İSTİHDAM VE İŞSİZLİK

Sayısal esneklik, işletmelerin gereksinim duyacakları işgücü miktarı ve niteliğini, değişen ekonomik ve teknolojik şartlara, piyasadaki talep miktarına ve yeni üretim tekniklerine göre değiştirme serbestisi olarak tanımlanmaktadır. Sayısal esneklik dışsal ve içsel olmak üzere iki ayrı açıdan ele alınmaktadır. Dışsal sayısal esneklik, işverenlerin dönemsel ihtiyaçları doğrultusunda çalıştırdıkları eleman sayılarını değiştirebilme kolaylıkları olarak ifade edilirken içsel sayısal esneklik ise işçi sayısını değiştirmeden işverenin çalışma saatleri ve çalışma programı üzerinde değişiklik yapabilme imkânı olarak açıklanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

İç esneklik olarak da ifade edilen fonksiyonel esneklik, çalışanların işyerlerinde değişik işleri yapabilmesi ve çeşitli görevleri üstlenebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bir başka yaklaşımla, fonksiyonel esneklik çalışanların işyerinde değişen şartlara, talep değişimlerine ve üretim yöntemlerine uyum sağlayabilme becerisi olarak da ifade edilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Liberal iktisadi düşüncenin işsizlikle mücadelede iki çözüm önerisi bulunmaktadır. Bunlar; doğal oran teorisinin piyasa dengesine dayanan türü ve diğeri de zamanlar arası ikame teorisidir. Doğal oran teorisinin piyasa dengesine dayanan türü önerisine göre, kamunun uzun dönemde denge işsizlik oranına müdahaleleri istenmezken işsizlik oranındaki konjonktürel dalgalanmalara müdahaleleri kabul edilebilir olarak değerlendirilmektedir. Zamanlararası ikame teorisine göre ise uzun dönemde denge işsizlik oranına ve işsizlik oranındaki konjonktürel dalgalanmalara müdahale etmenin doğru olmadığı ifade edilmektedir. Doğru cevap C'dir.

İşsizlikle mücadelede uygulanan arz yönlü politikaların amacı emek piyasası içerisinde emek arz edenler ile emek talep edenlerin karşılaştırılması, bir başka ifadeyle etkin bir eşleşmenin sağlanmasıdır. Bu amacı gerçekleştirmek için işgücünün eğitim düzeyini geliştirmeye, emek piyasasındaki bilgi eksikliklerini gidermeye ve emek hareketliliğini sağlamaya yönelik bazı politikalar uygulanması gerekmektedir. Bu politikalardan ilki, fiziksel sermayeyi geliştiren politikalardır. Buna göre, “üretimde emek ve sermayenin birbirinin tamamlayıcısı olması durumunda sermaye miktarının artması emeğin de marjinal ürününü arttırarak istihdamın artmasını sağlayacaktır”. Beşeri sermayeyi geliştiren politika uygulamalarıyla ise işsizliğin - burada kapsama alınan yapısal işsizliktir - azaltılması için kamunun eğitim programları düzenlemesi ve/veya işletmeleri eğitim yatırımı konusunda maddi olarak desteklemesi ifade edilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Kıdem tazminatı, iş sözleşmesi sona eren işçiye çalıştığı süreye göre ödenen paradır. Doğru cevap A'dır.

Pasif politikalar arasında en fazla öneme sahip olan uygulama işsizlik sigortasıdır. İşsizlik sigortası, “Kendi iradesi dışında işini kaybedenlere geçici bir süre ya da yeni bir iş buluncaya kadar kendisi ve ailesinin asgari ihtiyaçlarını temin etmek için geliştirilmiş bir sosyal politika aracıdır”. Doğru cevap A'dır.

Ücret ve istihdam sübvansiyonunun temel gerekçesi işgücü maliyetini ucuzlatmak ve istihdam artışını teşvik etmektir. Doğru cevap B'dir.

İşsizlik sigortası, iş buluncaya kadar bireye gelir güvencesi sağlar. İşsizlik sigortasıyla bireylere mali destek sağlanmasının yanı sıra, bireyin yeni bir işe yerleştirilmesi amacıyla işsizlik sigortasıyla ilgilenen kurum tarafından gerekli girişimlerde de bulunulmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bireyin ekonomik sıkıntısının belirli bir oranda finanse edilmesi amacıyla “pasif istihdam politikaları” düzenlenirken sadece ekonomik finansmanın yeterli olmadığı düşüncesiyle bireyi istihdama dâhil etmeyi sağlayabilecek “aktif istihdam politikaları” düzenlenmektedir. Doğru cevap A'dır.

Sayısal esneklik dışsal ve içsel olmak üzere iki ayrı açıdan ele alınmaktadır. Dış­sal sayısal esneklik, işverenlerin dönemsel ihtiyaçları doğrultusunda çalıştırdıkları eleman sayılarını değiştirebilme kolaylıkları olarak ifade edilirken içsel sayısal es­neklik ise işçi sayısını değiştirmeden işverenin çalışma saatleri ve çalışma programı üzerinde değişiklik yapabilme imkânı olarak açıklanmaktadır

Sayısal esneklik dışsal ve içsel olmak üzere iki ayrı açıdan ele alınmaktadır. Dış­sal sayısal esneklik, işverenlerin dönemsel ihtiyaçları doğrultusunda çalıştırdıkları eleman sayılarını değiştirebilme kolaylıkları olarak ifade edilirken içsel sayısal es­neklik ise işçi sayısını değiştirmeden işverenin çalışma saatleri ve çalışma programı üzerinde değişiklik yapabilme imkânı olarak açıklanmaktadır

Zamana göre esneklik, “normal çalışma süreleri dışında işletme açısından, ihtiyaç duyulan sürelerde işin yapılması, işçi açısından da iş süresinin başlangıç ve bitişinin çalışanın kişisel durumuna göre ayarlanması” olarak ifade edilmektedir. Zamana göre esneklikte çalışma süreleri çalışanların kendisi tarafından belirlenmekte; işe başlama ve işin bitiş süreleri geleneksel sürelerden farklı olmaktadır. Ayrıca işin başlama ve bitiş saatleri de belirli bir saat değil, belirli saatler arasında herhangi bir zaman dilimi olarak belirlenebilmektedir. Zamana göre esneklik uygulamala­rına, kısmi süreli çalışma, vardiyalı çalışma, kısa süreli çalışma, paylaşımlı çalış­ma, kaydırılmış çalışma, sıkıştırılmış iş haftası, evde çalışma ve tele çalışma örnek olarak verilebilir. Zamana dayalı tüm bu uygulamalar ücrette herhangi bir azalma olmaksızın çalışma sürelerini azaltmakta ve verimlilikte artış sağlamaktadır.

İç esneklik olarak da ifade edilen fonksiyonel esneklik, çalışanların işyerlerinde değişik işleri yapabilmesi ve çeşitli görevleri üstlenebilmesi olarak tanımlanmak­tadır. Bir başka yaklaşımla, fonksiyonel esneklik çalışanların işyerinde değişen şartlara, talep değişimlerine ve üretim yöntemlerine uyum sağ­layabilme becerisi olarak da ifade edilmektedir. Bu tanımlamayla ifade edilmek istenilen esnekliğin çalışanların sayısı ile değil sahip oldukları bilgi ve beceri dü­zeyiyle ilgili olduğudur.

Uzaklaştırma stratejisi ile ifade edilmek istenen hizmetin ya da üretimin işletme dışındaki başka işyerlerinde ya da işletme içinde başka işçiler çalıştırılarak yerine getirilmesidir. Teknolojide yaşanan birçok gelişme, bir işin yapılabilmesi için daha fazla bil­giye gereksinim duyulmasına neden olmuştur. Her çalışanın ve her işletmenin birden fazla alanda bilgi ve beceri sahibi olamayacağı gerçeği uzmanlaşmayı da beraberinde getirmiştir. Böyle bir ortam içerisinde işletmeler de teknik uzmanlık gerektiren işleri bir başka işletmeye ya da başka çalışanlara devrederek üretimle­rine devam etmeyi tercih edebilmektedir. Bu durumda işletmeler uzaklaştırma stratejisini benimsemiş olmaktadır.

Zamanlararası ikame teorisine göre ise uzun dönemde denge işsizlik oranına ve işsizlik oranındaki konjonktürel dalgalanmalara müdahale etmenin doğru olmadığı ifade edilmektedir. Buna göre, eğer işçiler reel ücretlerin geçici olarak düşük olduğuna ve gelecekte yükseleceğine inanırsa işçiler şimdi daha az çalışarak gelecekte daha çok çalışmaya karar verebilecektir

İşsizlikle mücadelede uygulanan bir başka politika ise emek talebinin arttırılması amacına dayanan talep yönlü politikalardır. Buna göre, mal ve hizmet talebinde ortaya çıkacak bir artış, emek piyasasında da emek talebini arttıracaktır. Talep yön­lü politikalar, doğrudan kamu istihdamı politikası ile ürün talep politikaları olarak iki grup altında toplanmaktadır. Doğrudan kamu istihdamı politikasının amacı, kamunun almış olduğu tedbirlere rağmen işsizliğin azaltılamadığı durumlarda iş­sizleri kamu sektöründe istihdam ederek işsizlerin satın alma güçlerini arttırmak­tır. Satın alma güçleri artan işsizlerin mal ve hizmete olan talebi de arttıracağından, daha önceden de belirtildiği üzere, bu artış emeğe duyulan talebi de arttıracaktır. Böylece döngü içerisinde ekonomide istihdamda artış sağlanacaktır. Ürün talep politikasına göre ise kamu harcamalarını arttırarak veya vergileri azaltarak toplam talebin ve sonrasında istihdamın arttırılması mümkündür.

Türkiye İş Kurumu, aktif istihdam politikalarını, “işsizliği azaltmak, istihdamı korumak ve arttırmak amacıyla iş ve meslek danışmanlığının sunulduğu, kariyer yönetimi hizmetlerinin verildiği, iş analizlerinin ve meslek sınıflandırmasının yapıldığı, istihdamla ilişkilendirilmiş çeşitli meslek eğitiminin uygulandığı, iş arama stratejilerinin geliştirildiği prog­ramlar bütünü” şeklinde tanımlamaktadır. Yapılan tanımlamadan da anlaşıldığı üzere, aktif istihdam politikaları birden fazla önlem ve uygulamayı bünyesinde bulundurmaktadır. Bu politikaların bir kısmı işgücü talebini arttırarak işsizliği önlemeye yönelik önlemler iken diğerleri ise işsizliği sınırlayıcı önlemler olarak nitelendirilmektedir. İlk kısmı oluşturan politikalar; mesleki eğitim programları, istihdamı arttırıcı süb­vansiyonlar, kendi işini kuracaklara yardımlar, istihdam danışmanlığı hizmetle­ri ve kamunun yeni istihdam alanları oluşturması olarak sıralanırken ikinci kı­sımdaki politikalar ise haftalık çalışma süresinin kısaltılması, esnek çalışmanın yaygınlaştırılması ve işgücü hareketliliğinin arttırılması olarak sıralanmaktadır.

Pasif istihdam politikaları ile işsizlere belirli bir ekonomik güvence sağlanarak işsizliğin neden olduğu ekonomik sorunlara çözüm yaratılmak amaçlanmaktadır. Bir diğer ifadeyle pasif istihdam politikalarının amacı, işsizliğin azalması için istihdamı arttırmak değil, işsizleri ekonomik olarak destekleyerek işsiz­liğin neden olabileceği bireysel ve toplumsal zararı azaltmaktır.

Sözleşmeye dayalı politikaları altı başlık altında toplamak mümkündür. Politika­lardan ilki çalışma paylaşımı ve erken emekliliktir. Uygulamada çalışma paylaşımı ya emekliliği yaklaşan çalışanların emekli edilerek yerine işsizlerin istihdam edil­mesi ya da çalışma sürelerini kısaltarak işverenlerin daha fazla çalışan istihdam et­meleri şeklinde olmaktadır. Erken emeklilik ilerleyen bölümde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Sözleşmeye dayalı politikalardan bir diğeri olan işçi devri maliyetlerini hedefleyen politikalardır. İşçi devri maliyetlerine, teknolojiden kaynaklanan ma­liyetler, eğitim maliyetleri, kamunun yasal düzenlemelerinden kaynaklanan ma­liyetler gibi maliyetler örnek olarak gösterilebilir. İşçi devri maliyetlerinin yüksek olması işverenleri hem yeni çalışan işe almak hem de var olanları işten çıkarmak konusunda isteksiz yapmaktadır. İşyerinin içindekiler çıkartılamayıp dışarıdakiler istihdam edilememesi işsizlik süresinin uzamasına neden olmaktadır. Kâr payla­şımı politikası ise çalışanlara ücret yerine kârdan bir pay verilmesinin çalışanların üretkenliklerinde farklılıklara neden olabileceğini ileri sürmektedir. Çalışanların kârdan pay almaları aynı zamanda işyerlerinin ücret maliyetlerini azaltacağından ürün fiyatının düşmesine bu da tüketimin artmasına ve işçilerin reel ücretlerindeki düşüşün azalmasına neden olacaktır. Her iki durum da işsizliğin azalmasına yar­dımcı olacaktır. Bir diğer politika olan yeni işe alma sübvansiyonları hem işsizlerin istihdam olanaklarını arttırmayı hem de işten çıkarılma etkilerini en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Sözleşmeye dayalı bir diğer politika olan gelir aktarım politika­sına göre ise katılım belgesi olan işsizleri işe alan işverenlere işsizlik sigortası fo­nundan belirli bir miktar ödeme yapılmakta ve işçilerin istihdam sürelerine göre ödemeler belirli miktarda azaltılmaktadır.

Doğru cevap B şıkkıdır