İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK

İşletmeler, günümüz toplumlarında saf iktisadi örgütler olmaktan çok özel bir güce sahiptir. Büyük işletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre çeşitli boyutlarda incelenebilirler. (Schulze 1997: 37). Bunlardan biri olan ekonomik güç, sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirleme yeteneğine dayanır. Ekonomik güç, işletmelerin diğer beş alandaki güç ve etkisinin de kaynağıdır.

Birey Üzerindeki Güç, işletmelerin doğrudan ve dolaylı olarak etki alanı içinde bulunan bireyler üzerindeki bireysel seçimler, tercihler, düşünce ve davranışlar üzerindeki etkileme gücünü ifade eder.

Etik dışı örgütlerin özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür: Uzun vadeli planlar üzerinden kısa dönemli kârlara önem verirler, Etik problemlerin çözümünü hafife alırlar. Finansal kayıplara neden olabilecek etik konulara isteksiz yaklaşırlar, Çalışanlara etik dışı davranışları teşvik edici çevre yaratırlar, Çalışanlarına tüketicilerden farklı davranırlar.

Etik dışı örgütler, Keyfi veya haksız performans değerleme standartları uygular, Etik problemlerin çözümünü yalnızca hukuk departmanının sorumluluğuna bırakır ve Etik problemleri çözümlemede referans olabilecek rehberleri kullanmazlar.

Bireyler karar vericiler olarak etik davranışların merkezi durumundadır. Kişisel özellikler, değerler, ahlak gibi bireysel faktörler etik davranışları etkiler.

Gönüllü sorumluluklar toplumun işletmeden istediği etkinliklerdir. ihtiyari sorumluluklardır. Örneğin sanata ve eğitime işletmeler tarafından yapılan mali destekler bu tür sorumlulukların sonucu olarak görülebilir. Toplum işletmelerden bu tür desteklerde bulunmasını bekler, ancak bu tür desteklerde bulunmayan işletmelerin davranışları da etik - dışı olarak nitelendirilmez.

Doğru, dürüst ve adil olmak, zarar vermekten kaçınmak ahlaki sorumluluk kapsamında değerlendirilmektedir. Kar amacı gütmek, Ekonomik Sorumluluk; kanunlara ve kurallara uygun davranmak, Yasal sorumluluk; gönüllü etkinliklerde bulunmak ve yaşam kalitesini arttıran faaliyetlerde bulunmak Gönüllü Sorumluluk kapsamında değerlendirilir.

İşletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karşı dört temel görevi vardır. Bunlar kısaca şöyledir: Satış sözleşmesinin koşullarına uyumlu olmak, satın alınan malın, tüketicinin kullanmayı düşündüğü süre boyunca bozulmadan kullanılması, garanti sorumluluğu, son olarak işletmelerin satılan malın kullanımındaki riskleri belirtmeleri güvencesidir.

Sosyal ve Kültürel Güç, işletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel özelliklerini etkileme imkanıdır. Toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür.

İş ahlakı sadece işletme ve müşterileri arasındaki ilişkileri değik aynı zamanda işletmeler arasındaki ilişkiler, işletme yöneticileri ve çalışanları arasındaki ilişkiler, çalışanların kendi aralarındaki ilişkiler gibi pek çok farklı boyutu kapsamaktadır. 
Bu ilişkilerin her birisinde, iş ahlakı bakımından sorunların olması bu alanın bir disiplin dalı olarak ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. İşletmelerin günümüz toplumlarında özel bir ahlaki sorumluluğu olduğu kabul edilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sosyal ve kültürel güç işletmelerin diğer toplumsal sistemlerin normatif ve süreçsel
özelliklerini etkileme imkanıdır. Toplumda oluşan kültürel değerler ve yaşam tarzı üzerindeki etki gücüdür. Teknolojik güç, işletmelerin teknolojik ilerleme ve dönüşümde üstlendikleri rolü ifade eder. Fiziki çevre üzerindeki güç işletmelerin doğal kaynakların yönetimine katılma politikalarını etkileme gücünden kaynaklanır. Ekonomik güç sunulan mal ve hizmetlerin tür, kalite, fiyat ve satış koşullarını belirleme yeteneğine dayanır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Etik problemler yasal problemler değildir. İş etiğinin eksikliği örgüte ayrı bir maliyet yükleyecektir ve çalışanlara yönelik haksız davranışlar örgütün etiksel yapısını gösterebilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

En alt aşama, yasal olmayan davranışların sadece örgütle ilgili kısmının incelendiği aşamadır. İkinci aşamada, etik kurallar vardır. Ancak bu kurallar sadece yol göstericidir. Örgütün etik davranışının üçüncü aşaması etiksel karar alma süreci ile kurumun karar alma sürecinin bütünleştiği bir aşamadır. Kararların doğruluğu etik bir davranış olması ile ispatlanır. Bir örgüt toplumla iç içe yaşar ve aldıkları kararlar kendileri kadar başkalarını da etkiler. Örgütlerde etik davranış modeli birbirini etkileyebilecek karmaşık yapılardan oluşmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Aile ve eğitim kültürel etkilerin; etik kodlar ve cezalandırma örgütsel etkilerin, değerler ise bireysel etkilerin alt başlıkları arasında yer almaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

İşletmenin sosyal sorumluluk piramidinin en üstünde gönüllü sorumluluk yer almaktadır. Gönüllü etkinliklerde bulunmak gönüllü sorumluluğa ait bir sorumluluktur. Piramidin en alt basamağında ekonomik sorumluluk vardır. Kar amacı gütmek yasal bir sorumluluk değil, ekonomik bir sorumluluk olup tüm sorumlulukların temel dayanak noktasıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir işletme ile tüketiciler arasındaki ilişki bir sözleşmeye dayanır ve işletmecinin tüketiciye garanti sorumluluğu vardır. Ayrıca işletmelerin hükumetle ilişkilerini genişletmek etik sorumluluklarındandır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Özellikle bazı etik konular kültüre göre değişebildiği için, etik konusunun çok
kültürlülük ve uluslararası bir bağlamda incelenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.