İŞLETME İÇİNE YÖNELİK İŞ AHLAKİ KONULARI

Paydaş: İşletmelerin faaliyetlerinden etkilenen ve işletme faaliyetlerini etkileyen tüm kesimleri ifade etmekte kullanılan bir kavramdır.

İşletmelerin doğrudan iç paydaşları olan yönetim kurulları, üst yöneticiler ve çalışanlardır.

Yönetim kurulu: Yönetim kurulları sermaye şirketlerinde ortakların ve üçüncü şahısların hak ve çıkarlarının korunması amacıyla genel kurul tarafından seçilen pay sahibi gerçek kişilerden oluşur.

En üst düzeyde yönetim kurulu bulunur. Yönetim kurulunun üzerinde bir genel kurul varsa da genel kurullar genellikle çok temel bazı kararlar dışında doğrudan yönetime müdahalede bulunmazlar. Daha sonra işletmenin doğrudan yöneticisi konumunda bulunan CEO, genel müdür, işletme müdürü veya fabrika müdürü gibi unvanlara sahip yöneticiler ve yardımcılarından oluşan üst yöneticiler, bunların altında da bölüm yöneticileri ve yardımcıları yer almaktadır.

Yönetim kurulu işletmeleri doğrudan yönetmese de doğrudan yöneticileri atayan, işletmeyle ilgili en önemli kararları alan, işletmelerin temel stratejilerini belirleyen ve bütün paydaşlar adına işletmeyi denetleyen organdır.

Özellikle kurumsal yönetim anlayışının gelişmesiyle birlikte yönetim kurullarının önemi artmıştır. Bu nedenle yönetim kurulu üyelerinin dış çevresel gelişmeleri iyi takip eden ve objektif karar alabilen kişilerden oluşması gerekmektedir

Yönetim kurullarının iş ahlakıyla ilgili en önemli iki sorumluluğu bulunmaktadır: İş ahlakına yönelik temel stratejiyi belirlemek ve iş ahlakını kurumsallaştıracak adımları atmak.

En gelişmiş ahlaki strateji ise işletmenin tüm kademelerindeki karar alma mekanizmalarının öncelikli kriterinin etik ilkeler ve ahlaki bakış açısı olmasıdır. Yönetim kurulları, bu stratejilerden hangisini benimseyeceğine karar vermeli ve benimsediği stratejiyi işletmenin en önemli değerlerinin ve hedef­lerinin ifadesi olan işletme misyon ve vizyonuna yansıtmalıdır.

İş ahlakının kurumsallaştırılmasında izlenebilecek yöntemler üç başlık altında özetlenebilir: Değerlerle yönetim, etik örgütsel kültür ve iklimin oluşturulması, etik kodların oluşturulması.

Değerler; doğruluk, dürüstlük, saygı, nezaket, şeffaflık, hatayı kabullenme, özür dileme gibi temel ancak kısa sürede öğrenilemediklerinden kalıcı hale gelmeleri için çaba gösterilmesi gereken ahlaki erdemlerdir.

İşletmelerin içerisinde faaliyet gösterdikleri çevresel faktörler sürekli değişmektedir. Üretme, satma, kayıt tutma, insan gücünü yönetme gibi temel işletmecilik işlevlerinin yöntem ve teknolojileri her geçen gün yenilenmektedir. Belli özellikleri olduğu için işe aldığımız çalışanların o özellikleri birkaç yıl sonra işe yaramaz hale gelebilmektedir. Bu nedenle işletmelerin bu hızlı döngüyle başa çıkabilmek için daha az değişen ve sürekli ayakta kalmaya katkıda bulunabilecek bir şeylere, yani değerlere sarılması gerekmektedir.

Örgütlerin bir de görünmeyen yönleri bulunmaktadır. Bu görünmeyen yön; bütün çalışanların bildiği, paylaştığı ve uyduğu, ama hiçbir yerde yazılı olmayan birtakım değer, inanç, tutum ve varsayımlardan oluşan örgüt kültürüdür.

İşletme normal faaliyetlerini yürütürken belli bir anda çeşitli plan, politika ve prosedürlerin uygulanması sırasında, çalışanların ve yöneticilerin örgüt kültürünü anlama ve yorumlamalarıyla ortaya çıkan hava da örgüt iklimi olarak ifade edilmektedir. Örgüt iklimi, çalışanların örgüt kültürü hakkındaki algılamalarını yansıtan bir kavramdır

Etik kodlar: İşletmelerde geçerli ahlak kurallarının neler olduğunu, işletme açısından ahlaki açıdan kritik karar durumlarında neyin ahlaki neyin ahlak dışı kabul edildiğinin belirtildiği kurallar dizisidir.

Ahlaklı yönetici: Ahlaklı yöneticiler çalışanlarla etkileşim içerisinde, ahlaki değerlerin paylaşılıp benimsenmesini sağlamaya dönük uygulayıcı, ödüllendirici ve hesap verici rol modelleri ortaya koyarlar.

Paternalizm: Toplum veya aile yönetimlerinde en uygun yönetim yapısının hiyerarşik yapı olduğu ve işleyişle ilgili kararların da bu hiyerarşinin en üstünde bulunan ideal liderler tarafından alınması gerektiğini kabul eden yönetim sistemi.

Türk toplumunun paternalizmin yanısıra öne çıkan kültürel özelliklerinden biri de güç mesafesinin uzaklığıdır. Güç mesafesi yöneten ve yönetilenler arasındaki güç farkını ifade eden bir kavramdır.

İşletmelerde adalet konusu üç farklı açıdan ele alınmaktadır: Dağıtım adaleti, işlem adaleti ve etkileşim adaleti. Bir çalışana haksız yere ceza verilmesi dağıtım adaleti ile ilgili bir sorunken, bazı çalışanların performansının eksik ölçülmesi işlem adaleti ile ilgilidir. Yöneticilerin bazı çalışanların fikirlerini alıp diğerlerini sürekli yok sayması da etkileşim adaleti konusunda yaşanan problemlere örnek verilebilir.

İşletmelerin çalışanlara ait bilgi iletişim araçlarını izlemesi, çalışma ortamlarını ve çalışanların davranışlarını kameralar aracılığıyla kayıt altına alması, çalışanlara ait kişisel bilgileri üçüncü şahıslarla paylaşması gibi işyeri izleme uygulamaları işgören mahremiyetinin ihlal edilmesine yol açabilmektedir.

Bilgi asimetrisi: İşletme faaliyetleri ve sonuçları hakkında işin başındaki icracı yöneticilerin yönetim kurulu veya hissedarlara oranla daha fazla bilgi sahibi olmalarını ifade eden bir kavramdır.

Çalışanların işletmeye karşı ahlaki sorumlulukları birkaç başlık altında incelenebilir. Bunlar; Sözleşme Hükümlerine Uygun Hareket Etme, Haksız Menfaat Temin Etmeme, İşveren Mahremiyetini ve İtibarını Koruma, Yasal Olmayan Uygulamaları Bildirme (Whistleblowing) dir.

Presenteeism: İşletmelerde çalışanların sağlık vb. kişisel problemlerinden dolayı görevlerini tam olarak yerine getiremeyecekleri halde işe gelmeleri ve düşük performansla çalışmaları durumunu ifade eden bir kavramdır.

Insider trading: Hisse senetleri gibi finansal araçların değerlerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kişisel veya üçüncü şahısların menfaatlerine olacak şekilde kullanarak sermaye piyasalarında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozarak haksız kazanç temin etme davranışı, içeriden öğrenenlerin ticareti olarak adlandırılmaktadır.

Sosyal pazarlama: Belli bir ürünün pazarlanmasından ve satılmasından çok hedef kitlenin veya tüm toplumun menfaatine olacak tutum ve davranışları yaygınlaştırma çabalarını ifade eden bir kavramdır.

Whistleblowing: Çalışanların işletmelerindeki birtakım yasa dışı sorunları ve uygulamaları gerek çalıştıkları dönemde gerekse ayrıldıktan sonra sorunu çözebilecek gücü ve yetkisi olan mercilere bildirmesini ifade eden bir kavramdır.