İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK

İlk örneğini Thomas Hobbes (1588-1679)’un görüşlerinin oluşturduğu ahlaki
egozim, kişisel çıkarın ahlak yoluyla meşrulaşltırılmasıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bentham ve Mill’in geliştirdiği faydacılık teorisine göre, herhangi bir davranışın doğru veya yanlış olması davranıştan etkilenen kişilere iyilik ya da kötülük getirmesine bağlıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Haklar Teorisi içindeki yaşama hakkı genel hakların içindedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşama ve güvenlik, doğruluk, gizlilik, vicdan özgürlüğü ve özel mülkiyet temel haklar içerisine girmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Teoriler aracılığıyla ahlakın üç tür düşünme şekli olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar;

Tanımlayıcı inceleme, Normatif düşünme, Meta-etik (Kavramsal) düşünme'dir.

Normatif ahlak, ahlakı, felsefenin normlar koyan bir alanı olarak kabul etmektedir. Normatif ahlak, insanların değerlendirmelerinin ve eylemlerinin çoğu zaman normlar tarafından belirlendiğine vurgu yapar. Dolayısıyla normatif ahlak, nasıl ahlaklı yaşanması gerektiğini anlatır. Doğru cevap A'dir.

Normatif ahlak üçe ayrılmaktadır:
1. Sonuçsalcı ahlak (teleolojik ahlak)

2. Ödev ahlakı (deontolojik ahlak)

3. Erdem ahlakı

Doğru cevap C'dir.

Teleoloji, ‘hayal edilen amaçlara ulaşmayı’ veya ‘arzu edilen sonuçları elde etmeyi’; doğru davranış, ahlaki yükümlülük ya da ödev gibi kavramlara tercih etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Herhangi bir bireyin, başkalarına karşı ne yükümlülüğe mecbur, ne de bir fedakârlığa katlanmak zorunda olmadığını öne sürerek davranışlarının ancak bireyin kendisi için en yüksek iyiye izin vermesi durumunda gösterilmesi gerektiği düşüncesini kabul eden kavrama egoizm denir. Doğru cevap D'dir.

Hedone, eski Yununca’da haz ve zevk anlamına gelmektedir. Hedonizm ise hazcılık demektir. Hedonizmin temelinde, ‘hayatın en önemli değeri haz ve zevk almaktır ve ideal yaşama ancak bu şekilde ulaşılır’ fikri vardır. Doğru cevap B'dir.

Deontoloji terimi yapılması gereken, kurallar, görevler ve emirler anlamındaki ‘deontos’ (duty, ödev) sözcüğünden türetilmiştir. Deontolojik teoriler, göreve ya da ödeve dayanan teorilerdir. Doğru cevap C'dir.

Kant açısından bir davranışın ahlaki olması için o davranışın bazı genel prensiplere uygun olması gerekir. Bu prensipler şunlardır: Evrenselleştirilebilirlik ve tersine çevrilir olması, Başka varlıklara saygı duyulması, Kendi yeteneklerini başkalarının yararına geliştirmek. Doğru cevap E'dir.

Bireylerin yasal hakları vardır; bunlar iktidarla ve kanunlarla değişebilir, uluslara göre farklılaşabilir. Çünkü kültürlerin ahlaki gelenek ve görenekleri hakların oluşmasında etkili olmaktadır. Seyahat edebilme hakkı ya da anlaşmalara göre edinilen haklar bu gruptandır. Doğru cevap A'dır.

Ahlaki olarak neyin doğru neyin yanlış, yükümlülüklerimizin neler olduğunu, neyin ya da kimin ahlak olarak iyi, kötü ya da sorumlu olduğuna karar vermemizi sağlayacak yükümlülük ilkeleri ve genel değer yargılarını ortaya koyan ahlak türüne normatif ahlak denir. Doğru cevap B'dir.

Tanımlayıcı inceleme, ahlakın tarihsel ya da bilimsel incelenmesidir. Burada amaç, ahlak olgusunu açıklamak ya da ahlaki-etik sorularla beraber bir insan doğasıteorisi oluşturmaktır. Normatif düşünme ise neyin doğru, iyi, yükümlülük olduğunu sorar. Dolayısıyla "daima doğruyu söyle", "birine zarar vermek her zaman yanlıştır" şeklinde normatif yargılar ileri sürme ve bu yargılar için nedenler göstermeye çalışılır. Meta-etik (kavramsal) düşünmede ise kavramsal bilgi kuramsal bir yaklaşımla "Ahlaki olarak iyi ve doğru ifadelerin anlamı ve işlevi nedir?", "Ahlaki yargılar ya da değerler nasıl oluşturulur ya da doğrulanır?", "Ahlaki olan veya olmayan arasındaki fark nedir?" şekinde sorular sorulur. Doğru cevap E'dir.

Yaşama ve güvenlik, bireylerin yaşamının güvenlik içinde olmasıdır. Bu hak özellikle iş dünyasında firmalarda, kimyasal maddelerin kullanımına sınırlamalar getirilmesini sağlar. Doğruluk, bireylerin bilgilendirilmeleri gereken konularda kasıtlı olarak aldatılamayacağını belirtir. Gizlilik, vatandaşların kendilerine ait kişisel bilgileri, hükümetten, diğer kurum ve kişilerden, çalışanlardan koruma hakları olduğuna işaret eder. Vicdan özgürlüğü, kişilerin, kendi inanç ve ahlaki ilkelerini ihlal edecek emirleri yerine getirmeme haklarının olduğunu belirtir. Özel mülkiyet, ise kişilere, yaşamın temel ihtiyaçlarını elde etme, kullanma ve sahip olma hakkı verir. Doğru cevap C'dir.

Şekil 3.5

Normatif olmayan ahlak teorileri:

1- Tanımlayıcı ahlak (Objektivizm, Görecelilik)

2- Meta ahlak (İdrakçilik, Sezgicilik)

Jeremy Bentham faydacılık, Aristippos hazcılık, Thomas Hobbes ahlaki egoizm  ve Aristo adalet teorisinin öncüleridir.  Doğru cevap D'dir.

İnsanlar arasında iyinin ve kötünün, hakkaniyetle paylaştırılması ve işe alınma, terfi ettirilme, ücret ödenme ve işten çıkarılmada bölüşümün din, dil, ulus, cinsiyet farkı gözetmeksizin haklı olmasını savunma dağıtım (bölüşüm) adaleti ile ilgiliyken, zarar görenin zararlarının telafi edilmesi ve haksızlığa uğranması durumunda ortaya çıkan haksızlığı giderecek şekilde davranılması telafi adaleti ile ilgilidir. Doğru cevap B'dir.

Doğru davranışın tüm insan toplulukları için aynı olduğunu yani tek ve mutlak bir
doğru olduğunu savunan mutlak ahlak anlayışının karşısında olan göreceli ahlak teorisine göre, doğru farklı kültürlere, toplumlara, zamanlara ve hatta kişilere göre değşlebilir. Başka bir deyişle, ‘doğru’, ‘yanlış’; ‘iyi’ ve ‘kötü’ gibi ahlaki değerlendirmeler birey, grup ve toplumsal kültüre göre değişir. Dolayısıyla davranışa ahlaki standartlar koymak doğru değildir. Doğru cevap B'dir.