İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK - Deneme Sınavı - 4

Haklar Teorisi içindeki yaşama hakkı genel hakların içindedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşama ve güvenlik, doğruluk, gizlilik, vicdan özgürlüğü ve özel mülkiyet temel haklar içerisine girmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Teoriler aracılığıyla ahlakın üç tür düşünme şekli olduğunu söyleyebiliriz. Bunlar;

Tanımlayıcı inceleme, Normatif düşünme, Meta-etik (Kavramsal) düşünme'dir.

Normatif ahlak üçe ayrılmaktadır:
1. Sonuçsalcı ahlak (teleolojik ahlak)

2. Ödev ahlakı (deontolojik ahlak)

3. Erdem ahlakı

Doğru cevap C'dir.

Küreselleşme sonrası (1990 ve sonraki yıllarda) çok uluslu ve küresel firmalarda, kültürel farklılıkların üstesinden gelme, ayrımcılık gibi konular iş ahlakı araştırmalarının popüler konuları arasına girmiştir.

Ahlaklılığı kişisel çıkarlardan tamamen ayrı tutan ahlak felsefesi Alman filozof Immanuel Kant tarafından geliştirilmiştir. Kant’ın ahlakında esas olan mutluluk ya da fayda değil, mutluluğu hak etmek ve doğru olmaktır.  Buna göre doru yanıt C'dir.

Herhangi bir bireyin, başkalarına karşı ne yükümlülüğe mecbur, ne de bir fedakârlığa katlanmak zorunda olmadığını öne sürerek davranışlarının ancak bireyin kendisi için en yüksek iyiye izin vermesi durumunda gösterilmesi gerektiği düşüncesini kabul eden kavrama egoizm denir. Doğru cevap D'dir.

Hedone, eski Yununca’da haz ve zevk anlamına gelmektedir. Hedonizm ise hazcılık demektir. Hedonizmin temelinde, ‘hayatın en önemli değeri haz ve zevk almaktır ve ideal yaşama ancak bu şekilde ulaşılır’ fikri vardır. Doğru cevap B'dir.

Deontolojik yaklaşım yani Kantçı görev ahlakının karşısındaki ahlak teorisi sonuçsalcılıktır (Teleoloji). Nasıl yaşanması gerekti¤ine dair ahlak teorileri en azından iki farklı kavramı içermelidir. Birincisi iyi ve kötünün ne oldu¤una yönelik bir görüş diğeri de eylemlerimizle neyi gerçekleştirmek istediğimize yönelik görüştür.

Deontoloji terimi yapılması gereken, kurallar, görevler ve emirler anlamındaki ‘deontos’ (duty, ödev) sözcüğünden türetilmiştir. Deontolojik teoriler, göreve ya da ödeve dayanan teorilerdir. Doğru cevap C'dir.

Kant açısından bir davranışın ahlaki olması için o davranışın bazı genel prensiplere uygun olması gerekir. Bu prensipler şunlardır: Evrenselleştirilebilirlik ve tersine çevrilir olması, Başka varlıklara saygı duyulması, Kendi yeteneklerini başkalarının yararına geliştirmek. Doğru cevap E'dir.

İslam felsefesi olarak sayılan Tasavvuf anlayışına göre; imân esaslarına inanan, İslâm`ın emir ve yasaklarına uyan, bu konularda hiç bir şüphe ve tereddüdü olmayan, neticede Allah ile manevî bir bağ kuran ve bunun lezzetine ulaşan nefs türü Nefsi Mutmainne'dir.

Bireylerin yasal hakları vardır; bunlar iktidarla ve kanunlarla değişebilir, uluslara göre farklılaşabilir. Çünkü kültürlerin ahlaki gelenek ve görenekleri hakların oluşmasında etkili olmaktadır. Seyahat edebilme hakkı ya da anlaşmalara göre edinilen haklar bu gruptandır. Doğru cevap A'dır.

Türk iş ahlakı açısından en önemli tarihi referans olan; başkalarının sırtından geçinme duygusu ve amacıyla mücadele etmek ve kendi el emeği ile geçinme ülküsünü yay›p, kendi kendine yeter olma hedefini güden kuruluş Ahilik kuruluşudur.

Ahlaki olarak neyin doğru neyin yanlış, yükümlülüklerimizin neler olduğunu, neyin ya da kimin ahlak olarak iyi, kötü ya da sorumlu olduğuna karar vermemizi sağlayacak yükümlülük ilkeleri ve genel değer yargılarını ortaya koyan ahlak türüne normatif ahlak denir. Doğru cevap B'dir.

Teknolojik gelişmelere yönelik sorunlar işletmelerde iş ahlakına ilişkin problem ve ikilemli konular arasında yer almaz. Buna göre doğru yanıt D'dir.

Tanımlayıcı inceleme, ahlakın tarihsel ya da bilimsel incelenmesidir. Burada amaç, ahlak olgusunu açıklamak ya da ahlaki-etik sorularla beraber bir insan doğasıteorisi oluşturmaktır. Normatif düşünme ise neyin doğru, iyi, yükümlülük olduğunu sorar. Dolayısıyla "daima doğruyu söyle", "birine zarar vermek her zaman yanlıştır" şeklinde normatif yargılar ileri sürme ve bu yargılar için nedenler göstermeye çalışılır. Meta-etik (kavramsal) düşünmede ise kavramsal bilgi kuramsal bir yaklaşımla "Ahlaki olarak iyi ve doğru ifadelerin anlamı ve işlevi nedir?", "Ahlaki yargılar ya da değerler nasıl oluşturulur ya da doğrulanır?", "Ahlaki olan veya olmayan arasındaki fark nedir?" şekinde sorular sorulur. Doğru cevap E'dir.

Yaşama ve güvenlik, bireylerin yaşamının güvenlik içinde olmasıdır. Bu hak özellikle iş dünyasında firmalarda, kimyasal maddelerin kullanımına sınırlamalar getirilmesini sağlar. Doğruluk, bireylerin bilgilendirilmeleri gereken konularda kasıtlı olarak aldatılamayacağını belirtir. Gizlilik, vatandaşların kendilerine ait kişisel bilgileri, hükümetten, diğer kurum ve kişilerden, çalışanlardan koruma hakları olduğuna işaret eder. Vicdan özgürlüğü, kişilerin, kendi inanç ve ahlaki ilkelerini ihlal edecek emirleri yerine getirmeme haklarının olduğunu belirtir. Özel mülkiyet, ise kişilere, yaşamın temel ihtiyaçlarını elde etme, kullanma ve sahip olma hakkı verir. Doğru cevap C'dir.

Şekil 3.5

Normatif olmayan ahlak teorileri:

1- Tanımlayıcı ahlak (Objektivizm, Görecelilik)

2- Meta ahlak (İdrakçilik, Sezgicilik)

Jeremy Bentham faydacılık, Aristippos hazcılık, Thomas Hobbes ahlaki egoizm  ve Aristo adalet teorisinin öncüleridir.  Doğru cevap D'dir.