İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK - Deneme Sınavı - 6

Aklını kullanma yetisine sahip olması, özgür iradesini kullanabilmesi ve yetki sahibi olması bir bireyin sorumluluk üstlenebilmesi ya da sorumlu tutulmasının önemli koşullarındandır.

Doğru cevap E.

Herhangi bir konuda karar vermek, bir eylem yahut etkinliği gerçekleştirmek için gerekli olan bilinçli muhakeme gücü ve kararlılığı, alternatifler arasında bilerek ve isteyerek seçim yapabilme yetisine irade denir. Doğru cevap A.

Belli bir dönemde belli insan topluluklarınca benimsenmiş olan, bireylerin birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen törel davranış kurallarının, yasalarının ve ilkelerinin toplamına ahlak denilmektedir. Buna göre doğru yanıt A'dır.

İnsanın yapıp etmelerini özel bir problem alan› olarak araştırarak, bu alanın varlık nitelikleri ile bu alanı yöneten ilkelerin (değerlerin) varlık-niteliklerini, insanın yapıp etmelerinin bağımlı ya da bağımsız olduklarını inceleyen disipline etik adı verilmektedir. Doğru yanıt B'dir.

İş ahlakı çalışanlar arası, yöneticilerle ilişkileri, işletmenin çevresel faktörleri ile işletme ile alışverişte bulunanlar arasında geçerlidir. Çalışanların aile üyeleri ile ilişkisi ise iş ahlakının dışında kalan bir konudur. Doğru yanıt D'dir.

Yetki sahibi olma, bireyin herhangi bir konuda ehil olması yanında, kendisine bulunduğu topluluk ya da kurum içindeki rolü, statüsü ve konumu gere¤i verilmiş yazılı olan ya da olmayan bir güç olarak tanımlanabilir.

Karakter, insanın benliğinde yerleşmiş bir durum olup, fiillerin düşünmeksizin kolaylıkla ve kişinin farklı zihinsel durumlarda da olsa gerçekleştirilmesi şeklinde tanımlanabilir.

Vicdan, insanın kendi davranışları veya başkalarının davranışları hakkında “doğru” veya “yanlış” şeklinde yargılar yapmasına yarar.

Kişinin kendiyle baş başa kaldığında, vicdan muhasebesi yapması, vicdanının onu rahatlatması ya da rahatsız etmesi iç sorumluluğun çalıştığının göstergesi olarak kabul edilebilir.

Bireysel sorumluluğun kişinin yakın çevresini kapsamaya başladığı nokta bir diğer açıdan, bireyin sosyal sorumluluğunun başlangıcı olarak da kabul edilebilir.

İşletmelerin sorumlulukları farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Bir sınıflandırma önerisi olarak şunlar sıralanabilir:
• İşletme içine ve dışına yönelik sorumluluklar
• Birincil ve ikincil sorumluluklar
• Paydaşlara (çıkar gruplarına) yönelik sorumluluklar
• Ekonomik, yasal, ahlaki ve gönüllü sorumluluklar

Ekonomik Sorumluk:

İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Bu aynı zamanda iiletmeciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı ve yönetim biliminin de bir disiplin olarak belirmeye başladığı yıllara denk gelmektedir.

1920-1950 yılları arasını kapsayan otuz yıl içinde iş ve meslek ahlakı ilkelerinin belirlenmesi, ticaret faaliyetlerinde standartların geliştirilmesi, reklamların gerçeğe uygun olması, bankerler, sigortacılar ve avukatlarla ilgili sorunlar gibi konular ele alınmıştır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1950-1970 yılları arasındaki yirmi yıl ekonominin hem ABD’de hem de Avrupa’da patlama yaptığı refah yılları olarak bilinmektedir. Diğer şıklar ise 1970-1990 yılları arasında gerçekleşen gelişmeler arasında sayılmaktadır.

Yeni geliştirilen biyolojik ve askeri teknolojiler iş dünyasının kontrolündedir. Eğer bunlar belli bir sorumlulukla ele alınmazsa dünyayı yok edebilecek bir tehdit ve tehlike söz konusu olacaktır. Yani artık büyük firmalar neredeyse büyük devletler kadar güçlü hale gelmişlerdir. Bu da onların küresel bir sosyal sorumluluk ile sınırlandırılmaları gereğini ortaya koymaktadır. Buna göre ifade I örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. 

 Küreselleşme sonucunda değişik kültürlerden gelen insanların çok uluslu firmalarda çalışması yeni ahlaki sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu tür ortamlarda insanlar birbirlerini anlamalı ve bir diğerinin kültürüne saygı göstermelidirler. Buna göre ifade II de örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir.

Bilişim devrimi ve küreselleşme ile birlikte kalite kavramı iş ahlakını da içerir hale gelmiştir. şöyle ki bir mal ya da hizmetin üretim süreci içinde iş ahlakına uygun olmayan işlemler varsa, bu ürünün pazarlanmasında sıkıntılar çıkabilmektedir. İnternet yolu ile kısa sürede ürüne yönelik boykot kampanyaları başlatılabilmektedir. Bu ürünü üreten firmanın hisse senetleri de bu olaylardan türü değer kaybedebilmektedir. Buna göre ifade III de örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. Böylece ifadelerin hepsi örgütsel ve küresel düzeyde iş ahlakı kültürüne duyulan ihtiyacın sebeplerindendir. Doğru cevap E’dir.

İş ahlakının amacı yalnızca felsefi analizler yapmak değildir. İktisadi faaliyetlerin toplum için hayati önemde olması iktisadi hayatta ahlaki sorunların önemini daha da artırmaktadır. İş ahlakı normatif ve betimleyici iş ahlak olarak ikiye ayrılır. Normatif iş ahlakı, iş ahlakına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlakı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlakı ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Doğru cevap B’dir.

İş ahlakı hakkındaki araştırmalar, 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve Amerika’daki geleneksel liberal anlayışın zayıflaması ve sosyalist akımın güçlenmesiyle başlamıştır. Bu aynı zamanda işletmeciliğin bir meslek olarak ortaya çıkışı ve yönetim biliminin de bir disiplin olarak belirmeye başladığı yıllara denk gelmektedir. B seçeneğinde verilen “yöneticiliğin meslek haline gelmesi” olayı ise, iş ahlakı gelişimin bir sonraki dönemi olan 1920-1950 yılları arasında gerçekleşir. Doğru cevap B’dir.

1977 yılına gelindiğinde işletmelerin ahlaki teorileri de oluşmaya başlamıştır. İş ahlakı ayrı bir disiplin olarak ortaya çıkmasına rağmen felsefeciler ve teologlar, iş ahlakına katkı vermeye devam etmişlerdir. ABD’deki işletmecilik okullarının neredeyse yarıya yakını 1970’lerin ikinci yarısında iş ahlakı derslerini programlarına almışlardı. Üniversitelerde iş ahlakı merkezleri açılmaya başlamış ve iş ahlakı (business ethics) artık bu adla kurumsallaşmaya başlamıştır. Buna göre ifade I ve III’de verilen olaylar bu yıllar arasında gerçekleşmiştir. Yine bu dönemde, yavaş yavaş firmalardan uyması beklenen ahlaki ilkeler oluşmaya başlamış, firma politikalarının ahlaki boyutu ortaya çıkmıştır. İfade II’de verilen olay da bu yıllar arasında gerçekleşmiştir. Doğru cevap E’dir.

Adalet görüşünün değişik türleri vardır. “Dengeleyici adalet” (Conpensatory Justice), geçmiş haksızlıkların telafi edilmesini ya da çekilen sıkıntıların bertaraf edilmesini ifade etmektedir. Doğru cevap A’dır.