İSTATİSTİK

İstatistiksel seriler; dağılma serileri, zaman serileri ve mekân serileri olarak sınıflandırılabilir. Basit seri, frekans serisi ve gruplandırılmış seri, dağılma serileri arasında yer alır.

Gözlem değerlerinin maddi bir değişkenin ölçme düzeylerine göre sınıflandırılması ile oluşturulan serilere dağılma serisi adı verilir. Dağılma serilerinin birinci sütununda gözlem değerleri ikinci sütununda ise bu gözlem değerlerinin sıklıkları (frekansları) yer alır. Bu serilere frekans dağılımı adı da verilmektedir. Dağılma serileri nicel değişkenler için nicel dağılma serileri, nitel değişkenler için ise nitel dağılma serileri adını alır.

Zamana bağlı bir değişkenin zaman değişkeninin uygun ölçme düzeylerine göre aldığı değerlerin alt alta (kronolojik olarak) sıralanmasıyla oluşturulan serilere zaman serisi denir.

Sınıflayıcı ölçek türünde, değişlkenin ölçme düzeyleri kategorilerdir ve kategorilerin temsili için harfler, kelimeler ve hatta sayılar sadece etiketleme amaçlı olarak kullanıldığı için doğru yanıt D dir

Sayılabilen veya ölçülebilen bir niteliği tanımlayan değişkenlere nicel değişken denir. Dolayısıyla Yalnız II nicel değişkendir.

Hem nicel değişkenler hem de nitel değişkenler için oransal frekanslar hesaplanabilir. Dolayısıyla doğru yanıt I-III tür.

Nicel değişkenler için histogram ve serpilme grafiği kullanılır. Doğru yanıt I-II dir.

Trend, zaman serisi gözlem değerlerinde uzun zaman dönemi içerisinde artma ya da azalma yönündeki genel eğilim olarak tanımlanır. Eğilim, artma yönünde ise artan trend, azalma yönünde ise azalan trend adını alır. Trend, zamana bağlı değişkenin zaman içerisinde ekonomik, sosyal, kültürel, teknolojik, nüfus artışı ve benzeri gibi faktörlerin etkisi ile ortaya çıkan bir genel eğilimdir.

Araştırmacılar gözlem veya deney sonucu derledikleri verileri derledikleri sıraya göre bir not defterine veya bilgisayar dosyasına kayıt edebilir. Kayıt edilen, düzensiz olan ve ham veri adı verilen bu verilerin belirli bir kritere göre sıralanması ile oluşturulan seriye basit seri adı verilir.

Kayıt edilen, düzensiz olan ve ham veri adı verilen verilerin belirli bir kritere göre sıralanması ile oluşturulan seriye basit seri adı verilir. Nicel veriler için basit seri oluşturulurken genellikle kullanılan kriter verilerin küçük değerliden büyük değerliye veya büyük değerliden küçük değerliye doğru sıralamasının yapılmasıdır.

Zamana bağlı bir değişkenin zaman değişkeninin uygun ölçme düzeylerine göre aldığı değerlerin alt alta (kronolojik olarak) sıralanmasıyla oluşturulan serilere zaman serisi denir. Zaman serileri iki sütun halinde oluşturulur. Birinci sütunda zaman değişkeninin ölçme düzeyleri yer alır. Bu ölçme düzeyleri gün, hafta, ay, çeyrek yıl, mevsim, yıl ve benzeri gibi olabilir. İkinci sütunda ise ilgilenilen bir değişkenin zaman değişkeninin bu ölçme düzeylerine karşı gelen değerleri sıralanır.

Bir seride belirli bir değerden daha küçük veya belirli bir değerden daha büyük değerli kaç tane gözlem değeri (terim) olduğu bilgisini üreten serilere birikimli seriler adı verilir. Birikimli seriler frekans dağılımında her sınıfın frekansına kendinden önceki veya sonraki frekansların eklenmesi ile oluşturulurlar. Birikimli seriler küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe doğru oluşturulabilirler.

Bir seride belirli bir değerden daha küçük veya belirli bir değerden daha büyük değerli kaç tane gözlem değeri (terim) olduğu bilgisini üreten serilere birikimli seriler adı verilir. Birikimli seriler frekans dağılımında her sınıfın frekansına kendinden önceki veya sonraki frekansların eklenmesi ile oluşturulurlar. Birikimli seriler küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe doğru oluşturulabilirler.

Psikolog Stevens (1946) bilimsel çalışmalarda yapılabilecek tüm ölçümler için aşağıdaki dört farklı ölçek türünün kullanılabileceğini belirtmiştir. Bu ölçek türleri; sınıflayıcı ölçek, sıralayıcı ölçek, eşit aralıklı ölçek ve oranlı ölçektir. Bu sıralama ölçek türlerinin ürettiği bilginin niteliğine göre düşük nitelikten yüksek niteliğe doğru yapılan bir sıralamadır. Dolayısıyla sabit ölçek diye bir ölçek türü bulunmamaktadır.

Sıralayıcı ölçek, sınıflayıcı ölçekte olduğu gibi nitel değişkenlerin kategorilere ayrılarak sayılması işlemini içermekle birlikte, bu ölçek türünde ölçüm sonuçlarının doğal bir sıralaması söz konusudur. Akademik ünvanlar arasında küçükten büyüğe (ya da tam tersi) doğru hiyerarşik bir sıralama bulunmaktadır. Bu tür nitel değişkenler sıralama söz konusu olduğundan dolayı sıralayıcı ölçek ile ölçümlenmektedir.

Bir hastanın tansiyon değerinin ölçülmesi işleminde ölçüm işlmini yapan hemşire ölçen, ölçülen hastanın tansiyon değeri ve kullanılan tansiyon aleti de ölçüm aracıdır.

Pasta grafiği, ilgilenilen nitel değişkenin ölçme düzeylerinin toplam birim sayısına göre paylarını göstermek için bir dairenin dilimlere ayrılması ile oluşturulan grafiktir.

İlgilenilen değişkenin sahip olduğu değerlerin mekâna göre sınıflandırılması ile elde edilen mekân serilerinin grafiksel gösteriminde sütun grafiğinden faydalanılır. Grafik yardımıyla üzerinde çalışılan değişkenin aldığı değerlerin mekân değişkenine göre nasıl bir değişkenlik gösterdiği gözlemlenebilir. Mekân değişkeninin ölçme düzeylerine karşılık gelen seviyeler ya da kategoriler yatay eksende, daha sonra etiketlenen her kategori için frekans ile orantılı yükseklikte sütunlar çizilir.

Eğitim düzeyi değişkeninin ölçümünde ölçüm sonuçlarının doğal bir sıralaması söz konusudur. Bu nedenle ölçek türü sıralayıcı ölçektir.

Sıcaklık değişkeni, nicel ölçme düzeylerine sahiptir ve yokluk anlamına gelmeyen 0 değeri alabilir. Buradaki 0 ölçme düzeyi havada sıcaklığın olmadığı anlamına gelmez. Bu ölçek ile yapılan ölçümler matematiksel işlemler için uygun olmakla beraber, oran hesaplamaları için uygun değildir. Dolayısıyla sıcaklık değişkeni eşit aralıkla ölçek ile ölçülebilen bir değişkendir.