektedir. Sosyal tercih daha ziyade kamu çıkarı varsayımına dayalı iken,
Kamu Tercihi kişisel çıkar varsayımını esas almaktadır. Daha ziyade politik bilimcilerin yararlandığı kamu çıkarı (sosyal çıkar) yaklaşımı; sosyal refah kavramı,
sosyal sözleşme ve devlet teorileriyle açıklanır. Bu yaklaşımda birey, sosyal tercihleri yapan kurumlara hizmet eden bir birim niteliğindedir. Sosyal tercih analizinde bireyin rolü, seçimi yapan örgütler içerisinde bir vasıta olma durumundadır. Dolayısıyla kamu çıkarına hizmet etmek için var olan bu grup ve örgütlerin
davranışları incelenmektedir. Grupların tercihlerde bulunduğu düşünülmekte ve
devletin kendisini oluşturan bireylerden bağımsız bir olgu olduğu varsayılmaktadır (Brown ve Jackson, 1990: 91-92; Akalın, 1981: 84-85).
Kişisel çıkar yaklaşımı ise Kamu Tercihi teorisinin temelini oluşturur. Kamu
Tercihi teorisyenleri sosyal tercih sorununa farklı bir bakış açısı getirmişlerdir. “Oybirliğinin Hesabı” başlıklı çalışmalarında James M. Buchanan ve Gordon Tullock
(1965), geleneksel iktisadın piyasa sürecindeki kişisel çıkar aksiyomunu siyasal sürece uyarlayarak, bu süreçte de kişisel çıkar güdüsünün hakim olduğunu vurgulamışlardır. Fakat piyasa sürecinden farklı olarak siyasal süreçteki temel sorun; bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal tercihlere ulaşmanın gerekli olmakla birlikte,
bireysel tercihleri toplamanın zor olması ve bu tercihlere ulaşmanın güçlüğüdür.
Kamu Tercihi, sosyal çıkar yaklaşımında olduğu gibi bireyden bağımsız grup veya
örgütlerin kararlaştırdığı objektif bir değerlendirme olmak yerine, bireysel subjektif
değerlendirmelerin bir sonucudur. 

Bu bilgilere göre E seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Kamu Tercihi iktisadının ortaya çıkışı 1950’li ve 60’li yıllara rastlamakla birlikte, felsefi
kökenlerinin 18. yüzyıldaki düşünürlerin görüşlerine dayandığını söylemek mümkündür.
Kamu Tercihi’nin habercileri, Kıta Avrupası bilim adamlarından Sax, Mazzola,
Pantaleoni, De viti de Marco ve en önemlisi Knut Wicksell’dir (Buchanan, 2002b:
86-87). Bununla birlikte 18. yüzyılda toplumsal tercih sorunu ile ilgilenen ve gerçekte birer matematikçi olan Jean-Charles Borda (1781) ve Marquis de Condorcet
(1785) de Kamu Tercihi iktisadı açısından önemli bir yer tutar.
20. yüzyıla gelindiğinde ise sırasıyla Harold Hotelling (1929), James M. Buchanan (1949), Kenneth Arrow (1951), Anthony Downs (1957), Duncan Black
(1958), William Riker (1961), James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962),
Mancur Olson (1965) ve William Niskanen (1971)’in çalışmaları Kamu Tercihi
yaklaşımının temellerinin atılmasında ve gelişmesinde öncü rol oynamıştır.
Bununla birlikte, Kamu Tercihi iktisadına ilişkin literatürde ön plana çıkan beş
temel eser bulunmaktadır. Bunlar; Duncan Black’in “Grupta Karar Almanın Rasyoneli Üzerine” (1948), Kenneth Arrow’un “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler”
(1951), Anthony Downs’un “Demokrasinin Ekonomik Teorisi” (1957), James M.
Buchanan ve Gordon Tullock’un “Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin
Mantıksal Temelleri” (1962) ve Mancur Olson’un “Kolektif Faaliyetin Mantığı”
(1965) başlıklı çalışmalardır.
Duncan Black’ın komitelerde karar alma süreciyle ilgili ilk araştırması (1948),
modern Kamu Tercihi iktisadının başlangıcı sayılır (Tollison, 1988: 339).

 Bu bilgilere göre, B seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Kenneth Arrow, “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler” adlı kitabında sosyal refahı sağlamanın zorluğuna ve sosyal refah çerçevesinde çoğunluk kuralının işleyişine dikkatleri çekmiştir (Rowley, 2004: 3). “Sosyal refah fonksiyonu” üzerinde
çalışan Arrow, böyle bir fonksiyonun bir dizi bireysel tercih fonksiyonlarından
oluşup oluşamayacağını belirlemeye çalışmıştır.

Buna göre doğru yanıt A seçeneğidir.

Buchanan ve Tullock’un çalışmaları, aynı zamanda piyasanın başarısızlığı
durumunda devlet müdahalesine zemin hazırlayan yeni refah iktisadına yönelik
de eleştiriler getirmiştir. Buchanan ve Tullock, piyasada görülen tüm başarısızlıkların - tekel gücü, kamusal mallar, dışsallıklar, sınırlı ve asimetrik enformasyon
ve ahlaki riziko-, politik piyasalarda çok daha fazla olduğuna dikkat çekmişlerdir. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte
ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır. Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite. Buna göre doğru cevap B seçeneğinde verilmiştir.

Rasyonellik varsayımı temelde, bireylerin ekonomik faaliyetlerinde olduğu gibi,
politik faaliyetlerinde de özel çıkarlarını artırma eğiliminde oldukları düşüncesine dayanır. Bu varsayımın kabulü, metodolojik bireycilik varsayımı ile de tutarlıdır. Zira, devletin ve diğer politik birimlerin temelinde bireyin olması, onların
piyasa sürecindeki davranış güdülerine benzer güdülere sahip olmasını ve bu güdülere uygun davranışlarda bulunmasını beraberinde getirmektedir.
Kamu Tercihi iktisadına göre; bireyler, rasyonel ve tutarlı tercihlere sahiptirler.
Birey, kamu ekonomisinde karar alma sürecinde, özel ekonomideki davranış motivasyonunun bir benzerini rasyonel seçimler yaparak gösterir. Bireyler, rasyonel
olmaları sonucu faydalarını maksimize edecek tercihlerde bulunurlar. Kısaca, özel
ekonomide olduğu gibi kamu ekonomisinde de “Homo Economicus” yani “özel
çıkar maksimizasyonu” ilkesi geçerlidir. Bu açıdan, Kamu Tercihi teorisi, kamu
ekonomisinde temel amacın “kamu çıkarı” veya “toplumsal çıkarı” maksimize etmek olduğu düşüncesini reddeder (Aktan, 2002: 5).

Buna B seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Pozitif Kamu Tercihinin inceleme alanları;

Oylama Kuralları Teorisi, Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi, Çıkar Grupları Teorisi, Bürokrasinin Ekonomik Teorisi, Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi, Oy Ticareti (Logrolling), Seçmenlerin Davranışları, Devletin Başarısızlığı Teorisi dir. Buna göre E seçeneği bunlardan biri değildir.