KAMU EKONOMİSİ II - Deneme Sınavı - 13

Büroların başlıca özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

Bürolar tarafından üretilen mal ve hizmetler, diğer mal ve hizmetlerden farklılık gösterir: Bürolar aracılığıyla hangi mal ve hizmetlerin ne kadar üretileceği siyasal süreç içerisinde belirlenir. Bu mal ve hizmetler siyasal karar alma sürecinde alınan kararlara göre ve bürolara tahsis edilen kaynaklar ölçüsünde arzedilir.

Bürolar tarafından arz edilen hizmetlerin diğer bir özelliği de bu hizmetlerin çoğunun yüksek sabit maliyetlerle üretilmesidir (Mises, 1962:37). Kamu kesiminde üretilen mal ve hizmetlerin kâr kollayan kurumlar tarafından organize edilip sunulması ve kârlarının artırılması oldukça güçtür. Kolektif nitelik taşıyan bu hizmetlerin, özellikle ekonomik kriz ve savaş dönemlerinde devlet tarafından sunulması bir zorunluluk hâlini almaktadır (Mises, 1962:39). Kamusal organizasyonların yapısı ve sunmuş olduğu hizmetler, özel organizasyonların sunduğu hizmetler, sunuş biçimi ve finansmanından farklılık arz etmektedir. Bununla birlikte bürolar tarafından arz edilen mal ve hizmetlerin bu özellikleri yanında, hizmetin teknik özelliklerinden dolayı da bu hizmetlerin kamu kesimi tarafından sunulma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır (Hartley, 1980:106).

Öte yandan bazı hizmetlerin bürolar tarafından sunumunda bazı zorluklar bulunmaktadır. Kolektif organizasyonlar olan büroların hizmet üretimindeki rollerinin büyüklüğü nedeniyle, her bir büronun amaçların tanımlanması ve hizmetlerin bölüştürülmesi (görev paylaşımının yapılması) önem kazanmaktadır. Büroların hizmetlerinin tanımlanmasında kurumsal koşullar, bireylerin tercihleri ve büroların diğer birimlerle olan ilişkileri önemli rol oynamaktadır.

Kamusal mal ve hizmeti sunan bürolar geniştir ve bu bürolarda çok sayıda kişi çalışır. Büroların temel özelliklerinden biri, devletin ekonomik ve toplumsal yapıdaki rolünün artışına bağlı bir şekilde hacim ve sayı olarak giderek genişlemesidir. Günümüzde devletin üstlendiği fonksiyonlar, kamusal hizmet sunumunda büroların hacim ve sayısında da artışla sonuçlanmıştır. Bu bürolarda çok sayıda üst düzey bürokrat ve memur yer alır.

Doğru cevap B'dir.

Bürokrasinin bir diğer unsuru olan bürokratlar ise genellikle “bir büroda tam gün çalışan kişiler” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım bir anlamda özel kesimdeki çalışanları da içine almakta ve dolayısıyla tam gün mesleki çalışmayı ifade etmektedir. Kamu bürokrasisi açısından bürokrat ise belli bir ödeneğe sahip olan herhangi bir büronun yönetici memurudur. Çoğu büyük büro daha küçük bürolardan oluşmaktadır. Bu nedenle genellikle geniş bürolarda birden fazla bürokrat olabilmektedir. Bürokratlar doğrudan seçilmiş yönetim tarafından atanırlar (Downs, 1967). Büroda bürokratlar yanında, onlara bağlı olan devlet memurları mevcuttur. Bürokratlar, kamu politikalarının oluşturulması ve uygulanması konularında uzman niteliğini taşıyan kişilerdir. Doğru cevap C'dir.

Milli ekonominin iki yönünü oluşturan kamu ekonomisi ve piyasa ekonomisinin işleyişi iki farklı süreç içerisinde gerçekleşmektedir. Her iki kesimde üretilen malların arz ve talebinin belirlenmesi de farklı nitelikler taşımaktadır.

Piyasa ekonomisinde arz ve talebi düzenleyen fiyat mekanizmasıdır. Bir ekonomide üreticiler, hangi mal ve hizmetleri ne miktarda üreteceklerini, kişisel taleplerin toplamını dikkate alarak kendileri belirlerler.

Kamu ekonomisinde ise kamusal arz ve talebin fiyat mekanizması (fiyat süreci) aracılığıyla belirlenmesi söz konusu olamamaktadır. Çünkü kamusal malların temel özelliklerinden dolayı (bölünmezlik ve pazarlanmazlık), bireyler bu mallara olan tercihlerini çoğunlukla açıklamak istemezler. Bunun nedeni, tercihlerini açıklamamaları halinde mal ve hizmetin tüketiminden mahrum olmayacaklarını bildikleri içindir. Kamu ekonomisinde bu durum “bedavacı sorunu” olarak adlandırılmaktadır. Bedavacı sorunu bu şekilde toplumsal tercihlerin bireysel tercihleri yansıtması önünde önemli bir engel teşkil etmektedir. Bu bakımdan kamu ekonomisinde üretilecek malların neler olacağı ve ne miktarda üretileceği vb. sorunlar fiyat sürecinden farklı bir “siyasal süreç” aracılığıyla belirlenir.

Otokratik devletlerde egemenliğin sahibi bir kişidir. Bu devletlere örnek olarak diktatörlükleri ve mutlak monarşileri gösterebiliriz. Diktatörlüklerde, özellikle “ihtilal” ve “hükûmet darbeleri” gibi nedenlerle iş başına gelen diktatör, toplumda hangi mal ve hizmetlerin, ne miktarda üretileceğine bizzat kendisi karar verir. Mutlak monarşide de egemenliğin sahibi tek kişidir ve bu kişinin yetkileri hiçbir şekilde sınırlandırılmamıştır. Diğer bir deyişle mutlak monarşide monarkın egemenlik haklarını sınırlandıran bir objektif hukuk, bir yaptırım mevcut değildir. Bu nedenle de kamusal kararlarda tek söz sahibi monark olmaktadır.

Başkanlık hükümeti sisteminde, yasama ve yürütme organları birbirinden tamamen bağımsız olarak görev yapmaktadır. Yürütmenin başı olan başkan, halk
tarafından seçilmektedir. Başkan yardımcıları ve bakanlar kurulu ise meclis dışından, başkan tarafından belirlenir. Başkanlık sisteminin en tipik örneği, ABD
uygulamasıdır.

Parlamenter hükûmet sistemi (Parlamenterizm)nin en güzel örneği ise İngiltere’de uygulanmakta olan sistemdir. Parlamenter sistemde başkanlık hükûmeti sisteminde olduğu gibi, yasama ve yürütme organı birbirinden bağımsızdır. Fakat başkanlık sisteminde olmayan bir etkileşim ve iş birliği mevcuttur. Parlamento tarafından seçilen bir devlet başkanı mevcuttur. Ülkemizde de parlamenter hükümet sistemi uygulanmaktadır.

Parlamenter hükümetin dört esaslı niteliği vardır:
• Sorumsuz bir devlet başkanı,
• Siyasi bakımdan parlamentoya karşı sorumlu bakanlar,
• Başbakanın başkanlığı altında kurulmuş bir kabine veya bakanlar kurulu,
• Devlet başkanının parlamentoyu dağıtma hakkı.

Günümüzde temsili demokrasilerde, kamu ekonomisine ilişkin kararlar, halkın seçtiği “temsilciler” aracılığıyla alınmaktadır. Ancak temsili demokraside temsilcilerin (milletvekillerinin) çoğunlukla toplum üyelerinin (seçmenlerin) tercihlerini yansıtmamaları söz konusu olmaktadır. Bunun bir nedeni, kamusal
kararları almakla görevli siyasal partilerin çoğunlukla çeşitli çıkar ve baskı gruplarının etkisi ve baskısı altında kalmalarıdır. Bunun yanı sıra siyasal partilerin kararlarını uygulama durumunda olan bürokrasi de çeşitli çıkar gruplarından etkilenmektedir. Bu durum bireysel tercihler ile toplumsal tercihler arasında önemli farklılıklar meydana getirmektedir.

Siyasal Partiler: Demokratik sistemlerde kamusal karar alma mekanizmasında en etkili rol oynayan siyasal partilerdir.

Siyasal partilerden oylama sonucu en fazla sayıda oyu alarak yönetime gelen iktidar partisi, kamu ekonomisinde karar alma yetkisine sahiptir. Muhalefet partilerinin ise karar almada doğrudan doğruya bir rolleri yoktur. Ancak muhalefet partilerinin kendi seçmenlerini memnun edecek tarzda çeşitli kanun teklifleri yapma ve iktidar partisince alınan kararları tenkit etme imkanları mevcuttur.

Yarı doğrudan demokrasilerde kamusal mallar konusunda toplum tercihlerini ortaya koymak için başlıca üç teknikten yararlanılır:

Mali sömürü; toplumda bazı kesimlerin kamusal mal ve hizmetlerden daha az yararlandığı halde daha fazla vergi ödemesi durumudur.

Büro; ödeneklerle veya devlet tarafından yapılan yardımlarla finanse edilen kar amacı gütmeyen kamu birimleridir.

Henry Fayol, “resmi organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modelinin şu özellikleri üzerinde durmaktadır:
• Büyük ölçekli organizasyonlar için önerilmiştir.
• İş bölümü ve uzmanlaşmaya dayalı organizasyon ve yönetim yapısı söz konusudur.
• Yönetim, otoriteye ve sorumluluğa sahiptir.
• Çalışanların denetimini ve disiplini sağlayacak kurallar belirlenmiştir.
• Çalışanlar bir kişiden emir alırlar ve çalışmalarını bu emir çerçevesinde sürdürürler.
• Organizasyonda birimlerin tek bir amaç ve planı mevcuttur.
• Organizasyonun çıkarları her şeyin üstünde tutulur.
• Çalışanlara adil bir ücret ödemesi yapılır.
• Organizasyonda kararlar merkezden alınır (merkeziyetçilik).
• Organizasyonda her şey belirli bir düzen içinde yapılır.
• Çalışanlara adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde davranılır.
• Personelin istihdamında ve yönetiminde istikrar vardır ve sık sık işten çıkarmalar söz konusu değildir.
• Çalışanların teşebbüs gücü ve yaratıcılığı ön plana çıkarılır.

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür:

Bürokrasinin bir diğer unsuru olan bürokratlar ise genellikle “bir büroda tam gün çalışan kişiler” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım bir anlamda özel kesimdeki çalışanları da içine almakta ve dolayısıyla tam gün mesleki çalışmayı ifade etmektedir. Kamu bürokrasisi açısından bürokrat ise belli bir ödeneğe sahip olan herhangi bir büronun yönetici memurudur. Çoğu büyük büro daha küçük bürolardan oluşmaktadır. Bu nedenle genellikle geniş bürolarda birden fazla bürokrat olabilmektedir.
Bürokratlar doğrudan seçilmiş yönetim tarafından atanırlar. Büroda bürokratlar yanında, onlara bağlı olan devlet memurları mevcuttur. Bürokratlar, kamu politikalarının oluşturulması ve uygulanması konularında uzman niteliğini taşıyan kişilerdir. Hükûmetler bu politikalara ilişkin karar alma ve uygulama sürecinde bürokratların uzmanlığından yararlanırlar.

Henri Fayol, “resmî organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modelinin şu özellikleri üzerinde durmaktadır:

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür:

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi”nin inceleme alanları:

Geleneksel bürokrasi teorisi, bürokrasiyi daha ziyade sosyolojik açıdan ele almakta ve bürokratların söz konusu kurum içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analize dahil etmemektedir. Bu eksiklik, 1960’lı yıllardan itibaren Ludwig von Mises, Gordon Tullock, Anthony Downs ve William A. Niskanen tarafından yapılan çalışmalarla giderilmiştir. Bu iktisatçılar geleneksel bürokrasi teorisini eleştirerek bürokrasi teorisine yeni bir bakış açısı getirmişlerdir. Mises, Tullock, Downs ve Niskanen’in bu alandaki çalışmaları Kamu Tercihi Teorisinin pozitif yönü içerisinde değerlendirilmektedir. Özellikle Niskanen’in bürokrasiye yönelik yaklaşımı literatürde büyük önem taşımakta ve “bürokrasinin ekonomik teorisi” olarak adlandırılmaktadır. Bu iktisatçıların bürokrasi teorisine yönelik görüşleri farklılıklar içermekle birlikte, ortak noktaları bürokrasiye yönelik ekonomik bir yaklaşım geliştirmiş olmalarıdır.