İdari Yargı İlk Derece Mahkemelerinde Yazı İşleri ve Uygulama Usulleri

İdari yargı, idarenin eylem ve işlemlerinden dolayı idareye karşı açılan davalarda görevlidir. Yani idari yargıda davalı konumunda idare bulunmaktadır.

İlk derece idare mahkemeleri; idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinden oluşmaktadır. İdari yargı ilk derece mahkemeleri bir başkan ve iki üyeden oluşan kurulla toplanabileceği gibi, İdari Yargılama Usulü Kanununda belirtilen hallerde tek hâkim de davaya bakmakta görevlendirilebilir.

İdari davalar, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış imzalı dilekçelerle açılır. Bu dilekçelerde bulunması gereken hususlar, İdari Yargılama Usulü Kanununda (İYUK) düzenlenmektedir. Dilekçe ile başvuru yapıldıktan sonra yapılması gereken işlemler ve yargılama usulü de İYUK’da düzenlenmektedir.

İdari yargı, idari makamların idari eylem ve işlemleri dolayısıyla doğan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargıdır. İdari yargı ilk derece mahkemeleri idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinden oluşmaktadır. İdare ve vergi mahkemelerinde birer başkan ile yeteri kadar üye bulunur. Mahkeme kurulları, başkan ile iki üyeden oluşur. Başkanın yokluğunda kıdemli üye başkana vekillik eder.

İdare mahkemelerinin kuruluşu ve görevleri 2576 sayılı Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kuruluşu Ve Görevleri Hakkında Kanunda düzenlenmiştir. İdare mahkemesinin görevli olduğu davalar:

• İdarî işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlâl edilenler tarafından açılan iptal davaları,
• İdari eylem ve işlemlerden dolayı kişisel hakları doğrudan ihlal olanlar tarafından açılan tam yargı davalarını,
• Tahkim yolu öngörülen imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklardan hariç, kamu hizmetlerinden birinin yürütülmesi için yapılan idarî sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davaları,
• Diğer kanunlarla verilen işleri çözümler.

İdare mahkemelerinde kararlar kurulla verilebileceği tek hâkimle de verilebilir. Kurullar bir başkan ve iki üyeden oluşmaktadır. Tek hâkimle karar verilen haller kanunla düzenlenmiştir.

Vergi mahkemelerinin görevleri kanunda şu şekilde belirtilmiştir:

• Genel bütçeye, il özel idareleri, belediye ve köylere ait vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezaları ile tarifelere ilişkin davaları,
• Yukarıda sayılan konularda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun uygulanmasına ilişkin davaları,
• Diğer kanunlarla verilen işleri çözümlerler.

Vergi uyuşmazlıklarında yetkili mahkeme olan vergi mahkemesinin yetkileri:

• Uyuşmazlık konusu vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümleri tarh ve tahakkuk ettiren, zam ve cezaları kesmek,
• Gümrük Kanununa göre alınması gereken vergilerle Vergi Usul Kanunu gereğince şikâyet yoluyla vergi düzeltme taleplerinin reddine ilişkin işlemlerde; vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümleri tarh ve tahakkuk ettirmek, 
• Amme Alacaklarının Tahsil Usulu Kanunun uygulanmasında, ödeme emrini düzenlemek,
• Diğer uyuşmazlıklarda dava konusu işlemi yapan dairenin bulunduğu yerdeki vergi mahkemesidir.

İdare ve Vergi Mahkeme Başkanlarının Görevleri:

• Görüşme ve duruşmaları yönetirler, düşünce ve görüşlerini bildirirler, oylarını verirler.
• Mahkemelerinde görevli bulunanların görevlerine devamlarını, düzenli çalışmalarını, mahkeme işlerinin verimli bir şekilde yürütülmesini sağlarlar.
• Her takvim yılı sonunda, mahkemelerindeki işlerin durumu ve bunların yürütülmesinde aksaklıklar varsa sebepleri hakkında bölge idare mahkemesi başkanlığına bir rapor verirler ve alınmasını lüzumlu gördükleri tedbirleri bildirirler.
• Diğer kanunlarla verilen görevleri yaparlar.

İdare ve Vergi Mahkeme Üyelerin Görevleri:

Üyeler, bulundukları mahkemelerde başkanlar tarafından kendilerine verilen dosyaları geciktirmeden inceleyerek mahkeme kuruluna gerekli açıklamaları yaparlar, düşünce ve görüşlerini bildirirler, oylarını verirler.

Karar yazarlar.

Mahkeme ile ilgili olmak üzere kendilerine başkan tarafından verilen diğer işleri görürler.

İdari davalar, idare mahkemesi ve vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış imzalı dilekçelerle açılır. Dilekçelerde;

• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları veya unvanları ve adresleri ile gerçek kişilere ait Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası,
• Davanın konu ve sebepleri ile dayandığı deliller,
• Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi,
• Vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktar,
• Vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarası, gösterilir.

Dava açma süresi, özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde idare mahkemelerinde altmış ve vergi mahkemelerinde otuz gündür.

İdare ve vergi mahkemelerinde dilekçeler, evrak bürosunca kaydedilerek ilgili mahkemelere havale olunur. Dilekçe sahibine evrakın tarih ve sayısını gösterir ücretsiz bir alındı kâğıdı verilir. Dilekçeler, mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından:

• Görev ve yetki,
• İdari merci tecavüzü,
• Ehliyet,
• İdari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı,
• Süre aşımı,
• Husumet
• Dilekçenin yazım şartları yönlerinden sırasıyla incelenir.

İlk İnceleme Sonrası Verilecek Kararlar:

• Adli yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddine,
• İdari yargının görevli olduğu konularda ise görevli veya yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesine,
• Davaya konu olan idari işlemin yazılı bildirim tarihi, vergi, resim, harç, benzeri mali yükümler ve bunların zam ve cezalarına ilişkin davalarla tam yargı davalarında uyuşmazlık konusu miktar, vergi davalarında davanın ilgili bulunduğu verginin veya vergi cezasının nevi ve yılı, tebliğ edilen ihbarnamenin tarihi ve numarası ve varsa mükellef hesap numarasının dilekçede bulunmaması halinde davanın reddine,
• Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması halinde, dava dilekçesinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine,
• Ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise otuzgün içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçelerin reddine karar verilir.

Konular aydınlandığında meseleler sırasıyla oya konulur ve karara bağlanır. Azınlıkta kalanların görüşleri, kararların altına yazılır. Her dava dosyası için görüşmelere katılan başkan ve üyelerin, tarafların ad ve soyadlarını, incelenen dosya numarasını, kısaca dava konusunu ve verilen kararın neticesini, çoğunlukta ve azınlıkta bulunanları gösteren bir tutanak düzenlenir. Bu tutanaklar görüşmelere katılanlar tarafından aynı toplantıda imzalanır ve dosyalarında saklanır. Kararlarda:

Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları yahut unvanları ve adresleri,

Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayandığı hukuki sebeplerin özeti istem sonucu ile davalının savunmasının özeti,

Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapılmadığı, yapılmış ise hazır bulunan taraflar ve vekil veya temsilcilerinin ad ve soyadları,

Kararın dayandığı hukuki sebepler ile gerekçesi ve hüküm,

Tazminat davalarında hükmedilen tazminatın miktarı,

Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği,

Kararın tarihi ve oybirliği ile mi, oyçokluğu ile mi verildiği,

Kararı veren mahkeme başkan ve üyelerinin veya hâkiminin ad ve soyadları ve imzaları ve varsa karşı oyları, Kararı veren mahkemenin adı ve dosyanın esas ve karar numarası, belirtilir. Kararın mahkeme başkanı ve üyeleri veya hâkimi tarafından imzalı asıllarından biri, karar dosyasına, diğeri de dava dosyasına konur; tasdikli birer örneği de taraflara tebliğ edilir.

Karardan sonra yapılacak işlemler:

Konusu belli bir miktar paranın ödenmesini gerektiren davalarda hükmedilen miktar ile her türlü davalarda hükmedilen vekâlet ücreti ve yargılama giderleri, davacının veya vekilinin davalı idareye yazılı şekilde bildireceği banka hesap numarasına, bu bildirim tarihinden itibaren, birinci fıkrada belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde yatırılır. Belirtilen süreler içinde ödeme yapılmaması halinde, genel hükümler dairesinde infaz ve icra olunur. Mahkeme kararlarına göre işlem tesis edilmeyen veya eylemde bulunulmayan hallerde idare aleyhine ilgili idari mahkemede maddi ve manevi tazminat davası açılabilir.

Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin İdari İşler ile Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesi Usul Ve Esaslarına İlişkin Yönetmelikte idari yargı ilk derece mahkemelerinde tutulması gereken kayıtlar bulunmaktadır. İlgisine göre şu kayıtların UYAP’ta tutulması zorunludur: 

• Esas Kaydı
• Talimat Kaydı
• Karar Kaydı
• Uyuşmazlığın Giderilmesi Başvuru Kaydı
• Dava Nakil İstekleri Kaydı
• Yürütmeyi Durdurma İtiraz Kaydı
• İstinaf Kaydı
• Temyiz Kaydı
• Kamu Görevlileri İtiraz Kaydı
• Kamu Görevlileri Karar Kaydı
• Nakdi Tazminat Komisyonu İtiraz Kaydı
• Nakdi Tazminat Komisyonu Karar Kaydı
• Duruşma ve Keşif Günleri Kaydı
• Kasa Kaydı
• Harç Tahsil Müzekkeresi Zimmet Kaydı
• Kıymetli Evrak ve Eşya Kaydı
• Posta Mutemet Kaydı
• Kitaplık Kaydı

 Esas kaydı, daireler ve mahkemelerde davaların aşamalarının işlendiği kayıttır. 

Bu kayıt; sıra numarası, dava dilekçesinin kayıt tarihi, varsa gönderen mahkeme, esas ve karar numarası ile karar tarihi, dosyanın geliş tarihi, tarafları, varsa kanunî temsilcileri ile vekillerinin kimlik bilgileri, varsa ticaret sicil numarası veya merkezî tüzel kişi kimlik numarası, davanın konusu, davanın aşaması, karar numarası, tarihi ve sonucu, kanun yolu işlemleri, bozma veya yenileme halinde dosyanın yeni esas numarası ile düşünceler sütunlarından oluşur. Davanın aşaması sütunu; davanın ilk inceleme, savunma ve cevap dilekçeleri, ara karar, karar aşamaları sütunlarından oluşur. Kanun yolu işlemleri sütunu; kanun yoluna başvuru tarihi, dosyanın itiraz, istinaf veya temyize gönderilme tarihi, kanun yolu karar numarası ve tarihi ile sonucu sütunlarından oluşur.

Talimat Kaydı: Daireler ve mahkemelerde başka yer daireler ve mahkemelerinden gönderilen taleplerin işlendiği kayıttır. Bu kayda geçirilen istemler üzerine yazılacak yazılara talimat numarası verilir ve bütün yazışmalar bu kayda işlenir. Bu tür yazılar ayrıca muhabere kaydına işlenmez. Bu kayıt; sıra numarası ve tevdi tarihi, dosyadaki taraflar, varsa kanunî temsilcileri ile vekillerinin ad ve soyadları, talebin türü, gönderen mahkemenin adı ve dosya esas numarası, işlem sonucu, iade tarihi ve düşünceler sütunlarından oluşur.

stinaf Kaydı: Mahkemelerce verilen hükümler aleyhine yapılan istinaf başvurularının işlendiği kayıttır. Bu kayıt; sıra numarası, dosya esas ile karar numarası ve karar tarihi, istinaf yoluna başvuran ve aleyhine istinaf yoluna başvurulan tarafın sıfatı, adı ve soyadı, varsa kanunî temsilcisi ile vekilinin ad ve soyadı, istinaf dilekçe veya layiha kayıt tarihi ile tebliğ tarihleri, davanın türü, dosyanın bölge idare mahkemesinin hangi dairesine gönderildiği, gönderilme tarihi, karar tarihi, numarası ve tebliğ tarihi, dosyanın istinaf incelemesinden döndüğü tarih, istinaf şartlarının yerine getirilip getirilmediği ve sonucu ile düşünceler sütunlarından oluşur.

Kasa Kaydı: Daireler ve mahkemelerde tahsilât ve reddiyat makbuzları karşılığında kasaya giren ve çıkan meblağların günü gününe işlendiği kayıttır. Kasaya giren ve kasadan çıkan paraların, mutlaka tahsilât veya reddiyat makbuzuna dayanması gerekir. Keşif harçları da, diğer paralar gibi kasa kaydına işlenir. Dosyaların itiraz, istinaf ve temyize gönderilmesi için ilgilileri tarafından yatırılan paralar da tahsilât makbuzu karşılığında kasaya alınır.

Daireler ve mahkemelerde aşağıdaki dosya ve kartonların UYAP’ta tutulması zorunludur:

• Dava dosyası
• Karar kartonu
• Yürütmeyi Durdurma Kararları Kartonu
• Talimat Karar Kartonu
• Harç ve Para Cezası Tahsil Müzekkeresi Kartonu
• Gizli Evrak Kartonu