İSTİHDAM VE İŞSİZLİK - Deneme Sınavı - 24

İşsizlik oranları 2007-2010 döneminde yükselme eğilimindedir. İşsizlik oranlarındaki yükselmenin yanında dikkat çekmemiz gereken bir diğer husus da işsizliğin hangi etnik kökenler arasında oluştuğudur. ABD işgücü piyasasında yönelik yapılan araştırmalarda en fazla işsizlik oranının her dönem siyah ve Afrika kökenli Amerikalılar arasında olduğu görülmektedir. 2010 itibariyle başkanlık koltuğunda siyah ve Afrika kökenli bir Amerikalının oturduğu ülkedeki bu manzara düşündürücüdür. Ülkede en az işsizlik oranı Asyalılara aittir. Özellikle Çinlilerin iş bulma kapasiteleri yüksek görünmektedir. Bu grubu beyazlar ve Latin kökenliler takip etmektedir.

Dünyada oluşmuş istihdamın önemli bir oranı, iş güvencesi ve sosyal güvence olmaksızın, düşük ücretli ve kötü çalışma koşullarına sahip işlerde oluşmaktadır. Bu sayının artması “zayıf istihdam”dır.

2008 küresel ekonomik kriz tüm dünyadaki dengeleri az ya da çok etkilemiştir. 2001-2006 döneminde ortalama %4 GSYİH ve %1,9 istihdam büyümesi görülen dünyada bu sürecin devam edeceği, türev (şişirilmiş) piyasaların zararlarının göz ardı edilmesi, tüketime ve ihracata olan aşırı güven gibi hususlar günden güne yaklaşan krizin farkına varılmasını zorlaştırmıştır.

ABD merkezli Mortgage kredilerinin tetiklemesi ile birden geri dönülmez tepkimeye giren dünya ekonomisi 2008 ardından gerek büyüme hızlarının düşmesi gerekse işsizlik rakamlarının yükselmesi ile işgücü piyasalarını da içine alan büyük bir krize sürüklenmiştir.

Büyüme hızlarındaki düşüş ihracat ve yatırımlarda daralmaya neden olmuştur. ILO bu zararlı ektileri en aza indirmek için bir istihdam paketi hazırlamıştır. Bu paketle G20 ülkelerinde 21, G20 dışı ülkelerde ise 5 milyonluk iş yaratılması hedef­lenmiştir.

Ancak bu tedbirlere rağmen işgücü piyasalarının olumsuz etkilenmesi önlenememiştir. İstihdam seviyesi 2009’da 0,7 puan azalırken 2007’de %5,6 olan işsizlik oranı 2009’da %6,3’e yükselmiştir. Bu, işsiz sayısının 177,3 milyondan 205,2 milyona çıkmış olması demektir.

Küresel işgücü verimliliği de krizde olumsuz etkilenmiş, 2007’de %3,3 olan işgücü verimliliği 2008’de %1,3’e, 2009’da %-1,4’e düşmüştür. Kriz döneminde sanayi istihdamında daralma, tarım istihdamında genişleme kaydedilmiştir. Bu dönemde dünya istihdamının yarısından fazlası (1,53 milyar) ‘zayıf istihdam’ ilişkisiyle çalışmaktadır. 2009’da ailesi ile birlikte yaşayan ve günlük kişi başı 1,25$’ın altında gelir elde edenler toplam istihdam edilenlerin %20 ’sine ulaşmıştır. Günlük 2$ altı gelir elde edenler ise 1,2 milyar kişi ile toplam istihdamın yarısına yaklaşmıştır.

Alınan tüm tedbirlere rağmen dünya küresel ekonomik krizden büyük zarar görmüştür. Birçok farklı istatistikle karamsar tablolar çizilmemeye çalışılsa da dünya genelinde ortaya çıkan tablonun iç açıcı olduğu söylenemez. Arka arkaya if­las eşiğine gelen ülkeler, dağılma tehlikesi ile karşı karşıya kalan Avrupa Birliği, giderek kökleşen yoksulluk sorunu gibi riskler ancak at gözlüğü ile bakanlara görünmemektedir.

Emek piyasası, en genel anlamıyla, emek arz ve talebinin karşı karşıya gelmesiyle ücretlerin ve çalışma koşullarının belirlendiği piyasadır. Bu tanımlamaya göre, emek piyasasına ilişkin olarak bilinmesi gereken iki kavram vardır. Bunlar, emek arz ve talebidir.

Emek piyasası içerisinde, emek ve sermayenin farklı niteliklere sahip olmasının doğal sonucu eşitsizliktir. Emek, insan hayatının içinde yer alan bir etkinliktir ve mal gibi piyasaya sunulmak için üretilmez.

Emek piyasası güvencesizliği, piyasada bulunan işlerin sayısının çalışmak isteyenlerin sayısına denk olmadığı durumlarda, yani çalışmak isteyen herkesin emek piyasasında kendisine uygun iş bulamaması durumunda ortaya çıkmaktadır. Emek piyasasında güvencesizlik yaratan bir başka unsur ise emeğin sermaye sahibi ya da işveren tarafından istenildiği zaman çıkarılabilme korkusudur.

Emek piyasasındaki alternatif boş işlerin sayısı da emeğin pazarlık gücü üzerinde etkili olmaktadır. Boş işlerin sayısı ile pazarlık gücü arasındaki ilişkinin yönü doğru orantılıdır.

Hanehalkı İşgücü Anketinde istihdam edilenler; ekonomik faaliyet, meslek, işteki durum ve çalışma süresi, işsizler ise iş arama süresi, aradıkları iş ve benzeri özellikleri ile ortaya konulmaktadır. İlk Hanehalkı İşgücü Anketi 1966 yılında sanayisi gelişmiş sekiz ilde deneme niteliğinde gerçekleştirilmiştir.

Bir ülkede fiilen çalışanlarla iş arayanların doldurabileceği çalışma saatleri toplamına işgücü adı verilir. İşgücünü hesaplarken geçici olarak çalışmayanların ve iş arayanların tümünün dikkate alındığı, bu arada geçici olarak çalışmayanların ve iş arayanların (yani izinli ve raporlu olan kişilerin) işgücüne dâhil edildiği hatırlanırsa bu kavramın emek arzının ulaşabileceği en üst sınırı ifade ettiği açıkça anlaşılır.

İstihdam, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içinden oluşmaktadır. İstihdam, bireylere ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için gerekli gelirin doğrudan veya dolaylı yollardan verilmesini sağlayan bir araç olarak da tanımlanmaktadır.

Bir ekonomide istihdam düzeyini belirlerken çalışanların sayılarını göz önüne almaktansa doldurulan çalışma saatleri toplamını dikkate almak daha sağlıklı olabilir. Bunun nedeni, günlük veya haf­talık çalışma saatlerinin ülkeden ülkeye önemli ölçüde farklılık göstermesidir. Örneğin, günümüzde gelişmekte olan ülkelerde haf­talık çalışma saati, gelişmiş ülkelerdekinden daha yüksektir. Son olarak denilebilir ki uluslararası karşılaştırmalarda çalışma saatleri daha net bir sonuç vermektedir.

ILO, çalışabilir çağdaki kurumsal olmayan nüfusa (15 ve daha yukarı yaş) dâhil olan kişilerden; referans döneminde bir işi olmayanlar, bir iş arayan ve bu konuda bir girişimde bulunmuş olanlar ve iş bulması halinde işbaşı yapabilecek durumda olanları işsiz olarak tanımlar.

Verimlilik, mal ve hizmet üretme gücü olarak nitelendirilmektedir. Bu yönüyle verimlilik, bir toplumun ekonomik refah düzeyinin belirleyicisi olarak kabul edilmektedir. Genel olarak verimlilik, üretim miktarı ile kullanılan kaynak arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir. Emek verimliliği ise “belirli bir firmanın, işkolunun veya ülkenin ürettiği toplam reel üretim miktarının, bu üretimin elde edilmesi için kullanılan toplam emek-saat miktarına bölünmesi ile elde edilir”.

İşsizlik, genel olarak, çalışmak için işgücü piyasasına gelen işgücünün uygun çalışma olanağı bulamaması durumudur. İşsizlik çalışma isteğinde olmama gibi subjektif nedenlerden çok emek arzının emek talebinden fazla olması durumudur. Talep yetersizliği; işyeri yetersizliği, mevcut işyerlerinin çalıştırılamaması, ücretlerin düşük olması ve işçilerin beceri ve yeteneklerinin işe uygun olmaması gibi nedenlerle ortaya çıkabilmektedir (Köklü, 1984: 73) Doğru cevap D‘dir.

Bir ekonomide emek, sermaye, toprak ve girişimcilik gibi üretim faktörlerinin üretim sürecinde fiilen kullanılması diğer bir ifadeyle ekonominin üretken kaynaklarının etkin kullanımı ülkenin gelişmişlik düzeyini doğrudan etkilemektedir. Bu anlamda söz konusu üretim faktörlerinin ne kadar iyi kullanıldığı ekonomik performansın iyi bir ölçümü olarak görülmektedir. Üretim faktörlerinin tam olarak istihdam edilmesi halinde ekonominin üretebileceği maksimum mal ve hizmetlerin miktarı “Potansiyel Hasıla”, “Doğal Hasıla” ya da “Tam İstihdam Hâsılası” olarak adlandırılmaktadır (Üstünel, 1988: 55).

Doğru cevap C‘dir.

Bir ülkede fiilen çalışanların toplam işgücüne oranı istihdam oranı adını almaktadır. Bu yüzden bir ülkede toplam işgücünün % 60’ı çalışıyorsa bu ülkenin istihdam oranı % 60 olacaktır. Buna karşılık % 40’ı istihdam edilemediğinden işsizlik oranı, istihdam edilemeyenlerin, işgücüne oranı olarak tanımlandığından bu ülkede işsizlik oranı % 40 olacaktır.

Doğru cevap E‘dir.

İşsizliğin tahmininde diğer bir yaklaşım, potansiyel çıktı ile reel çıktı arasındaki açıktan yararlanarak işsizlik düzeyinin belirlenmesidir. Bu tahminde Okun Yasasından yararlanılmaktadır. Okun Yasası reel çıktı ile potansiyel çıktı arasındaki açığın boyutundaki değişmeler ile işsizlik oranı arasında sabit bir ilişkinin olduğunu kabul etmektedir. Ekonomideki işsizlik oranının belirlenmesi için potansiyel çıktı ile reel çıktının hesaplanması gereklidir (Yaman, 1977: 65).

Doğru cevap B‘dir.

Daha önce işsizlik kavramını gayri iradi işsizliği ifade etmek için kullandığımızı belirtmiştik. Ancak iradi ya da gönüllü olarak işsizliği tercih eden birisi yine de işsizdir ve esasen ekonomik sonuçları bakımından işsiz olan birisinden pek farklı değildir. Bir işçi, marjinal ürününe ya da verimliliğine eşit bir reel ücret teklifini reddettiği zaman iradi işsiz olarak kabul edilmektedir. Bu reddetme; yasal zorunluluktan, sosyal uygulamalardan, pazarlıktan, ayarlama gecikmelerinden veya psikolojik nedenlerden kaynaklanabilir.

Doğru cevap C‘dir.

Resmi istatistiklerde sivil işgücünün sivil istihdamdan fazla olması durumunda işsizlik ile karşılaşılır. İşsizlerin sayısı işgücüne oranlanarak “işsizlik oranına” ulaşılır. Genelde yüksek işsizlik oranı zayıf bir ekonominin işareti olarak algılanmaktadır (Yıldırım - Bakırtaş ve Yılmaz, 2006: 29). Bu başlık altında sıralanan tüm işsizlik türlerinde işgücü, çalışma istek ve gücüne sahip olduğu, piyasalarda geçerli ücret düzeyinde çalışmayı kabul ettiği hâlde çalışacak bir iş bulamamakta yani istihdam edilememektedir. Ancak bazı açık işsizlik türlerinde işsiz kalma süresi çok kısa, bazılarında çok uzun olabilmektedir. Geçici İşsizlik, Yapısal İşsizlik, Teknolojik İşsizlik, Konjonktürel İşsizlik, Mevsimlik İşsizlik açık işsizliğin türleri olarak sıralanmaktadır.

Doğru cevap B‘dir.

İktisaden gelişmiş olsun ya da olmasın her ülkede rastlanan bir diğer işsizlik türü de emek piyasasının iyi işlememesinden doğan “arızi işsizlik” tir. Nerede iş bulacağını bilmeyen işçilerin varlığı ya da yer değiştirmenin masraflı olması nedeniyle bu işsizlik görülebilir. Örneğin bir ülkede bazı insanlar işsiz gezerken bazı işverenler de işçi arıyor olabilir. Bu durumda işsizliğin nedeni talep yetersizliği değil, sadece işçilerin mevcut çalışma olanaklarından habersiz olmaları veya çalışacakları yere gitmenin masrafına katlanamamalarıdır. İşçilerin mobilitesini azaltan ve iki tarafın da piyasa şartları hakkında tam ve mükemmel bilgilere sahip olmasını önleyen nedenler, genellikle “emek piyasasının” işleyişinden kaynaklandığı için, bu işsizliğe friksiyonel işsizlik adı verilmektedir.

Doğru cevap C‘dir.