İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK

Klasik faydacılık teorisi, yaşamın amacının mutluluktan zevk almak olduğunu söyler. Faydacı yaklaşıma göre daha büyük bir kötülükten kaçınmak için daha az kötü olan şeyler hoş görülebilir. Eylem faydacılığa göre, belli bir durumda belli bir eylemin bu eylemden etkilenenlere ne gibi sonuçlar getireceği hesap edilmelidir.Kural faydacılığa göre faydacı standartlar, bireysel eylemlere değil fakat bir bütün olarak ahlak kurallarına uygulanmalıdır.

Normatif iş ahlakı, iş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlakı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlakı, ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Normatif iş ahlakının temelini ahlaki sağduyudan yapılan çıkarsamalar oluşturur. Ahlaki sağduyu ise mevcut ahlaki değerlere bağlı bir kavramdır. Betimleyici iş ahlakı ise iş dünyasında var olan ahlaki sorunları ve bu konudaki tutum ve davranışları ortaya çıkarmak üzerinde yoğunlaşırken daha çok davranış bilimlerinin yöntemlerini kullanır. Doğru yanıt B’dir.

Kişisel ahlak, toplumsal ahlak, iş ve meslek ahlakı farklı kavramlardır. Eski Yunan ahlakının temeli mutluluk ahlakı olup, daha çok mutluluğa ulaşmanın yolları araştırılır. Temel sorun da mutluluğun ne olduğudur. Doğru yanıt C’dir.

İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Bu aynı zamanda işletmeciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı ve yönetim biliminin de bir disiplin olarak belirmeye başladığı yıllara denk gelmektedir. 1900-1920 yılları arasında ahlakçılar, kadın ve çocukların çalışma koşullarının iyileştirilmesi, işçilerin tazminat hakları ve reklamlarda gerçeğe uygun bilgi verilmesi gibi ahlaki konuları tartışmışlardır. 1920-1950 yılları arasını kapsayan otuz yıl içinde iş ve meslek ahlakı ilkelerinin belirlenmesi, ticaret faaliyetlerinde standartların geliştirilmesi, reklamların gerçeğe uygun olması, bankerler, sigortacılar ve avukatlarla ilgili sorunlar gibi konular ele alınmıştır. Doğru yanıt D’dir.

Faydacılığın savunucularından Jeremy Bentham (1748-1832) ve John Stuart Mill’dir (1806-1873). Bentham’a göre zevk ve acı, sayı, yoğunluk ve süre olarak farklılaşan duyumlardır. O’na göre zevkler kişiden kişiye değişir. Kimileri entellektüel zevklere sahipken kimileri de basit fiziki ihtiyaçlardan yukarı çıkamayabilirler ama bu hiç de önemli değildir. Önemli olan kişinin en çok ne yapmaktan zevk aldığıdır. John Stuart Mill, Jeremy Bentham’ın zevk ilkesini çok basit bulmuştur. Mill, zekâ ve hayal gücünden kaynaklanan zevkleri fiziksel zevklerden daha üstün tutmuştur. Faydacılık, “eylem faydacılık” ve “kural faydacılık” olarak ikiye ayrılır. Kural faydacılık kuramının en bilinen savunucusu Michigan Üniversitesinden Profesör Richard Brandt’dır.  Immanuel Kant ahlaklılığı kişisel çıkarlardan tamamen ayrı tutan ahlak felsefesinin kurucusudur. Amerikalı felsefecilerden John Rawls ise Kant’ın yaklaşımına dayalı olarak geniş kabul gören bir adalet teorisi geliştirmiştir. Doğru yabıt D’dir.

Adalet görüşünün değişik türleri vardır. “Dengeleyici adalet”, geçmiş haksızlıkların telafi edilmesini ya da çekilen sıkıntıların bertaraf edilmesini ifade etmektedir. “Cezalandırıcı adalet”, yasalara uymayanların ya da suçluların cezalandırılmalarını kapsamaktadır. “Usule ilişkin adalet”, karar süreçlerine, uygulamalara veya anlaşmalara ilişkin doğrulara işaret eden adalet görüşünü açıklamaktadır. “Dağıtıcı adalet” ise, sosyal yarar ve yükümlülüklerin uygun biçimde dağıtımını içermektedir. Doğru yanıt B’dir.

Tasavvufta benlik “nefs” terimi ile ifade edilir. Nefis ruhun dışavurumudur ve yedi kattan oluşur. Sufiler, Kur`an-ı Kerimin çeşitli ayetlerine dayanarak, insan nefsinin altı mertebesinin olduğunu ileri sürmüşler ve kendilerinden de yedincisi diye nefs-i-kâmileyi ilave ederek yedi mertebeye çıkarmışlardır.

Doğru yanıt B’dir.

Hinduizm’de ve ondan etkilenen Teozofi gibi akımlarda da insan benliğinin yedi katı vardır. Bunların ilk dördüne Kama Manas yani arzuların aklı denir ki insanın aşağı benliğini ifade eder. 1. Fiziki beden 2. Enerjetik beden 3. Astral beden (can) 4. Arzuların aklı (Kama), Bu dört bedenin üzerinde ise 5. Saf akıl 6. Sezgi 7. Saf irade Bulunur ki bunlar da insanın evrenin kozmik zekâsı ile paylaştığı üst benlik ya da bilinçlerini yani ruhunu temsil eder. Burada da ilk dört benliğin Freud sisteminde idi saf aklın egoyu, sezgi ve saf iradenin de süperegoyu temsil ettiği söylenebilir. Doğru yanıt C’dir.

Tüketici odağı bir niyet ifadesidir. Organizasyonun durağanlığa karşı çıktığı, yeni yönetim disiplini ve kavramlarını kucaklamaya hazır olduğu anlamındadır. Ayrıca en iyi organizasyonlar tarafından benimsenmiştir. Ayrıca tüketicilere en iyi hizmeti vermeyi ve işleri bir seferde doğru yapmayı sağlayacak yeni sistem ve süreçler yaratma anlamına gelir. Tüketici odaklılık, devrimsel değil evrimsel bir süreçtir. Çok fazla özen, gayret ve sabır ister. Sürece tam hakim olmayı ve tüketiciyi çalışan olarak algılamayı gerekli kılar. Tüketici odaklılık, somut bir kavram olmaktan ziyade, optimum performans ve yüksek başarıya ulaşmaya yönelik bir yaklaşım, bir düşünce şeklidir. Doğru yanıt E’dir.

İş ahlakı alanında uygulanabilecek bazı evrensel ilkelere değinmek gerekirse şunları sayabiliriz: • Mevcut ve potansiyel müşterileri, çalışanları, ilişkili olunan diğer firma ve kurumları ve toplumu aldatmamak • Kişileri fiziksel, ruhsal ya da cinsel olarak taciz etmemek • Doğruluk dürüstlük ve adalet ilkelerine uymak • Çevreye zarar vermemek • Tüketicilerin ve çalışanların ve paydaşların haklarına saygılı olmak • Yolsuzluk, rüşvet, torpil ve kayırmacılık gibi uygulamalardan kaçınmak • Sanayi ve ticari faaliyetlerde verimlilik ilkesini ahlaki sınırları aşmadan gerçekleştirmek. Doğru yanıt C’dir.

Almanya’da Max Weber’in “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu” adlı çalışması ve Britanya’da da R. H. Tawney’in “Din ve Kapitalizmin Yükselişi” adlı kitabı, 20. yüzyılın başında yayınlanmış iş ahlakı konusunu özellikle meslek ahlakı boyutuyla gündeme getiren eserlerdir. Borden ve Hoper’in “Bankacılık ve İş Ahlakı” adlı kitapları 1921’de Chicago’da yayınlanarak bu alandaki ilk teorik ve sistematik çalışmayı oluşturmuştur. Bu çalışma aynı zamanda üniversitelerde okutulan ilk iş ahlakı kitabıdır. Aristotales’in erdemleri anlattığı kitabı ise “Nikomakhos’a Etik”’tir. Doğru yanıt B’dir.

Belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş olan, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarının ve ilkelerinin toplamına ahlak denilmektedir. Buna göre doğru yanıt A'dır.

İnsanın yapıp etmelerini özel bir problem alan› olarak araştırarak, bu alanın varlık nitelikleri ile bu alanı yöneten ilkelerin (değerlerin) varlık-niteliklerini, insanın yapıp etmelerinin bağımlı ya da bağımsız olduklarını inceleyen disipline etik adı verilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

İş ahlakı çalışanlar arası, yöneticilerle ilişkileri, işletmenin çevresel faktörleri ile işletme ile alışverişte bulunanlar arasında geçerlidir. Çalışanların aile üyeleri ile ilişkisi ise iş ahlakının dışında kalan bir konudur. Doğru yanıt D'dir.

İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Bu aynı zamanda iiletmeciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı ve yönetim biliminin de bir disiplin olarak belirmeye başladığı yıllara denk gelmektedir.

1920-1950 yılları arasını kapsayan otuz yıl içinde iş ve meslek ahlakı ilkelerinin belirlenmesi, ticaret faaliyetlerinde standartların geliştirilmesi, reklamların gerçeğe uygun olması, bankerler, sigortacılar ve avukatlarla ilgili sorunlar gibi konular ele alınmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1950-1970 yılları arasındaki yirmi yıl ekonominin hem ABD’de hem de Avrupa’da patlama yaptığı refah yılları olarak bilinmektedir. Diğer şıklar ise 1970-1990 yılları arasında gerçekleşen gelişmeler arasında sayılmaktadır.

Yeni geliştirilen biyolojik ve askeri teknolojiler iş dünyasının kontrolündedir. Eğer bunlar belli bir sorumlulukla ele alınmazsa dünyayı yok edebilecek bir tehdit ve tehlike söz konusu olacaktır. Yani artık büyük firmalar neredeyse büyük devletler kadar güçlü hale gelmişlerdir. Bu da onların küresel bir sosyal sorumluluk ile sınırlandırılmaları gereğini ortaya koymaktadır. Buna göre ifade I örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. 

 Küreselleşme sonucunda değişik kültürlerden gelen insanların çok uluslu firmalarda çalışması yeni ahlaki sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu tür ortamlarda insanlar birbirlerini anlamalı ve bir diğerinin kültürüne saygı göstermelidirler. Buna göre ifade II de örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir.

Bilişim devrimi ve küreselleşme ile birlikte kalite kavramı iş ahlakını da içerir hale gelmiştir. şöyle ki bir mal ya da hizmetin üretim süreci içinde iş ahlakına uygun olmayan işlemler varsa, bu ürünün pazarlanmasında sıkıntılar çıkabilmektedir. İnternet yolu ile kısa sürede ürüne yönelik boykot kampanyaları başlatılabilmektedir. Bu ürünü üreten firmanın hisse senetleri de bu olaylardan türü değer kaybedebilmektedir. Buna göre ifade III de örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. Böylece ifadelerin hepsi örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. Doğru cevap E’dir.

İş ahlakının amacı yalnızca felsefi analizler yapmak değildir. İktisadi faaliyetlerin toplum için hayati önemde olması iktisadi hayatta ahlaki sorunların önemini daha da artırmaktadır. İş ahlakı normatif ve betimleyici iş ahlak olarak ikiye ayrılır. Normatif iş ahlakı, iş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlakı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlakı ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Doğru cevap B’dir.

İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Bu aynı zamanda işletmeciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı ve yönetim biliminin de bir disiplin olarak belirmeye başladığı yıllara denk gelmektedir. B seçeneğinde verilen “yöneticiliğin meslek haline gelmesi” olayı ise, iş ahlakı gelişimin bir sonraki dönemi olan 1920-1950 yılları arasında gerçekleşir. Doğru cevap B’dir.