KAMU EKONOMİSİ II - Deneme Sınavı - 12

Arrow’un ileri sürdüğü koşullardan ilki, söz konusu toplumda diktatörlük yönetiminin olmamasıdır. İkinci koşul, bireysel tercihlerin
sıralaması ne şekilde olursa olsun, geçerli olan karar alma kuralı bir sonuç üretebilmelidir. Yani geçerli olan karar alma kuralı ile karar almak mümkün olabilmelidir. Üçüncü koşul, tüm olası sonuçları sıralamak mümkün olabilmelidir. Yani bireysel tercihlerin tüm olası sıralamalarına izin verilmeli, bireysel sıralamalar üzerinde bir kısıtlama olmamalıdır. Dördüncüsü, karar alma kuralı bireylerin tercihlerine cevap verebilmelidir. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

Anthony Downs iyi işleyen bir demokrasinin şartlarını şu şekilde sıralamıştır (Schmidt, 2002:136): 1) Partiler arasında gelişmiş bir rekabetinin olması ve kamusal görevlerin esas itibarıyla genel seçimlerle doldurulması (seçimle işbaşına gelme); 2) Belli aralıklarla yapılan seçimlerin yapılma zamanına sadece hükûmetteki parti karar vermemeli; 3) Ergin nüfusun genel seçme hakkı, eşit seçme hakkı ve özellikle eşit oy hakkına sahip olması; 4) Seçim sonuçlarının kabul edilmesi ve seçimi kazanan ve kaybedenlerin illegal ve güce dayanan araçlar kullanmaktan vazgeçmeleri. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

Elit teorilerin temel mantığı tüm toplumları yönetenlerin azınlıktaki bir grup olduğu varsayımına dayanır. Yönetilen konumda olanlar ise çoğunluğu oluşturmaktadır. Yani toplumlarda belirli özelliklere sahip azınlık bir grup, çoğunluğu oluşturan halkı yönetmektedir. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

İtalyan sosyolog Vilfredo Pareto, Mosca’nın geliştirdiği “yönetici sınıf ” kavramı yerine siyasal elit kavramını ortaya koymuştur. Siyasal elit kavramını kullanan ilk kişi olması nedeniyle bu teori daha çok Pareto ile anılmaktadır. Pareto elit kavramını şu şekilde açıklamıştır.  Sonunda, kendi dallarında en üstün dereceleri almış olanları bir sınıf içinde toplayarak bu sınıfa “elit” adını verebiliriz”. Pareto bütün toplumların elit ve elit olmayan diye iki ana sınıfa ayrıldıklarını belirtir. Daha sonra elit tabakasını da kendi içinde yönetici elit ve yönetici olmayan elit olmak üzere iki kısma ayırır. Yönetici elit, toplumun yönetiminde doğrudan doğruya veya dolaylı olarak önemli bir rol oynayan, siyasal iktidar üzerinde etki sahibi olan kişilerden meydana gelir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Robert Michels (1962), diğer elitist teorisyenlerden farklı olarak siyasi partilerdeki oligarşik eğilimleri inceleyerek, buradaki elit yapıyı araştırmıştır ve bu konudaki düşüncelerini “Siyasal Partiler: Modern Demokraside Oligarşik Eğilimlerin Sosyolojik İncelemesi” başlıklı kitabında toplamıştır. Siyasal karar alma sürecinde parti içi demokrasinin etkin bir şekilde işlemediği görülebilmektedir. Bundaki temel etken, parti kadrolarının belirli bir elit kesimin elinde toplanmış olmasıdır. Bu elit kesim parti yönetimine o kadar hakimdir
ki parti içinde farklı bir sesin yükselmesine izin verilmez. Michels’in “Oligarşinin Tunç Yasası” olarak nitelendirdiği bu katı hegemonyanın yıkılması çok zordur ve parti içerisindeki bu elit yapı kolaylıkla değiştirilemez.

Demokrasilerin vazgeçilmez unsurlarından biri olan egemenliğin kullanılma şekillerine göre farklı demokrasi uygulamaları ortaya çıkmıştır. Bunları; doğrudan demokrasiler ve temsilî-katılımcı demokrasiler olmak üzere iki grupta toplamak mümkündür. Doğrudan demokrasi pratik anlamda bir anlam ifade etmemektedir.
Başka bir ifadeyle, doğrudan demokrasilerin pratikte uygulama imkânı oldukça zor ve hatta imkânsızdır. Günümüzde uygulama yönünden geçerliliği olan temsili-katılımcı demokrasilerdir.

Temsilî demokrasinin en önemli açmazı demokrasiyi ifade eden halk egemenliği kavramının yanlış yorumlanmasıdır. Temsilî demokraside halk egemenliği belirli bir çoğunluk tarafından temsil edilir. Oy birliği ile karar almanın gelişmiş toplumlardaki imkânsızlığı nedeniyle bunun yerine kullanılan oy çokluğu kuralı, halk egemenliğinin çoğunluğun iradesi olarak siyasal sürece yansımasını demokrasi için yeterli kabul eder. (Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

Çağdaş demokrasilerin bir kısmında hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı işler durumda değildir. Hükûmetlerin keyfince aldıkları kararlar ve yaptığı uygulamalar üzerinde kontrol mekanizmaları son derece yetersizdir. Yargının tam bağımsız olmadığı ülkelerde hukuk dışı eylem ve uygulamalar maalesef yaygındır. Sivil toplum kuruluşlarının gelişmemiş olduğu ülkelerde halktan gelen baskı da yetersiz olabilmektedir. Medyanın denetim görevi ise basın özgürlüğü üzerindeki sınırlamalar dolayısıyla çoğu zaman yetersiz kalmaktadır. Yine kamu yönetiminde şeffaflık yerine gizlilik ve örtbasın hakim olması dolayısıyla hukuka uygun olmayan karar ve uygulamalar önlenememektedir. (Doğru Yanıt D Şıkkıdır.)

Hukuk devletinin gereği olarak hükûmetlerin alacakları her kararın ve yapacakları her faaliyetin hukuk kuralları çerçevesinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Fakat kuvvetler ayrılığı ilkesinin etkinsizliğinin bir sonucu olarak, yasama organında yasalaşan kararların çoğunluğu oluşturan iktidar parti veya partilerinin onayı ile alınması, siyasal iktidarın kendi yasalaştırdığı hukuk kurallarına tabi olmasını gerektirmektedir. Sonuçta siyasi sistem, yasaların hakim olduğu bir yapıya bürünebilmektedir. Şüphesiz siyasal iktidarı sınırlayan sadece yasalar değildir. Buna yönelik en etkili güç, anayasadır. Fakat temel hak ve özgürlüklerin etkin bir biçimde güvence altına alınmadığı ülke anayasalarının bu işlevi zayıflamaktadır.

Laiklik olgusu devletin çeşitli dinlere karşı ayırımcı olmamasını gerektirmektedir. Burada devletin görevi tüm dinlere eşit mesafede olmak ve vatandaşlara din ve vicdan özgürlüğü konusunda güvence sağlamaktır. Öte yandan devletin ülkedeki belirli bir dine karşı imtiyazlı davranması ve bu yolla dinin siyasallaştırılması ülkeyi demokratik bir rejimden teokratik bir rejime sürükleyebilir. Böyle bir rejimde toplumdaki inançlar bakımından farklı olan kesimlere farklı muamelede bulunulabilir. Belirli kesimlerin siyasal süreçte temsiline izin verilmeyebilir. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

19. yüzyılda hakim olan Klasik demokrasi teorisi şu koşullar üzerine kurulmuştur (Bektaş, 2000: 25): 1. Halk kamu işlerine ilgi duyar. 2. Halk olup biten her şeyden haberdardır. 3. Halk akılcı çözümlere varır. 4. Akılcı biçimde oluşan bireysel kanılar toplumun bütünü için de geçerlidir. 5. Halk bir yargıya veya bir sonuca ulaştıktan sonra bunu seçimlerde ortaya koyar. 6. Halkın iradesi ya da hiç değilse çoğunluğun görüşleri yasalaştırılır. 7. Sürekli denetim ve eleştiri aydınlanmış bir kamuoyunun ve buna bağlı olarak da toplumsal ahlak ve adalet ilkelerine dayalı bir kamu siyasetinin sürdürülmesini sağlar. Cevabımız C seçeneğidir.

Siyasal süreçte ortaya çıkan enformasyon sorunlarından bir kısmı süreçte rol oynayan birimlerin rasyonel davranmaları sonucunda ortaya çıkan sorunlardır. Bunlar; rasyonel bilgisizlik, rasyonel ilgisizlik, bürokrasinin bilgi hâkimiyeti, gizlilik ve örtbas, siyasal arz ve siyasal talep yönlerinden ortaya çıkan taraflı, yanlış ve aşırı enformasyon sorunları ve mali aldanma sorunudur. Öte yandan bazı enformasyon sorunları aktörlerin rasyonel davranışları dışındaki faktörlerden kaynaklanabilmektedir. Bu sorunlar; doğal bilgisizlik, doğal ilgisizlik, seçmen unutkanlığı ve seçmen miyopluğudur. Cevabımız A seçeneğidir.

Tabula Rasa, kelime olarak düz levha anlamına gelen ve insan anlığının doğum anındaki durumunu belirtmek için İngiliz aydınlanmasının öncülerinden büyük düşünür John Locke’un (1632-1704) ileri sürdüğü Latince bir deyimdir.

Bilgi, her zaman tamlığın doğrultusunda ilerleyen eksik ve tamamlanmamış bir süreçtir, her zaman da böyle kalacaktır. Çünkü değişme sürekli ve sonsuzdur, bilgi de sürekli ve sonsuz olarak gelişecektir. Seçmenler her şeyden önce oy kullanacak yaşta iken belirli seviyede bir bilgiye sahip olmakla birlikte bu bilgi seviyesi insandan insana değişir ve mükemmel bilgi değildir. Doğal bilgisizlik adı verilen bir durum söz konusudur. Cevabımız B seçeneğidir.

Seçmen bilgisizliğinin nedenleri arasında şunlar yer almaktadır:

Cevabımız E seçeneğidir.

Seçmenin bilgisizliği her zaman için şartların getirdiği bir zorunluluk değildir. Belirli durumlarda seçmenin daha fazla enformasyon toplama konusunda bir çaba harcaması söz konusu olmaz. Çünkü seçmen rasyonel düşünür. Homo economicus varsayımı da dahil edildiğinde kendi çıkarını maksimize etme gayreti içinde olan seçmen kendi içerisinde bir hesaba girer. Rasyonel bir davranışın bir sonucu olan bu hesapta, enformasyon toplamanın fayda ve maliyetlerini karşılaştırır. Şayet seçmenin tercih yapacağı alternatif adaylar, siyasal partiler veya politikalar hakkında enformasyon toplaması (adayların kişilikleri, eğitim durumları, çeşitli konulardaki düşünceleri vb.) maliyetli ise seçmenin bilgisiz kalması daha rasyonel olacaktır. “Rasyonel seçmen bilgisizliği” olarak bilinen bu durum, ilk kez Anthony Downs tarafından ele alınmıştır. Cevabımız A seçeneğidir.

Downs’a göre eksik enformasyon üç temel unsuru kapsamaktadır (Downs, 1957a: 139): (1) Partilerin vatandaşların ne istediklerini her zaman tam olarak bilmemeleri; (2) Vatandaşların hükûmetin veya muhalefetin ne yaptığını veya vatandaşların çıkarlarına hizmet etmek için ne yapması gerektiğini her zaman bilmemeleri; (3) Her iki tür bilgisizliği gidermek için ihtiyaç duyulan bilgiyi temin etmenin maliyetli olması yani kıt kaynakların bilgiyi temin etmek için kullanılması gerektiğidir. Cevap E seçeneğidir.

Seçmen bilgisizliğinin sonuçları arasında şunlar yer alır:

Cevabımız D seçeneğidir.

Politikacılar için uzun dönemde ekonomiye yararlı olabilecek politikaların yürürlüğe konulması yerine, kısa sürede sonuç alınabilecek politikalar yürürlüğe koyması durumuna Kamu tercihi literatüründe “politik miyopluk” veya “miyopluk etkisi” adı verilmektedir. Cevabımız C seçeneğidir.

Eksik enformasyon nedeniyle aynı zamanda birer vergi mükellefi olan seçmenler bazı kamusal mal ve hizmetlerin kendilerine olan maliyetini (ki bu maliyet söz konusu mal ve hizmetlerin finansmanı için toplanan vergileri ifade etmektedir) tam olarak fark edemezler. Özellikle gizli vergiler özelliğini taşıyan dolaylı vergiler, vatandaşların kullandığı malların fiyatları içerisinde yer aldığından, kamusal mal ve hizmetlerin finansmanında kullanılan bu vergilerin gerçek maliyetini seçmen kavrayamaz. Bunun sonucunda kamusal mal ve hizmetler kendisine bedava sunuluyormuş hissine kapılarak, bu mal ve hizmetler olan taleplerini artırırlar. “Mali Aldanma” olarak adlandırılan bu süreç, ilk kez İtalyan Amilcare Puviani tarafından açıklanmış ve daha sonra Nobel Ekonomi Ödülü sahibi James M. Buchanan tarafından geliştirilmiştir. Cevabımız B seçeneğidir.