İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK

Adam Smith, “kâr maksimizasyonu” ve “görünmez elin piyasayı düzenlemesi” ilkelerini 1776 yılında ortaya koymuştur.

Sorumluluk; “kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi
bir olayın sonuçlarını üstlenmesi; mesuliyet”, şeklinde tanımlanmaktadır.

Sorumluluklarımızın bir kısmı doğal olarak, herhangi bir biçimsellik gerektirmeksizin ortaya çıkar ve gelişir. Örneğin, sağlığımızı korumak, aile içindeki rolümüzün gerekliliklerini yerine getirmek, arkadaşlarımıza yardımcı olmak, toplumsal normları gözetmek, çevreyi kirletmemek gibi sorumluluklar büyük ölçüde biçimsel olmayan, yazılı olarak karşımıza çıkmayan ama gündelik hayatta yerine getirmeye çalıştığımız sorumluluklarımızdır. Buna karşılık, çalıştığımız işte bize verilen görevlerin sorumluluklarını üstlenmek, aynı evi paylaştığımız arkadaşlarımızla iş paylaşımının gereği olan sorumlulukları yerine getirmek, kanunlara uygun hareket etmenin gereklerini yapmak, vergi, savunma gibi vatandaşlık sorumluluklarını yerine getirmek ise, çerçevesi ve sınırları daha belirgin ve biçimsel sorumluluklara işaret eder. Doğru yanıt A'dır.

Sorumluluk bir yönüyle sebep sonuç ilişkisini içinde barındırır, bir yönüyle de eylemde bulunan kişide bazı nitelikleri gerektirir. Dolayısıyla bir kişinin sorumluluk üstlenebilmesi, o kişinin akıl, özgür irade ve yetki sahibi olmasına bağlıdır. Doğru yanıt B'dir.

Yetki sahibi olma, bireyin herhangi bir konuda ehil olması yanında, kendisine bulunduğu topluluk ya da kurum içindeki rolü, statüsü ve konumu gereği verilmiş yazılı olan ya da olmayan bir güç olarak tanımlanabilir. Yetki yazılı ya da biçimsel olduğunda, yapılması gerektiği halde yapılmayan davranışlardan ötürü ya da yapılan yanlış davranışlar ve bunların sonuçlarının ortaya çıkaracağı zarardan dolayı, yükümlülüklerin ihmali nedeniyle sorumluluk ortaya çıkar. Yetkinin yazılı veya biçimsel olmaması da sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Örnekte Ayşe Hanım'a yöneticisi tarafından sorumluluk verilmiş olsa da Ayşe Hanım'ın bu konuda yetkisi verilmiş olsa da bu imzalardan sorumlu olan kişi yöneticinin kendisidir. Sorumluluk-yetki dengesi kurulmamıştır. Doğru yanıt D'dir.

Her akıllı birey hem kendisine hem de başkalarına ilişkin tutum ve davranışları değerlendirir ve yargılar. Başka bir deyişle insanın karakteristik özellikleri yanında öğrenme süreci boyunca kazandıklarıyla kişide değer yargıları oluşur. Bu yargılarla insan, kişi, olgu ve olayları yargılar. Değer yargılarında bireysel farklılıklar yanında kültürel farklılıklar da etkilidir. Tüm bu farklılaştırıcı unsurlarla birlikte, ayrıca kişinin amaçları, durumsal faktörler ve yargılama konusuna karşı duyarlılıkları onun yargılamasını etkiler. Örnek olayda verilen durum kültürel etmenler sonucu ortaya çıkan yargılara işaret etmektedir. Doğru yanıt E'dir.

İç sorumluluk, kişinin vicdanına karşı sorumluluğudur. Kişinin kendiyle baş başa kaldığında, vicdan muhasebesi yapması, vicdanının onu rahatlatması ya da rahatsız etmesi iç sorumluluğun çalıştığının göstergesi olarak kabul edilebilir. Elbette daha önce de söz edildiği üzere, vicdan soyut olduğundan, iç sorumluluğa ilişkin gösterge dışarıdan fark edilemez. Olsa olsa kişinin zaman zaman öz eleştiri yapmasıyla ya da bazı tutumlarıyla anlaşılabilir ve hissedilebilir. Soru kökünde verilen durum, iç sorumluluğu örneklendirmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Bireysel sorumluluğun kişinin yakın çevresini kapsamaya başladığı nokta bir diğer açıdan, bireyin sosyal sorumluluğunun başlangıcı olarak da kabul edilebilir. Örneğin kişilerin daha sağlıklı yemek yemesi toplumsal açıdan daha düşük sağlık ve sosyal güvenlik maliyeti anlamı taşıdığı gibi, insanın daha dikkatli araç kullanması da yolların diğer sürücüler için daha güvenli olması ve böylece yine sağlık ve sosyal güvenlik maliyetlerinin azalması anlamı taşıyacaktır. Doğru yanıt A'dır.

Yöneticilerin sorumluluk alanlarını, özel yaşam, ekonomik ilişkiler, liderlik bilinci ve toplum üyesi olarak sosyallik şeklinde dört başlık altında toplamak da mümkündür. Doğru yanıt D'dir.

Mal ya da hizmet üretimi, bunların üretiminde ekonomiklik, çalışanların haklarının gözetilmesi, müşterilerin ihtiyaç ve isteklerine uygunluk birincil sorumluluklar iken, bu sorumluluklar yerine getirilirken ahlaki ve sosyal sorumlulukların gözetilmesi, tüm süreçlerde dürüstlük ve sözleşmelere uygun davranılması, iş dünyasında iş ahlakı değerlerinin yerleştirilmesine katkı sağlanması ve devlete vergi ödenmesi konusunda kayıt sorumluluğu gibi sorumluluklar ise ikincil derecedeki sorumluluklar şeklinde değerlendirilebilir. Doğru yanıt A'dır.

İşletmelerin temel sorumlulukları geniş anlamda; ekonomik, yasal, ahlaki ve gönüllü sorumluluklar şeklinde sınıflandırılabilir. Ekonomik sorumlulukları arasında müşteri ihtiyaçlarının karşılanması, etkililik, verimlilik ve karlılık yer almaktadır. Yasal sorumlulukları arasında yasalara ve ilgili mevzuata uymak ile rekabetin kurallarına göre davranmak yer almaktadır. Ahlaki sorumlulukları arasında ahlaki değerlere uyum ile sosyal ve kültürel normlara özen yer almaktadır. Gönüllü sorumlulukları arasında ise toplumsal sorunların çözümüne gönüllü katılım ile hayat standartları ve yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

İşletmelerin sosyal sorumluluklarıyla ilgili klasik yaklaşımın öncülerinden Friedman “işletmelerin sosyal sorumlulukları, kârlarını maksimize etmeleridir” şeklindeki görüşü ile karın arttırılması vurgusu yapmaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Sorumluluk; mesuliyet anlamına gelmektedir. Sorumluluk iki ana başlık altında toplanabilir: Geriye doğru sorumluluk
ve ileriye doğru sorumluluk. Geriye doğru sorumlulukta zamir her zaman tekildir ama ileriye doğru sorumlulukta zamir çoğul olabilir. İkinci tür sorumluluklar “yetkili konumda olma durumu” olarak da tanımlanabilir. Herkesin eyleminden
sorumlu olması bağlamında geriye dönük sorumluluklar genel olup, ileriye doğru sorumluluk tikeldir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Alkol veya uyuşturucu kullanan kişinin iradesini kullanamadığı söylenebilir. Ancak bu durumdaki kişinin alkol ve uyuşturucu kullanırken özgür iradesiyle hareket ettiği unutulmamalıdır. Dolayısıyla alkol ve uyuşturucu kullanmak suretiyle iradesini kullanamama noktasındaki kişinin başında özgür iradesini belirli bir davranış lehine kullandığı hatırlanmalıdır. Fakat alkol veya uyuşturucu bağımlısı olanların bu noktada özgür iradelerini kullanma
problemleri bulunduğu da kabul edilmelidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yetki sahibi olma, bireyin herhangi bir konuda ehil olması yanında, kendisine bulunduğu topluluk ya da kurum içindeki rolü, statüsü ve konumu gereği verilmiş yazılı olan ya da olmayan bir güç olarak tanımlanabilir. Yetki yazılı ya da biçimsel
olduğunda, yapılması gerektiği halde yapılmayan davranışlardan ötürü ya da yapılan yanlış davranışlar ve bunların sonuçlarının ortaya çıkaracağı zarardan dolayı, yükümlülüklerin ihmali nedeniyle sorumluluk ortaya çıkar. Yetkinin yazılı
veya biçimsel olmaması da sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Zira olması gereken şekilde eylemde bulunmama sonuçlara bakılmaksızın bir kusur olarak değerlendirilir. Sorumluluk açısından yetki sahibi olmak demek, mutlaka yazılı yetkiye sahip olmak anlamına gelmez, söz konusu durumla ilgili ehliyetli olmak, yani yetenekli olmak yeterlidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İnsanın sorumluluklarını test etmesinde en önemli kontrol mekanizması vicdandır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sorumluluk, kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi; mesuliyet”, şeklinde tanımlanmaktadır. Doğru cevap B’dir.

Bir bireyin sorumluluk üstlenebilmesi ya da sorumlu tutulmasının üç önemli koşulu; akıllı olması ve aklını kullanma yetisine sahip olması, özgür iradesini kullanabilmesi ile yetki sahibi, yani ehliyetli olmasıdır. Buna göre I ve II bir bireyin sorumluluk üstlenebilmesi ya da sorumlu tutulmasının koşullarındandır. Yetki sahibi olma ise, bireyin herhangi bir konuda ehil olması yanında, kendisine bulunduğu topluluk ya da kurum içindeki rolü, statüsü ve konumu gereği verilmiş yazılı olan ya da olmayan bir güç olarak tanımlanabilir. Sorumluluk açısından yetki sahibi olmak demek, mutlaka yazılı yetkiye sahip olmak anlamına gelmez, söz konusu durumla ilgili ehliyetli olmak, yani yetenekli olmak yeterlidir. Buna göre ifade III bireyin sorumluluk üstlenebilmesi ya da sorumlu tutulmasının koşullarından değildir. Doğru cevap C’dir.

İç sorumluluk, kişinin vicdanına karşı sorumluluğudur. Kişinin kendiyle baş başa kaldığında, vicdan muhasebesi yapması, vicdanının onu rahatlatması ya da rahatsız etmesi iç sorumluluğun çalıştığının göstergesi olarak kabul edilebilir. Elbette daha önce de söz edildiği üzere, vicdan soyut olduğundan, iç sorumluluğa ilişkin gösterge dışarıdan fark edilemez. Olsa olsa kişinin zaman zaman öz eleştiri yapmasıyla ya da bazı tutumlarıyla anlaşılabilir ve hissedilebilir. Bazı durumlarda ise bireyin iç sorumluluğun kişiyi rahatsız edici etkilerinden kurtulma adına sorumluluktan kaçınma, sorumluluk almama veya sorumsuzca davranış sonuçlarına ilişkin eylem veya eylemsizliklerini meşrulaştırma çabası içinde olduğu da gözlemlenebilmektedir. Bu noktada kişinin bazen bu meşrulaştırma çabasında vicdanını rahatlatma adına çevresindeki bazı kişilerle paylaşım içine girmesi ya da onaylatma yoluna gitmesi de söz konusu olabilmektedir. Buna göre soruda verilen doktorun arkadaşlarına “benim toplantım çok önemliydi ve toplantıya yetişmem gerekiyordu” ifadesini kullanması doktorun meşrulaştırma çabası içinde olduğu söylenebilir. Doğru cevap A’dır.

Yöneticilerin sorumluluk alanlarını, özel yaşam, ekonomik ilişkiler, liderlik bilinci ve toplum üyesi olarak sosyallik şeklinde dört başlık altında toplamak da mümkündür. Doğru cevap C’dir.