İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK - Deneme Sınavı - 4

Sanayi sonrası toplumlarda işletmelerin sorumluluklarına gittikçe artan oranda vurgu yapılmaya başlanmıştır. Kapitalizm,  Keynes tarafından başarılı bulunmakta, bu başarının ardında ise “ekonomik mekanizmanın temel yönlendiricisi olarak insanların para kazanma ve parayı sevme eğilimlerinin” yattığı belirtilmektedir. Para kazanma
güdüsünün ve girşimciliğin amaç-araç dengesini bozabildiği, işletmeler açısından sorumlulukların bazen içinin boşaltılması, bazen de göz ardı edilmesine yol açtığı söylenebilir. İşletmeciliğin ve iş dünyasının dinamik olma özelliği yanında girişimcilerin amaç-araç dengesini sağlayamamalarının da, bugün işletmelerin sorumluluklarının daha fazla konuşuluyor olmasına yol açtığı söylenebilir. İşletmenin hayatiyetini devam ettirebilmesi için kar etmek mutlak koşuldur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Pazara sunulan ürünlerin, insan sağlığı ve çevre temizliği bakımından risk taşımaması, ya da olan riskin minimum olması ürün güvenliği anlamına gelmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bir ürün ya da markasının tüketicinin zihninde rakip ürünlere kıyasla yeridir. Konumlandırma büyük oranda marka ile yapılmaktadır. Konumlandırma tüketicinin zihninde yapılmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ürün güvenliği pazara sokulan ürünlerin insan sağlığı ve çevre bakımından risk taşımamasıdır. Konumlandırma bir ürün ya da markasının tüketicinin zihninde rakip ürünlere kıyasla yeridir. Ambalaj ürünü, taşımak, korumak ve tanıtmak için kullanılan, cam, kağıt, metal, plastik gibi maddelerden yapılan özel kaptır. Etiket, üzerinde bulunduğu ürünün, miktar, tür, fiyat, son kullanım tarihi, gibi temel niteliklerini tüketicilere gösteren kağıt ya da başka tür özet bilgidir. Planlı ürün eskitme, tüketicilerin satın alarak kullandığı ürünlerin değerini düşürecek yeni ürünleri geliştirmedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bir ürünün yasal olarak korunmuş haklarının, izinsiz şekilde kopyalanarak bundan ticari kâr elde edecek şekilde çoğaltmak ve pazara sunmak o ürünün taklidi anlamına gelmektedir. Halk dilinde “çakma” olarak isimlendirilen bu ürünlerin pazarının büyük olması bu konudaki zaafın büyüklüğünün de bir göstergesidir. Burada da işletme ve tüketici olmak üzere iki paydaş sorumluluk sahibidir. Bu durumun uzun vadede orijinal ürünler üreten işletmeleri yeniliklerden caydırma gibi bir etkisi olacağı tahmin edilebilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Fiyat tüketiciler açısından ürünün değerini göstermektedir. Aynı sektörde faaliyet gösteren işletmeler için ise bir rekabet silahıdır. Fiyat pazarlama karmasının bir elemanı olarak önemli bir etkileri olan bir göstergedir. Aynı mal ve hizmeti sunan işletmeler, yaptıkları gizli fiyat anlaşmaları ile fiyat konusunda kartelleşmeyi sağlamaktadır. Ayrımcı fiyat, rüşvet, hediye, tanıdık olması gibi nedenlerle uygulanmaktadır. Fiyatlandırma ile tüketicinin tercihleri de etkilenmeye çalışılmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Tüketici ile üretici arasındaki aracılardan kurulu sistem dağıtım kanalıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kimi zaman üreticilere doğrudan ulaşan ve aracıların kâr marjlarının tasarruf edilmesini amaçlayan girişimlerde üreticiler,
bölgede yetkili satıcıları olmasına rağmen nihai tüketicilere ürün satışı yaparak "bayileri atlama" yoluna gidebilmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Reklam sayısının fazlalığı etik bir soruna neden olabilir. Reklam Özdenetim Kurulu'nu reklamcılar kurmuştur. Reklamın bilinçaltına hitap etmesi olumsuz sonuçlar doğurabilir. Bilinçli tüketiciye ulaşması daha uygundur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Pop up kavramı saldırgan reklamları ifade etmek için kullanılmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de akreditasyon verme yetkisi, 2001 yılında kurulmuş bulunan TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu)'a verilmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

2001 yılında İstanbul’da kurulan TEDMER (Türkiye Etik Değerler Mekezi Vakfı)in,  2002, 2005, 2007 ve 2008 yılında yayınlanmış İş ahlakı alanında araştırmaları mevcuttur. Merkez, araştırmalarını “Etik Barometre Araştırması” adıyla yayınlamaktadır.

Küreselleşme sürecinin, iş etiği ve etiksel ilkeler üzerindeki etkisi üç boyutta ele alınabilir. Ilk olarak; küresel piyasada rekabet avantajının elde edilmesinde insanların tutum ve davranışlarının etkisinin artmasıdır. Küreselleşme ile birlikte örgüt psikolojisi konusundaki gelişmeler, hayat standartlarındaki iyileşmeler ve çalışanların beklentilerindeki değişimler, iş koşullarının iyileştirilmesine ve iş etiğine ilişkin önlemleriiçeren alternatif anlayışın yükselen bir ivme kazanmasına yol açmıştır.  İkinci etkisi ekonomik ilişkilerde uluslararası etik vizyonun ve ilkelerin gücünün hissedilmesidir. İşletmelerin uluslararası ticari ilişkilerini geliştirmelerinde veya bir takım birliklere katılımlarında ya da uluslararası ekonomi piyasasında destek kazanmalarında iş etiği ilkeleri belirleyici bir rol oynamaktadır. Örneğin, Avrupa Birliğine katılım sürecindeki ilişkiler, çalışma süresi, eşit ödeme, güvenlik ve iş sağlığı gibi etiksel konularda işletmelerin dikkatli davranmalarını gerektirmektedir. Bu gereklilik iş çevresinde, işletmelerin ilişkide bulundukları tüm kişi ve kuruluşların ihtiyaçlarının giderilebilmesi için gereksinim duyulan kurumsallaşmış uygulamaların gelişmesini sağlamaktadır. Üçüncü etkisi ise, küreselleşme ile birlikte, bazı uluslararası uzman kuruluşlar tarafından etik kodların belirlenmesi ve kullanılmasıdır. Son yıllarda, iş ilişkilerin deki davranışları düzenlemek amacıyla uzman gruplar tarafından kullanılan etik kodlar, yönetim alanındaki araştırmaların da ilgi alanını oluşturmaktadır.

İşletmelerin ve dolayısıyla yöneticilerin sorumlu oldukları iki grup vardır. Bunlardan birincisi hissedarlar, ikincisi de çalışanlardır. Bir işletmede üretimi gerçekleştiren ve işletme asıl gücünü oluşturan, o işletmenin çalışanlarıdır. İşletmenin ve çalışanların karşılıklı hak ve yükümlülükleri bazı sözleşmelere tabidir. Fakat son yıllarda kabul edilen görüşe göre, çalışanların haklarını korumak için bu sözleşme yeterli kalmamaktadır. Tarafların birbirlerine karşı da etik sorumlulukları vardır. Taraflar arasında yalnız sözleşmeye dayalı düzenlemeler olduğunu ele alan rasyonel örgüt teorisi, temel etik sorumlulukları iki alanda toplamaktadır. Birincisi, çalışanların örgütsel amaç gerçekleştirmesinde gayretli olması ve sadakati olması ikincisi ise, yöneticilerin çalışanlara adil ücret ve çalışma koşullarını sağlamasıdır. Genel olarak çalışanların temel etik ödevi, işletmenin amaçları doğrultusunda çalışmak ve amaçlara zarar verebilecek herhangi bir etkinlikten kaçınmaktadır.

Bu kurama göre işletmelerin ve yöneticilerin tüketicilere karşı dört temel görevi vardır. Bunlar kısaca şöyledir. Birincisi, satış sözleşmesinin koşullarına uyumlu olmaktır. Yani üretilen mal veya hizmetin kaliteli ve önceden belirtilen nitelikleri taşıması gerekir. Bunu belirleyen faktörler ise güvenirlilik, hizmet süresi, garanti sorumluluğu ve üretim güvenliğidir. İkinci faktör olan hizmet süresinde önemli olan konu, satın alınan malın, tüketicinin kullanmayı düşündüğü süre boyunca bozulmadan kullanılmasıdır. Kısaca, tüketici bir malı satın alırken, onu ne kadar süre kullanabileceğini bilmelidir. Üçüncü faktör garanti sorumluluğudur. Satın alınan mal, belli bir süre içinde bozulursa, tamir gibi işlerin işletme tarafından üstlenilmesini ifade etmektedir. Son faktör olan üretim güvenliği, işletmelerin satılan malın kullanımındaki riskleri belirtmeleri güvencesidir. Bu kuramın ikinci temel görevi, malın özelliklerini taşımasıdır. Yeni sözleşme taraflar arasında özgürce yapılmalıdır. Fakat özgürlük doğru bilgilendirme ile anlamı olur. Satın alınan malın tüm özellikleri ve riskleri doğru olarak tüketiciye anlatılmış olmalıdır. Üçüncü temel görevi, yalandan kaçınmaktır. Özellikle bir malın reklamı yapılırken, yalan ve yanıltıcı bilgi verilmemesi gerekmektedir. Zaten özellikle reklamcılık konusunda tüketici ve işletme arasında bir çatışma bulunmaktadır. Son temel görev, baskı ve zorlama yapmaktan kaçınmaktır. Tüketiciler birtakım baskı yada kanunsuzlukla etkilenmemelidir. Özellikle tüketiciler bazen yoğun, duygusal baskılara maruz kalarak rasyonel davranışlarını değiştirebilmektedir.

Etik sorumluluklar, yasalar tarafından değil, toplum tarafından işletmelerden yapması beklenen davranış ve aktiviteler olarak tanımlanmaktadırlar.

Örgütler de bireyler gibi etik gelişimin farklı aşamalarında olabilirler. En alt aşama, yasal olmayan davranışların sadece örgütle ilgili kısmının incelendiği aşamadır. Hiçbir yasa çiğnenmediği sürece, örgüt istediği gibi davranmaya özgürdür. İkinci aşamada, etik kurallar vardır. Ancak bu kurallar sadece yol göstericidir. Yani uyup uymamak örgüte aittir. Herhangi bir etik davranış uygun olmasa da eğer yasal ise tolere edilebilir. Yapılan davranış kısa dönemli bir yarar sağlamayı hedeflemektedir. Örgütün etik davranışının üçüncü aşaması etiksel karar alma süreci ile kurumun karar alma sürecinin bütünleştiği bir aşamadır. Kararların doğruluğu etik bir davranış olması ile ispatlanır. Etik amaç ve ilkelerin kabul edildiği gözlenir. Etik davranışları gerçekleştirmek için tekniklerin, ilkelerin neler olduğunu anlamaz ise örgüt bu aşamaya ulaşamaz.

En verimli personel, en iyi müşteri, aktarılan mali kaynaklar etik davranışı benimseyen örgütler olacaktır. Hata ve istifa oranlarında artış, hastalıklar, stres ve devamsızlık, düşük verim, etik olmayan iş faaliyetleri sonucu ortaya çıkan problemlerden bazılarıdır.

İş arayan bireyler örgütün ekonomik gücünün yanında, işverenin etik davranışlarını da araştırabilirler. Örneğin uzun dönemli sonuçlar üzerinden, kısa dönemli geliri çalışanına empoze etmeye çalışan bir örgüt etik olmayan bir atmosfer yaratabilir. Örgütler öncelikle çalışanlar üzerinde etik kurallar geliştirmeyi hedeflemelidirler. Ekonomik çıkarlar nedeniyle etik olmayan davranışları destekleyen veya etik davranışlar konusunda çalışanlarını yönlendirmeyen örgütler çalışmak için tercih edilmemelidirler. Her şeyden önce etiksel problemler, yasal problemler değildir. Çalışanlara yönelik haksız davranışlar, örgütün etiksel yapısını gösterebilir. Çalışanlara, müşterilerine davrandıkları gibi davranmıyorlarsa veya performans değerleme standartları adil değilse, örgüt etik olmayabilir. Bunun yanında, ahlaki konuların ele alınma biçimi hakkında belirli prosedürlerin yokluğu ile çalışanlar ve yöneticiler arasında temel iletişim ağı yok ise, bu durum örgütün etik yönünden riskte olduğunu gösterir. Halka karşı görevlerinin yanında, hissedarlara olan sorumluluklarını bilmeyen ve çalışanların kişisel etiklerini evde bırakacağına inanan örgütler etik olmayan davranışlar sergileyebilirler.

Büyük işletmeler sahip oldukları etki alanlarına göre altı boyutta incelenebilirler. Politik Güç: İşletmelerin politik yaşamı oluşturan karar süreçlerini ve böylece toplumsal yaşamın tüm alanlarını etkileme yeteneğini anlatır.