KAMU EKONOMİSİ II - Deneme Sınavı - 12

Asimetrik Enformasyon Sorunu
Bürokratlar ile sponsoru konumundaki siyasal iktidar arasında üretim miktarı ve bütçe konusunda bir pazarlığın söz konusu olabileceğinden daha önce bahsetmiştik. Bu süreçte bürokratın pazarlık yeteneğini artıran ve siyasal iktidar karşısında onu daha avantajlı hâle getiren temel faktör, siyasal iktidara nazaran sahip olduğu yüksek enformasyon düzeyidir. Bu durum bürokratlar ile siyasal iktidar arasında enformasyon düzeyinin farklılığını ortaya koymakta ve “asimetrik enformasyon” sorununu gündeme getirmektedir.

Gündemin kontrolü, bürokratik güç kullanmanın bir yoludur. Bürokrasinin gündemi belirlemesi, yasama organında politikacılar veya seçmenler tarafından üzerinde oylanacak olan seçenekler üzerinde belirleyici olarak, kendi tercih ettiği sonuçların elde edilmesini sağlama çabasıdır.

Niskanen'e göre bürokratik etkinin ana kaynağı, yasama organına “ya hep, ya hiç” şeklindeki önerileri kabul ettirme gücünü ifade eden gündemin kontrolüdür.

Henri Fayol, “resmî organizasyon ve yönetim” adını verdiği organizasyon modelinin şu özellikleri üzerinde durmaktadır (Aktan, 2003:7):

Büyük ölçekli organizasyonlar için önerilmiştir.

İş bölümü ve uzmanlaşmaya dayalı organizasyon ve yönetim yapısı söz konusudur.

Yönetim, otoriteye ve sorumluluğa sahiptir.

Çalışanların denetimini ve disiplini sağlayacak kurallar belirlenmiştir.

Çalışanlar bir kişiden emir alırlar ve çalışmalarını bu emir çerçevesinde sürdürürler.

Organizasyonda birimlerin tek bir amaç ve planı mevcuttur.

Organizasyonun çıkarları her şeyin üstünde tutulur.

Çalışanlara adil bir ücret ödemesi yapılır.

Organizasyonda kararlar merkezden alınır (merkeziyetçilik).

Organizasyonda her şey belirli bir düzen içinde yapılır.

Çalışanlara adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde davranılır.

Personelin istihdamında ve yönetiminde istikrar vardır ve sık sık işten çıkarmalar söz konusu değildir.

Çalışanların teşebbüs gücü ve yaratıcılığı ön plana çıkarılır.

Doğru cevap A'dır.

Weber’in rasyonel-hukuki otoritenin en saf (ideal) şekli olarak nitelendirdiği bürokrasinin temel özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür (Weber, 2005:42-46; Bozkurt, 2004:169):

Otoritenin merkezileşmesi söz konusudur.

Rasyonel bir personel yönetimi programı vardır.

Bürokratik kurallar geçerlidir.

Yazılı kayıtlar ve ayrıntılı dosyalama sistemi geçerlidir.

Doğru cevap D'dir.

Bürokrasinin Ekonomik Teorisi; kamu bürokrasi içerisindeki davranış motivasyonlarını ve bürokratik işleyişin ekonomik etkilerini analiz eden bürokrasi teorisidir. Doğru cevap E'dir.

İktisatçıların bürokrasinin ekonomik teorisi içerisinde ele aldığı konular şu şekilde sınıflandırılabilir: Bürokratik üretim sürecinin yapısı, bütçe maksimizasyonu ilkesi, bürokratlar ile siyasal iktidar arasındaki pazarlık süreci, gündemin kontrolü, asimetrik enformasyon sorunu, bürolararası rekabet ve bürokratik etkinsizliğe yönelik çözüm önerileri. Doğru cevap D'dir.

Mises bürokrasiyi “ürettiği mal ve hizmetlerin değeri parasal olarak ölçülemeyen idari faaliyetlerin yönetiminde uygulanan metot veya ekonomik hesaplamalara konu olmayan faaliyetlerin yönetimi” olarak tanımlamıştır. Doğru cevap A'dır.

Bürokrasinin ekonomik teorisi alanında çalışmalar yapan bürokraside ortaya çıkan etkinsizliklerin giderilmesine yönelik çözüm önerileri şunlardır:

Bu çerçevede Mises’in önerdiği çözüm, bürokrasinin toplumsal yaşam üzerindeki etkisini azaltmak ve hükûmetin fonksiyonlarını kısıtlamaktır (Sönmez, 1987:201).

Tullock’un analizi, eğer kamu sektörünün performasını yükseltmeye yönelik teşvikler (güdüler) ve bürolar üzerindeki dışsal rekabetçi baskılar artırılırsa, kamu bürokrasisinin etkinliğinin artırılabileceği anlamını taşımaktadır. Bunun yanında Tullock, devletin ekonomide payının azaltılması suretiyle kamusal üretim mekanizmasının daraltılması gerektiğini de ileri sürmektedir.

Niskanen, kamusal mal ve hizmetlerin kamu sektörü tarafından finanse edilmeye devam etmekle birlikte, bu mal ve hizmetlerin üretiminde özel firmalardan yararlanma olanağının artırılmasını önermektedir (Rosen, 1999:136).

Bürokrasiyi devletin aşırı büyümesinin bir nedeni olarak gören Niskanen, bürokraside sağlanan mali teşviklerin bürokratların imparatorluk kurma eğilimlerini azaltacak şekilde uygulanmasını önermektedir.

Doğru cevap B'dir.

Oy ticaretinden elde edilen sonuçlar şu şartlara bağlıdır (Sirkin, 1997:205):

• Oy ticareti konusunda sadece anlaşmaya varılmış olmamalı, aksine oy tica- reti fiilî olarak gerçekleşmelidir. 

• Tüm kamu meseleleri hakkında aynı anda karar verilmemelidir. Her me- sele hakkında oylar diğer meselelere ilişkin oylarla değiştirilebilmeye hazır  olmalıdır. 

• Karar alma sürecinde bireylere önerilerini ortaya koyma fırsatları eşit ola- rak sağlanmalıdır. 

• Oy ticareti yapan kişiler, diğer kimseler tarafından yapılan oy ticaretine de izin vermelidirler.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

James M. Buchanan’ın deyimiyle Kamu Tercihi, “ekonomi bilimi ile politika
bilimi arasındaki bağı oluşturur”(Buchanan, 2002a: 65). Bu tanıma göre Kamu
Tercihi iktisadının ekonomi bilimi ile politika biliminin kesişim noktasında olduğu ifade edilebilir. Buna göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Kamu Tercihi, siyaset bilimi, hukuk ve ekonomi disiplinlerinin kesişme noktasında yer alan bir yeni araştırma alanıdır. (Şekil-1) Yukarıda da ifade edildiği
üzere, Kamu Tercihi disiplini içerisinde inceleme konusu, doğrudan politika ve
dolaylı olarak hukuktur. Özellikle, Kamu Tercihi disiplininin bir uzantısı olarak
kabul edebileceğimiz “anayasal politik iktisat” başta anayasa olmak üzere formel
kurallar (hukuk) ve informel kurallar ile siyasal karar alma sürecinin iyileştirilebileceğini savunur. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

Kolektif tercih, bir toplumun üyeleri olan bireylerin tercihleri ile devlet tarafından yapılan kolektif tercihler arasındaki ilişkileri inceler (Brown ve Jackson,
1990: 87). Kolektif tercih teoreminin inceleme alanı, toplumda yer alan bireylerin
siyasal süreçteki tercihlerinin nasıl toplanacağı ve böylece tutarlı toplumsal tercihlere nasıl ulaşılacağıdır. Buna göre doğru yanıt D seçeneğidir.

Sosyal Tercih ve Kamu Tercihi teorilerinin benimsediği varsayımlar da farklılık arzetmektedir. Sosyal tercih daha ziyade kamu çıkarı varsayımına dayalı iken,
Kamu Tercihi kişisel çıkar varsayımını esas almaktadır. Daha ziyade politik bilimcilerin yararlandığı kamu çıkarı (sosyal çıkar) yaklaşımı; sosyal refah kavramı,
sosyal sözleşme ve devlet teorileriyle açıklanır. Bu yaklaşımda birey, sosyal tercihleri yapan kurumlara hizmet eden bir birim niteliğindedir. Sosyal tercih analizinde bireyin rolü, seçimi yapan örgütler içerisinde bir vasıta olma durumundadır. Dolayısıyla kamu çıkarına hizmet etmek için var olan bu grup ve örgütlerin
davranışları incelenmektedir. Grupların tercihlerde bulunduğu düşünülmekte ve
devletin kendisini oluşturan bireylerden bağımsız bir olgu olduğu varsayılmaktadır (Brown ve Jackson, 1990: 91-92; Akalın, 1981: 84-85).
Kişisel çıkar yaklaşımı ise Kamu Tercihi teorisinin temelini oluşturur. Kamu
Tercihi teorisyenleri sosyal tercih sorununa farklı bir bakış açısı getirmişlerdir. “Oybirliğinin Hesabı” başlıklı çalışmalarında James M. Buchanan ve Gordon Tullock
(1965), geleneksel iktisadın piyasa sürecindeki kişisel çıkar aksiyomunu siyasal sürece uyarlayarak, bu süreçte de kişisel çıkar güdüsünün hakim olduğunu vurgulamışlardır. Fakat piyasa sürecinden farklı olarak siyasal süreçteki temel sorun; bireysel tercihlerden tutarlı toplumsal tercihlere ulaşmanın gerekli olmakla birlikte,
bireysel tercihleri toplamanın zor olması ve bu tercihlere ulaşmanın güçlüğüdür.
Kamu Tercihi, sosyal çıkar yaklaşımında olduğu gibi bireyden bağımsız grup veya
örgütlerin kararlaştırdığı objektif bir değerlendirme olmak yerine, bireysel subjektif
değerlendirmelerin bir sonucudur. 

Bu bilgilere göre E seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Kamu Tercihi iktisadının ortaya çıkışı 1950’li ve 60’li yıllara rastlamakla birlikte, felsefi
kökenlerinin 18. yüzyıldaki düşünürlerin görüşlerine dayandığını söylemek mümkündür.
Kamu Tercihi’nin habercileri, Kıta Avrupası bilim adamlarından Sax, Mazzola,
Pantaleoni, De viti de Marco ve en önemlisi Knut Wicksell’dir (Buchanan, 2002b:
86-87). Bununla birlikte 18. yüzyılda toplumsal tercih sorunu ile ilgilenen ve gerçekte birer matematikçi olan Jean-Charles Borda (1781) ve Marquis de Condorcet
(1785) de Kamu Tercihi iktisadı açısından önemli bir yer tutar.
20. yüzyıla gelindiğinde ise sırasıyla Harold Hotelling (1929), James M. Buchanan (1949), Kenneth Arrow (1951), Anthony Downs (1957), Duncan Black
(1958), William Riker (1961), James M. Buchanan ve Gordon Tulluck (1962),
Mancur Olson (1965) ve William Niskanen (1971)’in çalışmaları Kamu Tercihi
yaklaşımının temellerinin atılmasında ve gelişmesinde öncü rol oynamıştır.
Bununla birlikte, Kamu Tercihi iktisadına ilişkin literatürde ön plana çıkan beş
temel eser bulunmaktadır. Bunlar; Duncan Black’in “Grupta Karar Almanın Rasyoneli Üzerine” (1948), Kenneth Arrow’un “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler”
(1951), Anthony Downs’un “Demokrasinin Ekonomik Teorisi” (1957), James M.
Buchanan ve Gordon Tullock’un “Oybirliğinin Hesabı: Anayasal Demokrasinin
Mantıksal Temelleri” (1962) ve Mancur Olson’un “Kolektif Faaliyetin Mantığı”
(1965) başlıklı çalışmalardır.
Duncan Black’ın komitelerde karar alma süreciyle ilgili ilk araştırması (1948),
modern Kamu Tercihi iktisadının başlangıcı sayılır (Tollison, 1988: 339).

 Bu bilgilere göre, B seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Kenneth Arrow, “Sosyal Tercih ve Bireysel Değerler” adlı kitabında sosyal refahı sağlamanın zorluğuna ve sosyal refah çerçevesinde çoğunluk kuralının işleyişine dikkatleri çekmiştir (Rowley, 2004: 3). “Sosyal refah fonksiyonu” üzerinde
çalışan Arrow, böyle bir fonksiyonun bir dizi bireysel tercih fonksiyonlarından
oluşup oluşamayacağını belirlemeye çalışmıştır.

Buna göre doğru yanıt A seçeneğidir.

Buchanan ve Tullock’un çalışmaları, aynı zamanda piyasanın başarısızlığı
durumunda devlet müdahalesine zemin hazırlayan yeni refah iktisadına yönelik
de eleştiriler getirmiştir. Buchanan ve Tullock, piyasada görülen tüm başarısızlıkların - tekel gücü, kamusal mallar, dışsallıklar, sınırlı ve asimetrik enformasyon
ve ahlaki riziko-, politik piyasalarda çok daha fazla olduğuna dikkat çekmişlerdir. Buna göre doğru yanıt C seçeneğidir.

Kamu Tercihi iktisadı, özünde iktisat biliminin bazı varsayımlarını benimsemekte
ve bu varsayımlara dayalı olarak ekonominin araçlarını politika bilimine uyarlamaktadır. Bu bağlamda Kamu Tercihi yaklaşımı üç temel varsayımın kabulü üzerine kuruludur. Metodolojik bireycilik, politik mübadele ve rasyonalite. Buna göre doğru cevap B seçeneğinde verilmiştir.

Rasyonellik varsayımı temelde, bireylerin ekonomik faaliyetlerinde olduğu gibi,
politik faaliyetlerinde de özel çıkarlarını artırma eğiliminde oldukları düşüncesine dayanır. Bu varsayımın kabulü, metodolojik bireycilik varsayımı ile de tutarlıdır. Zira, devletin ve diğer politik birimlerin temelinde bireyin olması, onların
piyasa sürecindeki davranış güdülerine benzer güdülere sahip olmasını ve bu güdülere uygun davranışlarda bulunmasını beraberinde getirmektedir.
Kamu Tercihi iktisadına göre; bireyler, rasyonel ve tutarlı tercihlere sahiptirler.
Birey, kamu ekonomisinde karar alma sürecinde, özel ekonomideki davranış motivasyonunun bir benzerini rasyonel seçimler yaparak gösterir. Bireyler, rasyonel
olmaları sonucu faydalarını maksimize edecek tercihlerde bulunurlar. Kısaca, özel
ekonomide olduğu gibi kamu ekonomisinde de “Homo Economicus” yani “özel
çıkar maksimizasyonu” ilkesi geçerlidir. Bu açıdan, Kamu Tercihi teorisi, kamu
ekonomisinde temel amacın “kamu çıkarı” veya “toplumsal çıkarı” maksimize etmek olduğu düşüncesini reddeder (Aktan, 2002: 5).

Buna B seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Pozitif Kamu Tercihinin inceleme alanları;

Oylama Kuralları Teorisi, Politik Rekabet ve Ortanca Seçmen Teorisi, Çıkar Grupları Teorisi, Bürokrasinin Ekonomik Teorisi, Politik Konjonktür Dalgalanmaları Teorisi, Oy Ticareti (Logrolling), Seçmenlerin Davranışları, Devletin Başarısızlığı Teorisi dir. Buna göre E seçeneği bunlardan biri değildir.

Grup kendiliğinden (spontan) oluşabileceği gibi bireylerin bilinçli çabaları ve girişimi ile de oluşabilir