KAMU EKONOMİSİ I - Deneme Sınavı - 3

Kenneth Arrow (1921-2017), 1972 yılında John
Hicks ile birlikte Nobel Ekonomi Ödülünü kazanmıştır.

Refah ekonomisine ciddi eleştirileri bulunan
Hintli ekonomist Amartya K. Sen, diğer sosyal
refah fonksiyonlardan tamamen farklı olarak, bir
sosyal refah fonksiyonunun toplumdaki gelir dağılımını dikkate alması gerektiğini ileri sürmüş ve
kendi adıyla anılan yeni bir sosyal refah fonksiyonu
geliştirmiştir

Bir ekonomide konuları açısından mal ve hiz­met piyasası, üretim faktörleri piyasası, para piyasası ve sermaye piyasası olarak farklı piyasalar bu­lunmaktadır. Piyasalar rekabet derecesine göre de sınıflandırılmaktadır. Bu ölçüte göre piyasalar:

olarak listelenebilir.

Bir piyasanın tam rekabetçi olmasının koşulları arasın­da şunlar yer alan,  “Tüketiciler ile üreticilerin sayılarının çok fazla olması” koşuluna göre; bir mal ya da hizmetin tüke­ticilerinin ve üreticilerinin fazla olması du­rumunda belirli sayıda tüketici ya da üretici piyasa fiyatını etkileme gücünden yoksun olur.

Bu koşulun doğal bir sonucu olarak, gerek satıcılar (üre­ticiler) ve gerekse alıcılar (tüketiciler) piyasa fiyatını etkileme gücüne sahip olmadıkla­rından, mal ya da hizmetin piyasa fiyatını veri kabul ederek alım-satım kararı alırlar. Tam rekabet piyasasında alıcı ve satıcılar fi­yat kabul edicidirler.

Tekel piyasası, sadece bir firmanın bütün piyasaya hakim olduğu, ürettiği ya da satışa sunduğu mal ya da hizmetin tam ikamesinin bulunmadığı bir piyasa türüdür. Bu piyasaya giriş engelli olup monopolcü firma piyasa fiyatını doğrudan belirleme gücüne sahip bulunmaktadır.

 Tekelci firma kârını maksimum yapan üretim düzeyini marjinal maliyetin marjinal hasılata eşit olduğu üretim düzeyinde belirler. Bu durumda tam rekabet piyasa­sına bakışla tekelci firmanın üre­tim düzeyi çok az ve oluşan piyasa fiyatı ise çok yüksek olur.

Tekelci rekabet piyasası, çok sayıda firmanın yüksek rekabet içinde mal ve hizmet üreterek piyasada satışa sunduğu, ancak her bir firmanın ürettiği mal ya da hizmetin rakip firmaların ürettikleri mal ve hizmet­lerden farklı olduğu bir piyasa türüdür. Bu piyasada, firmalar farklılaştırdıkları ürünlerinin, aslında rakip firmaların ürettikleri mal veya hizmetlerden farklı, ayrı, kendine özgü bir niteliğe sahip olduğu algısını işleyerek bir tekel gücü oluştururlar.

Piyasa ekono­misinin etkin kaynak tahsisini sağlayamaması pi­yasa başarısızlığı teorisi olarak tanımlanır. Piyasanın Pareto optimum kaynak tahsisini başarabilmesinin koşulu, tam rekabet piyasasının varsayımlarının bir ekonomideki bü­tün mal ve hizmet piyasaları için geçerli olmasını gerektirmektedir. Bu nedenle, bir ekonomideki re­kabetten uzak piyasaların varlığı piyasa başarısızlığı olarak görülmektedir. Tekel (monopol) piyasası; Tekelci (monopolcü) rekabet piyasası ve Oligopol piyasası, etkin kaynak tahsisini başaramaması dolayısıyla piyasa başarısızlığı ile sonuçlanmakta ve kamu müdahalesini gerektirmektedir.

Piyasa ekono­misinin etkin kaynak tahsisini sağlayamaması pi­yasa başarısızlığı teorisi olarak tanımlanır.

Piyasa başarısızlıkları mal ve hizmetlerin mikroekonomik nitelikleri ya da teknik özelliklerine göre statik piyasa başarısızlıkları ve makroekonomik etkileri dikkate alınarak dinamik piyasa başarısızlıkları olarak iki grup içerisinde incelenebilir.

Aşağıda yer alan durumların varlığı halinde statik piyasa başarısızlıkları ortaya çıkar:

Aşağıda yer alan durumların varlığı halinde dinamik piyasa başarısızlıkları ortaya çıkar:

Dışsallık: Bir ekonomik birimin faaliyetinin fiyat mekanizması dışında başka ekonomik birimlere fayda sağlaması ya da maliyet yüklemesidir.

Fiyatlar genel düzeyinin sürekli yükselmesi durumuna enflasyon ve bu fiyatların sürekli azalması haline de deflasyon adı verilir. Gerek enflasyon ve gerekse deflasyon durumunda fiyatların istikrarsız olduğu kabul edilir.

Neoklasik ekonomik düşünce ise, piyasa başarısızlığı teorisini geliştirerek klasik ekonomistlerin ileri sürdüğü rekabetçi piyasa yapısı ile ekonominin sürekli dengede olduğu görüşünün neden gerçekleşmediğini ileri sürmüşlerdir. Neoklasik ekonomi yaklaşımı, piyasa başarısızlığı sebebi ile devletin ekonomiye müdahalesinin gerektiğini ancak bunun sınırlı olmasını da ileri sürmüştür.

I,II,III,IV

Piyasalar rekabet derecesine göre de sınıflandırılmaktadır. Bu ölçüte göre piyasalar:
• Tam rekabet piyasası
• Tekel (monopol) piyasası
• Tekelci (monopolcü) rekabet piyasası
• Oligopol piyasası olarak listelenebilir.

II,III

Bir piyasanın tam rekabetçi olmasının koşulları arasında şunlar yer almaktadır:

1. Tüketiciler ile üreticilerin sayılarının çok fazla olması

2.Tam rekabet piyasasının bir diğer özelliği, piyasadaki mal ya da hizmetlerin homojen olmasıdır

3.Tam rekabet piyasasının üçüncü özelliği gerek tüketici ve gerekse üreticilerin piyasaya giriş ve piyasadan çıkışlarının serbest olmasıdır

4.Tam rekabet piyasasının dördüncü özelliği, piyasanın tarafları olan tüketici ve üreticilerin piyasa hakkında gerekli olan tüm
bilgilere sahip olmasıdır

5.Tam rekabet piyasasının beşinci özelliği mal ve üretim faktörlerinin kesimler arasında serbestçe dolaşıma sahip olmasıdır.

Tekel piyasası

Tekel piyasası, sadece bir firmanın bütün piyasaya hakim olduğu, ürettiği ya da satışa sunduğu mal ya da hizmetin tam ikamesinin bulunmadığı bir piyasa türüdür.

Tekelci rekabet piyasası

Oligopol piyasa

Oligopol piyasası, piyasaya girişin engelli olduğu ve az sayıda firmanın mal ve hizmet sunduğu bir piyasa türüdür.

1,2,3

Aşağıda yer alan durumların varlığı halinde statik piyasa başarısızlıkları ortaya çıkar:
1. Eksik rekabet piyasaları
2. Kamusal mallar
3. Dışsallıklar
4. Ortak mallar
5. Doğal tekeller
6. Piyasaların yetersizliği
7. Asimetrik bilgi
8. Gelir ve servet dağılımı eşitsizliği
9. Yoksulluk

1,2

Aşağıda yer alan durumların varlığı halinde dinamik piyasa başarısızlıkları ortaya çıkar:
1. Ekonomik büyüme sorunu
2. Ekonomik istikrarsızlık sorunu
3. Faktör donanımı sorunu
4. Zamanı değerlendirme sorunu
5. Malî piyasaların yetersizliği sorunu

Dışsallık

Dışsallık: Bir ekonomik birimin faaliyetinin fiyat mekanizması dışında başka ekonomik birimlere fayda sağlaması ya da maliyet yüklemesidir