İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK

İşletme etiği kavramı çerçevesinde geliştirilen görüşlerin önemli bir bölümünün hareket noktası işletmelerin günümüz toplumlarında özel bir ahlaki sorumluluğu olduğunun kabul edilmesidir. Bu kabulün dayanağı, işletmelerin toplumdaki ayrıcalıklı konum ve etkinliğidir. İşletmeler, günümüz toplumlarında saf iktisadi örgütler olmaktan çok özel bir güce sahiptir. Büyük işletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre altı boyutta incelenebilirler. Ekonomik Güç: Sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirleme yeteneğine dayanır. Ekonomik güç, işletmelerin diğer beş alandaki güç ve etkisinin de kaynağıdır. Sosyal ve Kültürel Güç: İşletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel özelliklerini etkileme imkanıdır. Toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür. Teknolojik Güç: İşletmelerin araştırma ve geliştirme faaliyetleri ve bir bütün olarak teknolojik ilerleme ve dönüşümde üstlendikleri rolü ifade eder. Politik Güç: İşletmelerin politik yaşamı oluşturan karar süreçlerini ve böylece toplumsal yaşamın tüm alanlarını etkileme yeteneğini anlatır. Fiziki Çevre Üzerindeki Güç: İşletmelerin doğal kaynakların yönetimine katılma ve bölgesel gelişme politikalarını etkileme gücünden kaynaklanır. Birey Üzerindeki Güç: İşletmelerin doğrudan ve dolaylı olarak etki alanı içinde bulunan bireyler üzerindeki bireysel seçimler, tercihler, düşünce ve davranışlar üzerindeki etkileme gücünü ifade eder.

Örgütlerde en karmaşık, zor tartışılması gereken konulardan birini etik konusu oluşturmaktadır. Etik konusu örgütlerin mükemmellik, kaliteye ulaşma, rekabet çabalarının doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Büyük işletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre altı boyutta incelenebilirler.

Ekonomik Güç: Sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirleme yeteneğine dayanır. Ekonomik güç, işletmelerin diğer beş alandaki güç ve etkisinin de kaynağıdır.

Sosyal ve Kültürel Güç: İşletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel özelliklerini etkileme imkanıdır. Toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür.

Teknolojik Güç: İşletmelerin araştırma ve geliştirme faaliyetleri ve bir bütün olarak eknolojik ilerleme ve dönüşümde üstlendikleri rolü ifade eder.

Politik Güç: İşletmelerin politik yaşamı oluşturan karar süreçlerini ve böylece toplumsal yaşamın tüm alanlarını etkileme yeteneğini anlatır.

Fiziki Çevre Üzerindeki Güç: İşletmelerin doğal kaynakların yönetimine katılma ve bölgesel gelişme politikalarını etkileme gücünden kaynaklanır.

Birey Üzerindeki Güç: İşletmelerin doğrudan ve dolaylı olarak etki alanı içinde bulunan bireyler üzerindeki bireysel seçimler, tercihler, düşünce ve davranışlar üzerindeki etkileme gücünü ifade eder.

Doğru cevap B’dir.

Örgütler de bireyler gibi etik gelişimin farklı aşamalarında olabilirler. En alt aşama, yasal olmayan davranışların sadece örgütle ilgili kısmının incelendiği aşamadır. Hiçbir yasa çiğnenmediği sürece, örgüt istediği gibi davranmaya özgürdür. İkinci aşamada, etik kurallar vardır. Ancak bu kurallar sadece yol göstericidir. Yani uyup uymamak örgüte aittir. Herhangi bir etik davranışa uygun olmasa da eğer yasal ise tolere edilebilir. Yapılan davranış kısa dönemli bir yarar sağlamayı hedeflemektedir. Örgütün etik davranışının üçüncü aşaması etiksel karar alma süreci ile kurumun karar alma sürecinin bütünleştiği bir aşamadır. Kararların doğruluğu etik bir davranışı olması ile ispatlanır. Etik amaç ve ilkelerin kabul edildiği gözlenir. Etik davranışları gerçekleştirmek için tekniklerin, ilkelerin neler olduğunu anlamaz ise örgüt bu aşamaya ulaşamaz. Buna göre soruda verilen örgütlerin etik kurallarının olduğu ancak bu kuralların sadece yol gösterici olduğu aşama ikinci aşamadır. Doğru cevap B’dir.

Örgütlerde etik davranış modelinde kültürel etkiler altında, aile, eğitim, din ve medya/eğlence unsurları yer alır. Buna göre eğitim unsuru kültürel etkiler altında yer alır. Doğru cevap C’dir.

İşletmenin sosyal sorumluluk piramidinde yukarıdan aşağıya, gönüllü, ahlaki, yasal ve ekonomik sorumluluklar yer alır. Buna göre bu piramidin en altında ekonomik sorumluluk yer alır. Doğru cevap D’dir.

İşletmelerin çevre (koruma ve geliştirme), işletme uygulamalarında adalet (kadınların ve azınlıkların korunması, özürlülere destek verme), insan kaynakları (insan sağlığını ve güvenliğini arttırma, eğitim), toplum (kamu sağlığı projelerine destek verme, eğitime ve sanata destek verme) ve mamul (mamul güvenliğini artırma, ambalaj ve etiketlemede gelişmeler) gibi sorumlulukları vardır. Doğru cevap A’dır.

Küreselleşme sürecinin, iş etiği ve etiksel ilkeler üzerindeki etkisi üç boyutta ele alınabilir.

İlk olarak; küresel piyasada rekabet avantajının elde edilmesinde insanların tutum ve davranışlarının etkisinin artmasıdır. Küreselleşme ile birlikte örgüt psikolojisi konusundaki gelişmeler, hayat standartlarındaki iyileşmeler ve çalışanların beklentilerindeki değişimler, iş koşullarının iyileştirilmesine ve iş etiğine ilişkin önlemleri içeren alternatif anlayışın yükselen bir ivme kazanmasına yol açmıştır.

İkinci etkisi ekonomik ilişkilerde uluslararası etik vizyonun ve ilkelerin gücünün hissedilmesidir. İşletmelerin uluslararası ticari ilişkilerini geliştirmelerinde veya bir takım birliklere katılımlarında ya da uluslararası ekonomi piyasasında destek kazanmalarında iş etiği ilkeleri belirleyici bir rol oynamaktadır. Örneğin, Avrupa Birliğine katılım sürecindeki ilişkiler, çalışma süresi, eşit ödeme, güvenlik ve iş sağlığı gibi etiksel konularda işletmelerin dikkatli davranmalarını gerektirmektedir. Bu gereklilik iş çevresinde, işletmelerin ilişkide bulundukları tüm kişi ve kuruluşların ihtiyaçlarının giderilebilmesi için gereksinim duyulan kurumsallaşmış uygulamaların gelişmesini sağlamaktadır.

Üçüncü etkisi ise, küreselleşme ile birlikte, bazı uluslararası uzman kuruluşlar tarafından etik kodların belirlenmesi ve kullanılmasıdır. Son yıllarda, iş ilişkilerindeki davranışları düzenlemek amacıyla uzman gruplar tarafından kullanılan etik kodlar, yönetim alanındaki araştırmaların da ilgi alanını oluşturmaktadır.

Buna göre soruda verilen örgütlerin Avrupa Birliğine katılım sürecinde çalışan süresi, eşit ödeme gibi konularda dikkatli davranmaları, küreselleşmenin ikinci etkisi olan ekonomik ilişkilerde uluslararası etik vizyonun ve ilkelerin hissedilmesi ile ilgilidir. Doğru cevap C’dir.

Bell ve Bryman (2007) tarafından İngiltere ve ABD’deki birçok akademik sosyal araştırma kuruluşunun belirlediği etik kodların içeriği üzerine yapılan bir çalışmada, ortaya konulan etik ilkeler şu şekilde özetlenebilir.

Buna göre çalışanların gereksinimlerini karşılama bu etik kodlar arasına yer almaz. Doğru cevap D’dir.

Bu konuya sivil toplum kuruluşlarının ilgisi de çok zayıf kalmıştır. Konu ile ilgili faaliyetleri olan çok az STK mevcuttur. Bunlardan bir tanesi, 2001 yılında İstanbul’da kurulan TEDMER (Türkiye Etik Değerler Merkezi Vakfı) dır. Doğru cevap B’dir.

Etik Dışı Örgütlerin 12 Temel Noktası:

Buna göre verilen ifadelerin hepsi etik dışı örgütlerin temel noktalarındandır. Doğru cevap E’dir.

Büyük iflletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre altı boyutta incelenebilirler.

Doğru cevap E

Sosyal ve Kültürel Güç: İşetmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel
özelliklerini etkileme imkanıdır. Toplumda oluflan kültürel de¤erler ve yaşam
tarzı üzerindeki etki gücüdür. 

Doğru cevap C.

Yasalar tarafından değil, toplum tarafından işletmelerden yapması beklenen davranış ve aktivitelere etik sorumluluk denir.

Doğru cevap D.

Yasal Sorumluluk: Kanunlara ve Kurallara Uygun Davranmak, Oyunu Kurallarına Göre
Oynamak

Doğru cevap A.

İş etiği, bireyler gruplar ya da topluluklar tarafından benimsenen kabul edilen ve inanılan davranış kurallarıdır.

Doğru cevap E

Etik dışı örgütlerin temel noktalarındandır.

Doğru cevap D.

Yöneticilerin hissedarlara karşı birincil sorumluluğu kârı arttırmak ve maliyetleri
azaltmaktır.

Doru cevap A

İşletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karşı temel görevleri aşağıdaki gibidir:

Doğru cevap D.