KAMU EKONOMİSİ I

Tam rekabet piyasaları homojen, çok sayıda aktöre sahip, hiçbir alıcı veya satıcının fiyatı tek başına etkilemediği, giriş engellerinin bulunmadığı atomize piyasalardır.

Tanımlanan piyasa türü oligopoldür.

Tanımı yapılan tekel piyasasıdır. Monopson dışında sayılan tüm piyasa türlerinde çok sayıda alıcı bulunur fakat sadece tekel piyasasında tek satıcı bulunmaktadır. Monopson ise tek alıcının olduğu çok sayıda satıcının olduğu piyasa türüdür.

Tarifi yapılan yasal engellerdir. Yasal engeller siyasi karar organları tarafından konmaktadır.

Tanımı yapılan marjinal gelirdir. Bir başka ifadeyle marjinal gelir üretilen ürünün son birim satışından sağlanan gelirdir. Ortalama gelir ise birim başına geliri ifade eder.

Doğal tekellerin sunduğu ürün veya hizmetler depolanamaz özelliğe sahiptir.

Ortalama maliyet fiyatlaması yapan firma ortalama maliyetin fiyata eşit olduğu D noktasını seçecek ve Q3 birim mal üretecektir.

Piyasa talebinin marjinal maliyete eşit olduğu nokta E noktasıdır. Bu durumda doğal tekel Q4 miktarında üretim yapacaktır. Doğal tekelin faaliyetlerinin devamı için ortalama maliyet ile marjinal maliyet arasındaki fark kadar sübvanse edilmesi gerekir, yani FE farkı kadar.

Tanımı yapılan kâr/zarar paylaşımı yöntemidir. Bu yöntemde, doğal tekel ile piyasadaki tüketicilerin oluşacak riskleri birlikte yüklenmeleri sağlanır. Yöntemin işleyişi, getiri oranı fiyatlamasıyla tavan fiyat uygulamasının ortak özelliklerinden oluşmaktadır. Böylece piyasa aktörleri arasında da denge kurulur.

Özelleştimelerde tüketici sayısının azaltılması gibi bir hedef bulunmaz.

Aksak rekabette, piyasada herhangi bir alıcı ya da satıcı ürün fiyatını veri olarak alma yerine belirleme ya da etkileme gücüne sahiptir.

Eksik rekabetin bir başka türü mal ya da hizmetin az sayıda firma tarafından arzının gerçekleştirildiği oligopol piyasalarıdır. Oligopolde de piyasa arzını birbirini etkileyen ya da etkileme potansiyeline sahip firmalar belirlerler.

Piyasada faaliyet gösteren rakip firmaların ürün farklılaştırma ve pazarlama stratejileri homojenlik
özelliğinin aksamasına neden olmakta ve tekelci rekabet piyasasını ortaya çıkarmaktadır.

Tekel gücünün kaynağı olarak değerlendirilen bu faktörler yasal engeller, hammaddelerin kontrolü, ölçek ekonomileri ve patent uygulamaları olarak belirtilebilir.

Tekelcinin ne kadar kâr elde ettiği ise ortalama maliyetine göre tespit edilecektir.Tüketicilerin ödediği fiyat ortalama maliyetin üzerinde olduğu sürece (Pm > Pc) tekelci aşırı kâr elde edecek olup, uzun dönemde de bu kârlılığını devam ettirebilecektir. Dolayısıyla piyasada satacağı her bir üründen Pm-Pc kadar kâr elde eder.

Tekel piyasasının en önemli özelliği; i) üretim miktarındaki azalmanın, ii) fiyatlarda meydana gelen artışın ve iii) sosyal refah kaybı ile tekelcinin sahip olduğu aşırı kârın uzun dönemde de devam ediyor olmasıdır. Bu özellikleri toplumsal maliyetlere neden olmaktadır.

Teorik açıdan bir sektörde faaliyet gösteren firmanın maliyet fonksiyonu, sektördeki diğer firmaların maliyetleri toplamından daha düşük ise söz konusu firma doğal tekel olarak değerlendirilir

Doğal tekel piyasalarında uygulanacak başlıca regülasyonlar

• Fiyat düzenlemesi,
• Üretim miktarı düzenlemesi,
• Firma sayısı (piyasaya giriş/çıkış) düzenlemesi ve
• Diğer önlemler şeklinde sınıflandırılabilir.

Doğal tekel kamu yararını gözeterek hareket ederek piyasa talebinin marjinal maliyete eşit olduğu düzeyde denge miktar ve fiyat bileşimini belirler. Bu fiyat tüketicilerin ve toplumun refahını artıracak kadar düşük bir düzeydedir. Böyle bir fiyatlandırma stratejisinde tekelci firma birim başına üretim maliyetinden sadece sabit maliyetlerini karşılayabilmekte, değişken maliyetleri kadar zarar etmektedir. Doğal tekelin faaliyetlerinin devamı için ortalama maliyet ile marjinal maliyet arasındaki fark kadar sübvanse edilmesi gerekir.

Tekel piyasasının bir diğer toplumsal maliyeti de “X etkinsizliği” olarak adlandırılır. Piyasada
herhangi bir rekabet baskısı hissetmeden faaliyetlerini devam ettiren tekelci, üretim sürecindeki
kararlarını en iyisine yönelmeksizin verebilecektir. Bu şekilde olması gereken ve mümkün olan en düşük seviyenin üzerinde maliyet ile üretim gerçekleştirebileceği gibi, mal ve hizmetlerin sunumunda iyileştirme ya da yenilik hamlelerini almaktan da kaçınabilmektedir. Bahsedilen şartlar altında tekelci yüksek maliyetlerle ve kıt kaynakların optimal kullanımı için çaba sarf etmeksizin rasyonel olmayan bir üretim tarzını benimseyebilmektedir. Tüm bunlar kaynak israfıdır.