İSTİHDAM VE İŞSİZLİK - Deneme Sınavı - 25

2010 yılında Türkiye’de oluşan 22.594 bin istihdamın yaklaşık %43,2’si (9.772 bin) kayıt dışıdır

Türkiye’de İstihdamın Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Analizi

İstihdam; Tarım, Sanayi, İnşaat ve Hizmetler olmak üzere dört temel sektör sınıflandırmasında incelenebilir.

Tarım sektörü; ormancılık ve balıkçılık alt faaliyetleri içerirken Sanayi sektörü; madencilik ve taş ocakçılığı, imalat, elektrik, gaz, buhar, su ve kanalizasyon gibi alanlarda yürütülen faaliyetleri içerir. Hizmetler sektörü ise en geniş alt sektör bileşenine ya da faaliyetlerine sahiptir. Toptan ve perakende ticaretten, ulaştırma, otelcilik, finans, bilgi ve iletişim, eğitim, kültür, sanat hatta eğlence ve spora kadar uzanır. İstihdamın faaliyet kollarına göre analizi, belirtilen bu ana veya alt sektörlerde kaç kişinin çalıştığına ilişkindir. Elbette bu sektörlerin birçoğu etkileşim halinde ve geçişken bir yapıya sahiptir. Örneğin bilişim sektöründe yazılım desteği sağlayan bir firmanın hizmetler sektöründe yer bulurken yine bilişim sektöründe hard disk imal eden bir fabrikanın imalat alt sektörünü temsil eden sanayi ana sektöründe değerlendirilmesi gerekir. Önemli olan istihdamın hangi ekonomik faaliyet çerçevesinde oluştuğudur.

Türkiye genlinde istihdamın en yoğun olduğu bölge Marmara bölgesidir. Bu bölgeyi sırasıyla; Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Karadeniz, G.Doğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgeleri takip etmektedir.

TÜİK’in yaptığı model çalışması sonucuna göre; 2010 yılında istihdam oranının en yüksek olduğu iller yine sırasıyla, Rize (% 58,1), Artvin (% 57,3) ve Gümüşhane (% 55,4) olarak tahmin edilmiştir (TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri).

Okuma yazma bilmeyen kişilerin büyük çoğunluğu (%93) kayıt dışı istihdam içindedir. Okuma yazma bilip bir okul bitirmeyenlerde bu oran düşmeye başlamaktadır (%83). İlkokul mezunlarında kayıt dışılık % 54 seviyelerinde iken ortaokul veya dengi meslek okulu mezunlarında %34 civarındadır. Genel lise mezunu olarak istihdam edilenlerin % 26’sı kayıt dışı çalışırken lise dengi meslek yüksekokullarından mezun olanların %22’si kayıt dışıdır. Yüksekokul veya fakülte mezunları arasında kayıt dışı istihdam oranı %8 ile en düşük seviyelerdedir. Görüldüğü üzere eğitim seviyesi yükseldikçe kayıt dışılık sorunu azalmaktadır.

Çocuk İstihdamı

İstihdam konusunu tamamlamadan önce çocuk istihdamına değinmekte fayda vardır. Birleşmiş Milletlerin Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesinin 1.maddesinde 18 yaşından küçük olan herkes çocuk olarak tanımlanmaktadır. ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) ise 15 yaşının altında ve aile bütçesine katkıda bulunmak ya da yaşamını kazanmak amacıyla çalışanları ‘Çocuk İşçi’ ya da ‘Çalışan Çocuklar’ olarak tanımlamaktadır. TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) ise araştırmalarına konu ettiği çocuğu; “Çocuk işçiliğinin en kötü şekilleri” ve “Çocuk Hakları” ile ilgili uluslararası anlaşmalara göre, 18 yaşın altındaki tüm bireyler “Çocuk” olarak tanımlanmasından dolayı 6-17 yaş arasındaki fertler çocuk olarak kabul etmiştir.

2010 sonu itibariyle Türkiye’de 3 milyon 46 bin kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Bu rakamla işsizlik oranı %11,9 seviyesinde oluşmuştur. Tarım dışı işsizlik oranı %14,8; genç işsizlik oranı ise %21,2 seviyesindedir. Türkiye’de İşsizler sıklıkla (% 29,6) “eş-dost” vasıtasıyla iş aramaktadır. İşsizlerin önemli bir kısmı (% 85) daha önce bir işte çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin yaklaşık % 55’i “hizmetler”, % 22’si “sanayi”, % 14’ü “inşaat”, % 5’i “tarım” sektöründe çalışmış, %4’ü ise 8 yıldan önce işinden ayrılmıştır (TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri).

ücretli ve maaşlı çalışan ve çeşitli nedenlerle referans dö­neminde işlerinin başında bulunmayan fertler ancak 3 ay içinde işlerinin başına geri döneceklerse veya işten uzak kaldıkları süre zarfında maaş veya ücretlerinin en az % 50 ve daha fazlasını almaya devam ediyorlarsa istihdamda kabul edil­mektedir. Bununla birlikte, referans haftası içinde “1 saat” bile çalışmamış olan ücretsiz aile işçileri ve yevmiyeliler istihdamda kabul edilmemektedir. Üretici kooperatifi üyeleri, bir iş ya da meslekte bilgi veya beceri kazanmak amacıyla belirli bir menfaat (ayni ya da nakdi gelir, sosyal güvence, yol parası, cep harçlığı vb.) karşılığında çalışan çıraklar ve stajyer öğrenciler de istihdam kapsa­mına dahil edilmektedir.

İşletmelerin gereksinim duyacakları işgücü miktarı ve niteliğini, değişen ekonomik ve teknolojik şartlara, piyasadaki talep miktarına ve yeni üretim tekniklerine göre değiştirme serbestisi olarak tanımlanan esneklik türü sayısal esneklik olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt B'dir.

Uzaklaştırma stratejisi işletmelere büyük bir hareket serbestliği sağlarken aynı zamanda işletmelerde kaynak israfını engellemekte, verimliliği arttırarak işletmeler arası rekabet üstünlüğü sağlamaktadır. En önemlisi ise işletmelerin maliyetlerinde önemli ölçüde azalma sağlamakta ve işverenlerin işçi çalıştırmaktan kaçınmasına engel olmaktadır. Bu nedenle uzaklaştırma stratejileri işçi çalıştırmaktan kaçınmasını sağlamayı sağlamaz aksine işçi çalıştırmadan kaçınmayı engeller. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçmede kullanılan bir araç olan katsayı İtalyan ekonomist Corrado Gini tarafından geliştirilmiştir. Bu katsayı 0 ile 1 arasında oluşan ondalık bir değerdir. Mutlak eşitlik doğru­su ile “Lorenz Eğrisi” arasında kalan bu alanın, mutlak eşitlik doğrusu altında kalan üçgenin alanına oranıdır. Bu üçgenin alanı 0,5’dir. Gini katsayısı tam eşit­lik durumunda 0, tam eşitsizlik durumunda 1’dir. Toplumda gelir adaletli olarak paylaşılmışsa Gini katsayısı 0 değerini almakta, toplumdaki geliri yalnız bir kişi almışsa yani adaletsiz paylaşılmışsa Gini katsayısı 1’e eşit olmaktadır.

İstihdam; Tarım, Sanayi, İnşaat ve Hizmetler olmak üzere dört temel sektör sınıf­landırmasında incelenmektedir.

Toplam nüfusun % 18’i İstanbul’da ikamet etmektedir. Bunu sırasıyla; % 6,5 ile Ankara, % 5,4 ile İzmir, % 3,5 ile Bursa, % 2,8 ile Adana takip etmektedir.

İşsizlikle mücadele ederken uygulanan makroekonomik politikaları liberal politikalar, talep yönlü politikalar, arz yönlü politikalar, sözleşmeye dayalı politikalar ve kurumsal politikalar olarak beş başlık altında toplamak mümkündür. Fonksiyonel politikalar ise bu grupta yer almaz. Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

İşsizlikle mücadelede uygulanan arz yönlü politikaların amacı emek piyasası içerisinde emek arz edenler ile emek talep edenlerin karşılaştırılması, bir başka ifadeyle etkin bir eşleşmenin sağlanmasıdır. Bu amacı gerçekleştirmek için işgücünün eğitim düzeyini geliştirmeye, emek piyasasındaki bilgi eksikliklerini gidermeye ve emek hareketliliğini sağlamaya yönelik bazı politikalar uygulanması gerekmektedir. Bu politikalardan ilki, fiziksel sermayeyi geliştiren politikalardır. Buna göre, “üretimde emek ve sermayenin birbirinin tamamlayıcısı olması durumunda sermaye miktarının artması emeğin de marjinal ürününü arttırarak istihdamın artmasını sağlayacaktır”. Yukarıdaki soruda arz yönlü politikaların özellikleri belirtilmiştir. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.

Gelir desteği sağlayan pasif istihdam politikalarını işsizlik sigortası, ücret garanti fonu, kısa çalışma ödeneği, kıdem tazminatı, erken emeklilik ve işsizlik yardımı ya da sosyal yardımlar olarak sıralamak mümkündür. Ücret ve İstihdam Sübvansiyonları ise aktif istihdam politikalarından biri olduğu için bu grupta yer almaz. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

İşsizlik sigortası ile ücret garanti fonuna ilave olarak uygulanan bir diğer pasif istihdam politikası ise kısa çalışma ödeneğidir. Türkiye’de ilk olarak 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan kısa çalışma ödeneği, 2008 yılında yapılan değişiklik ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu içerisinde düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre, sigortalı sayılan kişileri iş sözleşmesine bağlı olarak çalıştıran işveren; “genel ekonomik kriz veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya işyerinde faaliyetini tamamen veya kısmen geçici olarak durması hâlinde”, çalışanlar kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt A'dır.

20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar işsizliğin neden olduğu ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmek için pasif istihdam politikalarından yararlanılmış ancak pasif istihdam politikalarının yetersiz kaldığı düşüncesiyle 1980 yılı sonrasında işsizlikle mücadelede aktif istihdam politikaları da birlikte uygulanmaya başlamıştır. Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Aktif istihdam politikaları temelde bazı ilkeler üzerine kurulmuştur. Bu ilkeleri, “iş bulma zorluklarını giderme, yeni istihdam alanları açma, emek arz ve talebini kurumsal yapılanmalar sayesinde bir araya getirerek emek piyasasını kolaylaştırma” olarak sıralamak mümkündür. Görüldüğü gibi II. öncülde verilen bilgi yanlıştır. Yanıtlarda I, III ve IV. öncülün birlikte yer aldığı seçenek aranmalıdır. Bu nedenle doğru yanıt E'dir.

Emek piyasası politikalarından ücret sübvansiyonları daha çok gelişmiş ülkeler tarafından uygulanırken istihdam sübvansiyonları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin her ikisinde de uygulama alanı bulmaktadır. Ücret ve istihdam sübvansiyonları emek piyasasında emek talebini arttırmaya yönelik talep yanlı politikalardır ve emek piyasalarına daha müdahaleci politika yaklaşımını benimseyen ülkeler tarafından daha çok uygulanmaktadır. Bu ülkelere örnek olarak Fransa, Almanya, İsveç, İngiltere, ABD ve Kanada gibi ülkeler gösterilebilir.  İsviçre bu ülkeler arasında yer almaz. Bu nedenle doğru yanıt C'dir.