İSTİHDAM VE İŞSİZLİK

Kısa çalışma ödeneği pasif istihdam politikaları uygulamaları arasında yer alır.

İşsizlik sigortası pasif istihdam politikalarından biridir.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planının istihdam açısından en önemli boyutu ilk defa bir istihdam stratejisinden söz etmiş olmasıdır.

Ülkemizde ekonominin genelinin planlanmasına 1963 yılında başlanılmıştır. 1963-1967 yılları arasında uygulanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (BBYKP), İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977) ve Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983) planlı dönemin başlangıcından 1980 yılına kadar hazırlanan kalkınma planlarıdır.

1963-1967 yılları arasında uygulanan Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (BBYKP) işsizlik sorununun köyden kente göç ile büyüdüğü ve özel önlemler alınmadığı takdirde çözülemeyeceğini belirtmektedir. Planda köyden kente göçü yavaşlatacak ve tarımsal nüfusu köylerde tutacak politikalarla işsizlik sorununun çözülebileceği belirtilmektedir. Plana ayrıca işgücü fazlasının iş­gücü kıtlığı çeken Batı Avrupa ülkelerine ihracı ve nüfus planlamasının yapılması gibi önlemlere de yer verilmektedir.

1970'li yılların sonlarına yaklaşıldığında Türkiye, şartları giderek ağırlaşan bir eko­nomik ve siyasal bunalım içine sürüklenmiştir. Artan enflasyon, dış ödeme güçlü­ğü, bozulan çalışma barışı ve Türkiye'nin ekonomik ilişki içinde bulunduğu ülke­lerde yaşanan ekonomik durgunluk gibi nedenlerle Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (DBYKP) bir yıllık gecikme ile 1978 yerine 1979 yılında uygulanmaya başlan­mıştır.

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) işsizlik­le mücadele konusunda büyük ölçüde önceki planlara benzemektedir. Örneğin önceki planlarda yer alan hizmetler sektörünün istihdam kapasitesinden yararlanıl­ması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin genişletilmesi, kendi işini kuranlara yardım edilmesi gibi hususlara bu planda da yer verilmiştir. Bu plan döneminde İstihdam ve Eğitim Projesinin (İEP) uygulanması öngörülmüştür.

İstihdam ve Eğitim Projesinin (İEP) Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) içerisinde yer almaktadır.

Araştırma geliştirme faaliyetleri bir ülkenin kalkınmasında anahtar öneme sahiptir. Ülkemizde bu alanda istihdamı teşvik eden bir uygulama 12.03.2008 tarihli 5746 sayılı kanun ile baş­latılmıştır. Teşvikin başlangıç tarihi 01.04.2008, bitiş tarihi ise 31.12.2023 olarak tespit edilmiştir.

Ulusal İstihdam stratejisi altı ilke gözetilerek hazırlanmıştır. Bu ilkelerin başın­da "Bütüncül yaklaşım" gelmektedir. Bu ilke önerilecek politika ve tedbirlerin bir­birleriyle uyumlu ve tutarlı olmasını sağlamaya yöneliktir. İkinci ilke "İşi değil in­sanı korumak" tır. "İşverenler üzerine ek yük getirilmemesi" üçüncü ilke olarak be­lirlenmiştir. Stratejinin son üç ilkesi ise "Sosyal diyalogun esas alınması", "Politika­ların emredici değil özendirici olması" ve "Fırsat Eşitliğini Esas Alması" dır.

Daha önceki yıllarda münferit uygulamalar olmakla birlikte, ülkemizde aktif iş­gücü programlarının (AİP) yaygın olarak uygulanmasına 2009 yılından itibaren başlanılmıştır.

İŞKUR aktif istihdam politikaları için kullanabileceği bu fonu 4 ana başlık altın­da kullanmaktadır. Bunlar: Mesleki Eğitim Programları, Toplum Yararına Çalışma Programları, İşbaşında Eğitim (Staj) Programları ve Girişimcilik Programlarıdır. Kısa Çalışma Ödeneği pasif istihdam programı olup İŞKUR tarafından yürütülmemektedir.

Ülkelerin aktif nüfuslarının önemli bir kısmı, “çalışan” veya “iş arayan” sıfatıyla piyasanın dinamik üyeleridir. Her ülkenin amacı çalışabilir nüfusunu mümkün olduğunca istihdamda tutmak, işsizliği olabildiğince azaltmaktır. İstihdamı teşvik etmek ve işsizliği azaltmak çoğu zaman tek bir politikanın uygulanması ile başarılamaz. Ekonomiyi tam istihdam düzeyine getirmek çeşitli politikaların eş zamanlı uygulanmasını gerektirir. İstihdam politikaları bu anlamda işgücü piyasasını düzenleyen, istihdamı arttırarak işsizliği azaltmayı hedefleyen sistemli uygulamaların tümüdür.

Türkiye’de planlama aslında ilk olarak 1934 ve 1936 yıllarında Sovyet uzmanlar grubuna hazırlattırılan sanayi planlarının uygulanması ile sektörel olarak başlatılmış.

Planda köyden kente göçü yavaşlatacak ve tarımsal nüfusu köylerde tutacak politikalarla işsizlik sorununun çözülebileceği, ayrıca işgücü kıtlığı çeken Batı Avrupa ülkelerine işgücü ihracı ve nüfus planlamasının yapılması gibi önlemlere yer verilmiştir.

1980’li yıllarda uygulamaya konulan 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı’ndan (1985-1989) itibaren işsizliğin gençler arasında yaratmış olduğu sonuçlara dikkat çekilmiş ve bu konuda özellikle girişimciliğin teşvik edilmesi, küçük işletmelerin desteklenmesi ve mesleki eğitimin vasıf talebiyle örtüştürülmesi görüşü ön plana çıkmıştır.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda diğer planlamalardan farklı olarak “Güney- doğu Onarım Projesi” kapsamında yüksek işsizliğin bulunduğu yörelerde işgücünün toplumsal açıdan yararlı işlerde çalıştırılması, işgücünün yeniden eğitimi programlarına ağırlık verilmesi özelleştirme sonucunda işsiz kalanlardan kendi işini kuranlara destek olunması gibi çeşitli aktif politikaların izlenmesi de hedeflenmiştir.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planının istihdam açısından en önemli boyutu ilk defa bir istihdam stratejisinden söz etmiş olmasıdır. Planda Avrupa istihdam Stratejisiyle uyumlu “Ulusal istihdam Stratejisi” nin geliştirilmesi öngörülmektedir.

Ekonomilerin süratle değişmesi ve gelişmesi işgücü piyasalarında da buna paralel değişimleri gerekli kılmaktadır. Bu anlamda kişilerin istihdam becerilerinin değişen şartlar doğrultusunda arttırılması hayat boyu öğrenme politikalarını gerekli kılmaktadır.

Türkiye’de, bu amaçla 26.05.2008 tarihli 5763 sayılı Kanun uygulamaya girmiştir, 01.07.2008 tarihinden itibaren sürekli olarak uygulanan bu teşvikle kota kapsamında çalıştırılan özürlülerin sigorta primine ait işveren hissesinin tamamı, kota kapsam dışında çalıştırılan özürlülerin ise sigorta primine ait işveren hissesinin yarısının Hazine tarafından karşılanması sağlanmıştır.