İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK - Deneme Sınavı - 3

“İşletmelerin kişiliği yoktur, kâr amaçlı kurumlardır” görüşü, “işletmelerin öncelikli görevi kâr elde etmektir, etik sorumlulukla hareket etmek değildir” temeline dayanır. Bu görüş, işletme etiğinin çerçevesi için önemlidir çünkü işletmelerin kişiliği olmayan varlık” olarak tanımlanması, kuruma etik mesuliyet ve sorumluluğun bir katkı sağlamayacağını iddia eder. Faydacılık temelli bu görüş, işletmelerin geniş kesimi için en iyiyi sağladığını varsayar. Adam Smith (1723-1790), bu görüşü ilk savunan bilim adamıdır. Ona göre bireyler, kişisel çıkarlarla motive olur “görünmez el” ilkesini benimser ve toplumun ekonomik refahını destekler. Bu görüşe göre işletmeler kişisel çıkarları ve sahiplerinin ekonomik beklentilerini karşılayan etik dışı kurumlardır.

’a göre işletmelerin sadece bir sosyal sorumluluğu vardır. O da kaynaklarını, karlarını artırmak için kaynaklarını ve faaliyetlerini tasarlamak olduğu kadar oyunu kurallarına göre oynamaktır. Oyunun kuralları ise müdahale ve sahtekarlık olmaksızın açık ve özgür rekabettir. Ona göre serbest pazar sistemi “oyunun kurallarını”tanımlar ve bu toplumun işletmelerin temel sorumluluğu olan işletme sahiplerinin ve hissedarları için kâr elde etmeyi başarmada topluma yardımcı olması için elverişlidir. Friedman, işletmelerin görevinin topluma yardım etmek olmadığını savunmuştur. Ona göre işletmede sosyal sorumluluk faaliyetleri tasarladıkları gibi gerçekleştiren yöneticiler, hissedarların parasını kullanmazlar. Bu yöneticiler hissedarların vergi memurlarıdır çünkü onlar temel çalışanlar yerine kamu görevlileri gibi hareket etmiş olurlar.

Peter French’a göre ise işletmeler amaçlar yönünde davranmalıdır ve faaliyetlerinden etik açıdan sorumlu tutulmalıdırlar. French’e göre işletmeler kendi “işletme iç karar yapısı”na göre hareket etmelidir. “İşletme iç karar yapısı”, işletmenin akış şemaları ve politikalarından oluşturulur. İşletme kararları akış şemalarının ve işletme politikalarının karar yapısıyla vücut bulur. French’e göre işletmenin kararları ile bireylerin “işletme içi karar yapısı”na yönelik fikirleri bağlantılıdır. “İşletme içi karar yapısı” bireylerin, bireysel hareketlerinin kolektif biçimidir. French’e göre işletmelerin kararları bireylerin işletme içindeki kararlarıyla benzer değildir.

Strateji oluşturma aşaması, yönetsel, finansal ve sosyal konular açısından işletmenin güçlü ve zayıf yönlerinin bir rekabetçi analizini de içerir. Sosyal konular için bir etik bakış açısı bu aşamada açıkça ifade edilmelidir ve bir işletmenin stratejilerindeki sosyal konuları görme imkânı, zedelenme olasılığı ve yükümlülükler için bir ilgiyi yansıtmalıdır. Bu aşama boyunca, yöneticiler sadece hedeflediği özel amaçlardaki işletmenin risklerini ve fırsatları tahmin etmekle kalmamalı, aynı zamanda mevcut paydaşlarına olan yükümlülüklerini ayrıntılarıyla açıklamak zorundadır.

AÇIKLAMA

Liderler stratejiyi, kültürü, denetim ve ödül sistemlerini hatta işletmedeki etkileşimin doğasını bile etkiler. Liderlik tarzının etiğe uygun ya da uygun olmayan kültüre ve yönelimlerine olan etkilerine işletme liderliğinin doğasıyla ilgili bilgiler aşağıdadır.

Manipülatör liderlik biçimi, liderliği etik çerçevesi dışında gören, Machivellian etik üzerine oturmuştur. Bu nedenle son hak, ulaşılması beklenen amacı ifade etmektedir. Bu yaklaşımda etik liderlik tarzı egoisttir ve temel olarak ekonomik olma ile motive edilmiştir. Güven ve ilişkilerin oluşturma ilgilerine ve kaliteden yoksundur. Kısa dönemli amaçlara odaklanmıştır.

Bürokratik lider, kural temelli etik liderlik biçimidir. Ünlü Alman sosyolog Weber’in teorisi üzerine oturmuştur. Bürokratik lider, ideal organizasyonel bürokrasiyi şekillendiren rasyonel prensiplerle hareket eder. Bu organizasyonun fonksiyonları nı ve amacını açıklayan kuralların bir bileşimidir. Denetim yapısının emir-komuta zincirini gösteren bir hiyerarşi, iyi tanımlanmış iş tanımları, iletişim kuran ve kuralları empoze eden profesyonel yönetici, derece ve ayrıcalıklarla ödüllendirilmiş, konusunda uzman olarak kabul edilen teknik açıdan kaliteli çalışanlar demektir. Bu liderlik tarzında zorlayıcı güç “doğru şeyleri yapmak” anlamında etkinlikten çok “işleri doğru yapmak” anlamında verimliliktir. Bu liderlik biçiminin sadece amaçlar, rasyonel kriterlere dayanan temel kararlar gibi arzu edilen bir amaca sahiptir, ahlakla ilgili sorunlar genellikle “ihmal suçu” ile ilgilidir. Buradaki lider, tüm kuralları tam olarak uygulayabilir ancak kurallarda ve emirlerde yer almaması nedeniyle kanunların öngördüğü insan ihtiyaçlarına özen gösterilmemesiyle, bir kişiyi istemeden incitebilir. Kurallar, tüm sorunların ve ihtiyaçların adresi olamaz. İyi niyetli bir bürokratik yönetici etiğe uygun olmayan davranışlar sergileyebilir ancak yöneticinin çabaları diğerleri için etik olmayan sonuçlar doğurabilir.

Profesyonel lider, etkinliği yani “doğru şeyleri yapmayı” amaçlar. Bu tarzın teorisi Peter Druker’ın prensiplerine dayanır ve liderler başkaları vasıtasıyla etkin bir şekilde iş yapmak için araçlara ve yeteneklere sahip bir profesyoneldir. Bir sosyal anlaşma olarak etik, bu yönetim biçiminde tıpkı önceki iki tarzda olduğu gibi faaliyetler yerine getirmek için etiğe uygun olmayan teknik ve tavırları uygular. Bu liderlik biçiminde temel etik problem, örgüt kültürü ve yönetim kadrosunun etiğe uygun olmayan davranışlar sergileme olasılığıdır. “Grupthink” ortaya çıkabilir. Topluluk, kendisinin yoldan çıkmasına neden olabilir. Yetenekler ve eğitim yoluyla profesyonel yönetici hala etiğe uygun olmayan davranışlara eğilimlidir.

Son olarak dönüşümcü liderlik biçimi, James Macgregor Burns’un teorisine dayalıdır. Kişisel etik temeli üzerine kuruludur. Dönüşümcü lider, izleyicilerle olan ilişkilerinin etkinliğini temel alır. Aynı zamanda bu liderlik biçimi, ilişkilere karizma, enerji ve heyecan katmalıdır. Dönüşümcü lider, izleyicilerin kendilerini gerçekleştirmelerinin ve büyümelerinin içinde yer alır ve izleyicileri potansiyelleri ile değerlendirir. Bu tip lider diğerlerini motive eder, değerlerini belirler ve yüceltir. Personel güçlendirme, koçluk ve diğerlerinin liderliğini teşvik etmek tipik özelliğidir. Bu liderlik biçiminde etik, “liderlerin ve izleyicilerin her ikisinin arzuları ve insani tavırlarının düzeyinden doğar ve sonuç olarak her ikisinin üzerinde dönüşümcü bir etkiye sahiptir.

Yoğun rekabet, kârlılık, ekonomik ya da paydaşlara olan yükümlülüklerin üzerindeki kişisel çıkarlara dönük olma ve etiğe uygun olmayan yönelimlere sahip işletmelerde örgüt kültürü sorunlar içerir. Sorunlar içeren örgüt kültürü ya da zayıf örgüt kültürünün özellikleri şunlardır:

İnsanlar arasında iyinin ve kötünün, hakkaniyetle paylaştırılması ve işe alınma, terfi ettirilme, ücret ödenme ve işten çıkarılmada bölüşümün din, dil, ulus, cinsiyet farkı gözetmeksizin haklı olmasını savunma dağıtım (bölüşüm) adaleti ile ilgiliyken, zarar görenin zararlarının telafi edilmesi ve haksızlığa uğranması durumunda ortaya çıkan haksızlığı giderecek şekilde davranılması telafi adaleti ile ilgilidir. Doğru cevap B'dir.

Doğru davranışın tüm insan toplulukları için aynı olduğunu yani tek ve mutlak bir
doğru olduğunu savunan mutlak ahlak anlayışının karşısında olan göreceli ahlak teorisine göre, doğru farklı kültürlere, toplumlara, zamanlara ve hatta kişilere göre değşlebilir. Başka bir deyişle, ‘doğru’, ‘yanlış’; ‘iyi’ ve ‘kötü’ gibi ahlaki değerlendirmeler birey, grup ve toplumsal kültüre göre değişir. Dolayısıyla davranışa ahlaki standartlar koymak doğru değildir. Doğru cevap B'dir.

Meta-etik normatif olmayan ahlak teorilerindendir. Normatif ahlak, ahlaki olarak neyin doğru neyin yanlış, olduğuna karar vermeyi sağlayacak yükümlülük ilkeleri ve genel değer yargılarını ortaya koyar. Meta-etik normatif değil bilimseldir. Göreceli teori, ahlaki prensibin yerinin ne olacağı, bu prensibin kaynağının nereye yerleştirileceği konularında eleştirilmektedir.

Meta­etik dolaylı sonuçlar dışında eyleme ilişkin hiçbir ahlaki ilke ya da hedef önermez; esas olarak sadece felsefi analizden oluşur. Meta­etik, böylece ‘erdem’, ‘sorumluluk’, ‘iyi’, ‘ödev’, ‘yükümlülük’ gibi temel kavramların anlamları­ nın analiz edilmesini sağlamaktadır.

Doğru cevap E'dir.

Hak, kişinin bir şey ile ilgili olarak sahip olduğu ruhsattır. Doğru cevap C'dir.

Kant oldukça orijinal felsefi bir yapı geliştirmiştir. Kant, felsefi ahlakın amacının, ahlaki geçerliliği olan nihai temelleri oluşturmak olduğunu belirtmiştir. Bu nihai temeller, sezgi, vicdan ve faydaya değil, akla dayanmaktadır. Bu bağlamda ahlak, ‘her bir bireyin kişisel çıkar ve amaçlarından tamamen uzak, herkese yol gösteren ve görevler yükleyen kural ve prensipler manzumesini sağlayan bir sistem’dir. Ahlaki kurallar, eğer evrensel olarak benimsenir ve bütün rasyonel bireyler tarafından kabul edilirse aklın prensipleri olarak karşımıza çıkar. Doğru cevap E'dir.

Ahlak, etikten önce gelir ve etik gerekçelendirmeler sonrasında ise ahlak teorisine
dönüşür.

Deontolojik teoriler, görev ya da ödeve dayanan teorilerdir. Bu teoriler, ahlaki iyiliği mutluluk, haz ve fayda sağlayacak hiçbir şeyi olmadığını ileri süren filozofuyla ünlüdür. Bu nedenle Kant Ahlakı olarak bilinir. Doğru cevap B’dir.

Aristo için insanı özgür bir varlık kılan eylem tarzı  veya işlev erdemdir. Cevap E'dir.

Thomas  Hobes ‘ un "insan  insanın kurdudur" tanımlaması, insan doğasını bencillikle ve saldırganlıkla karakterize etmiştir.

Egoizm ve faydacılık teolojik ahlakın alt boyutlarıdır. Cevap C'dir.