Karar Teorisi

Karar verme sürecinde karar probleminin zaman içerisinde oluşturacağı sonuçlardan etkilenen sorumlu kişiye karar verici adı verilir. Karar verici, bir kişi olabileceği gibi bir grup veya bir kurum da olabilir. Karar sürecinde önceden saptanan ve karar verici için belirgin özelliği olumlu olan sonuç ise amacı oluşturur.

Çeşitli eylem seçeneklerinden belirlenen kararın etkin ve kararı uygulayacaklar arasında mümkün olduğu kadar yüksek bir kabul görmesi beklenir. Karar kendi yargı birimlerine göre iyi olarak nitelenmelidir. İyi bir karar, benzer problemler ile karşı karşıya kalan iki farklı yöneticinin aynı seçenekler ve aynı ortamlar altında aynı kararı vermesi ile özdeşleştirilebilir. Karar alıcının çevresindekilerinde, alınan kararı iyi olarak nitelendirmeleri beklenir.

Üzerinde çözüm araştırılan karar verme probleminde, karar vericinin uygulayabileceği farklı karar seçenekleri “karar alternatifleri”ni oluşturur. Finansal yatırım yapmak isteyen bir kişi elinde bulunan parayı farklı yatırım seçeneklerinde değerlendirebilir. Örneğin, yatırımcı elindeki para ile altın alımında bulunabilir, belirli bir faiz oranı ile bankaya yatırabilir veya borsada çeşitli hisse senetlerine yatırım yapabilir.

Doğal durumlar genellikle bir kişi veya kuruluşun eylemi olarak ortaya çıkmayan ancak karar vericinin verdiği kararın sonuçlarını doğrudan etkileyen durumları temsil etmek üzere tespit edilirler. Doğal durumlar, karar verici çeşitli karar alternatiflerden birisini seçtikten sonra ortaya çıkabilecek ve karar vericinin üzerinde etkisi olmayan ancak problemde yer alan karar seçeneklerinin sonuçlarını etkileyebilecek farklı senaryoları gösterirler.

Belirli bir karar alternatifinin seçilmesi sonrasında ortaya çıkacak olan kazanç veya maliyet değeri sonuç olarak adlandırılır. Sonuç değerleri seçilen karar alternatifi ve ortaya çıkan doğal duruma göre farklı değerlere sahip olacaktır. Genellikle parasal ifadeler ile tanımlanırlar.

Karar alternatifleri, doğal durumlar ve sonuçları bir araya getiren tabloya strateji tablosu adı verilir. Strateji tablosu kazanç yapılı olarak kurulabileceği gibi maliyet yapılı olarak da kurulabilir.

Karar vericinin, doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı duruma belirsizlik adı verilir. Belirsizlik durumunda karar verme işlemi yürütülür ise karar verme sürecine belirsizlik altında karar verme adı verilir.

Her ne olursa olsun “hep iyi durumlar benim için ortaya çıkar” felsefesini benimseyen karar vericilerin uyguladığı bir tekniktir. İyimserlik ölçütü yaklaşımında, karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji tablosunun sat›rlar›nda yer alan her karar alternatifinin en yüksek kazanç veya en düşük maliyet değerleri ile karşı karşıya kalacağını düşünür.

Kazanç yapılı problemlerde

Maliyet yapılı problemlerde

Kimi durumlarda karar problemi için tanımlanan doğal durumların ortaya çıkma olasılıkları belirlenebilir. Örneğin, bir yatırımcı yatırım dönemi içerisinde ekonomide durgunluk yaşanıp yaşanmama olasılığını geçmiş deneyimlerine dayanarak tespit edebilir. Böyle bir durumda, yatırımcının tespit ettği olasılık değerini karar verme sürecinde kullanmak istemesi en doğal eylem olacaktır.

Doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının biliniyor olmasının karar vericiye vereceği en büyük avantaj, karar vericinin benimsediği karar alternatifine göre elde etmeyi beklediği kazanç/maliyet için ne kadarlık bir riske girdiğini hesaplayabiliyor olmasıdır. Risk ortamında doğal durumlar için olasılıkların belirlenmesi süreci çok önemlidir.

Genellikle EMV kısaltması ile gösterilir. En iyi beklenen değerin hesaplanması için, her bir karar alternatifinde yer alan sonuçlar ilgili doğal durum olasılıkları ile çarpılır, daha sonra bu çarpım değerleri her satır için toplanarak ilgili karar alternatifi için beklenen kazanç veya maliyet değeri hesaplanmış olur. Daha sonra karar alternatifleri için hesaplanan beklenen değerlerin kazanç yapılı problemlerde en büyük değerli karar alternatifi, maliyet yapılı karar problemlerinde ise en kücük değerli karar alternatifi en iyi karar olarak tanımlanır.