İŞLETMELERDE SOSYAL SORUMLULUK VE ETİK - Deneme Sınavı - 11

Egoizm, herhangi bir bireyin, başkalarına karşı ne yükümlülüğe mecbur, ne de bir fedakârlığa katlanmak zorunda olmadığını öne sürerek davranışların ancak bireyin kendisi için en yüksek iyiye izin vermesi durumunda gösterilmesi gerektiği düşüncesini kabul etmiştir. Egoizm ‘kişisel çıkar, zenginlik, güç, şöhret, başarılı bir kariyer, iyi bir özel yaşam ve sağlık’ gibi olgular karşısında bir kişinin hiçbir yükümlülük ve fedakârlığa mecbur olmadan kendi çıkarlarını maksimize edişini ahlaki bir tercih olarak görür. Doğru cevap A'dır.

Hobbes’un, ‘insan insanın kurdudur’ şeklindeki meşhur tanımlaması, insan doğasını bencillikle ve saldırganlıkla karakterize etmiştir. İnsan doğal durumunda bencildir ve varlığını koruma içgüdüsüyle hareket etmektedir. Dolayısıyla her insanın insanla savaşı söz konusudur. Hobbes, iyi ve kötüyü arzularımızın tatmin ve tatminsizliğiyle ilişkilendirerek, her bireyin sadece kendisinin irade ve kontrolünde niyet ettiğini arzu ve isteklerini gerçekleştirmesini ‘iyilik’ olarak değerlendirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Faydacılığın temel konularını ele alan ve bu teoriyi geliştiren filozoflar Jeremy Bentham (1748-1832) ve John Stuart Mill (1806-1873)’dir. Bentham ve Mill’in geliştirdiği bu teoriye göre, herhangi bir davranışın doğru veya yanlış olması davranıştan etkilenen kişilere iyilik ya da kötülük getirmesine bağlıdır. Doğru cevap B'dir.

Deontoloji terimi yapılması gereken, kurallar, görevler ve emirler anlamındaki ‘deontos’ (duty, ödev) sözcüğünden türetilmiştir. Deontolojik teoriler, göreve ya da ödeve dayanan teorilerdir. Bu teoriler, ahlaki iyiliği, mutluluk, haz ve faydayla sağlayacak hiçbir şeyin olmadığını ileri süren filozofuyla ünlüdür. Bu nedenle ‘Kant Ahlakı’ olarak da bilinir. Doğru cevap E'dir.

Meta-etik, ‘erdem’, ‘sorumluluk’, ‘iyi’, ‘ödev’, ‘yükümlülük’ gibi temel kavramların anlamlarının analiz edilmesini sağlamaktadır. Böylece normatif ahlak da olduğu gibi ahlak yargıları vermekten değil, ahlaki ifadeler üzerine yargılar vermekten; ahlaki akıl yürütmeden değil, ahlaki akıl yürütme üzerine akıl yürütmelerden meydana gelmiştir. Meta-etikçiler göre, etik ‘ahlak yargıları alanı’dır. Doğru cevap D'dir.

Peter French’a göre ise işletmeler amaçlar yönünde davranmalıdır ve faaliyetlerinden etik açıdan sorumlu tutulmalıdırlar. French’e göre işletmeler kendi “işletme iç karar yapısı”na göre hareket etmelidir. “İşletme iç karar yapısı”, işletmenin akış şemaları ve politikalarından oluşturulur. İşletme kararları akış şemalarının ve işletme politikalarının karar yapısıyla vücut bulur. French’e göre işletmenin kararları ile bireylerin “işletme içi karar yapısı”na yönelik fikirleri bağlantılıdır. “işletme içi karar yapısı” bireylerin, bireysel hareketlerinin kolektif biçimidir. French’e göre işletmelerin kararları bireylerin işletme içindeki kararlarıyla benzer değildir. Doğru yanıt D’dir.

Sözleşmeye dayanan etik” işletmeler, müşteriler ve etkilenenler arasındaki sosyal olduğu kadar ekonomik ilişkilerin önemine vurgu yapar. İşletme yöneticileri ve müşteriler arasındaki ilişkiler ve sosyal sözleşmeler, bir “satıcı sorumludur” anlayışına dayanır, “satıcının ya da alıcının dikkat etmesi” değildir. “Minimum etik” standardına göre işletmeler diğerlerini olası zamandan koruma faaliyetleri konusunda taahhüt etmeli ürünü ya da hizmeti üretmemelidir. En azından işletmeler belli standartlara göre satacağı güvenli ürünleri tasarlamalı, üretmeli, dağıtmalı ve satmalıdır. Patricia Werhane tarafından kullanılan “karşılıklı güvene dayanan ilişkiler” kavramı, bir etkilenenin ya da grubun bir diğerinin çıkarını gözeterek davranması anlamına gelen “ güven ve bağlılık” temeline dayanmaktadır. “İşletme iç karar yapısı” ise işletmenin akış şemaları ve politikalarından oluşturulur. İşletme kararları akış şemalarının ve işletme politikalarının karar yapısıyla vücut bulur. “İşletme içi karar yapısı” bireylerin, bireysel hareketlerinin kolektif biçimidir. İşletmeler “toplumun kaynaklarının vekili” gibi bir sosyal role sahiptir. Toplum, kaynaklarını kullanmaları için işletmelere emanet etmesi için işletmeler sadece işletme sahipleri, müşteriler ve sendikanın değil tüm etkilenenlerinin çıkarlarına hizmet etmek zorundadır. Doğru yanıt A’dır.

İşletmeler, stratejileri en az dört düzeyde belirler: Yatırım, firma, işletme ve fonksiyonel. Yatırım stratejisi, en geniş düzeydir. İşletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar, işletmenin prensiplerini ve değerlerini ortaya koyar ve işletmenin varlık sebebini gösterir. Firma stratejisi, işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler. İşletme stratejisi, firma stratejisindeki ayrıntılandırılmış amaç ve hedefleri, özel işletme faaliyetleri için dönüştürür. Fonksiyonel strateji, işletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlara göre ayrıntılandırır. Doğru yanıt B’dir.

İşletmeler, stratejileri en az dört düzeyde belirler: Yatırım, firma, işletme ve fonksiyonel. Yatırım stratejisi, en geniş düzeydir. İşletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar, işletmenin prensiplerini ve değerlerini ortaya koyar ve işletmenin varlık sebebini gösterir. Firma stratejisi, işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler. İşletme stratejisi, firma stratejisindeki ayrıntılandırılmış amaç ve hedefleri, özel işletme faaliyetleri için dönüştürür. Fonksiyonel strateji, işletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlara göre ayrıntılandırır. Pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlar örgütteki birimleri oluşturmaktadır. Doğru yanıt A’dır.

Stratejik yönetim süreci 1) amaçların belirlenmesi, 2) stratejilerin oluşturulması, 3) stratejilerin uygulanması, 4) stratejilerin denetimi, 5) strateji geliştirme 6) çevrenin analiz edilmesini içerir. Amaçların belirlenmesi aşamasında, etik ve sosyal sorumluluk konuları ve öncelikleri üst yönetim tarafından belirlenmesi ve taktik planların hazırlanması gerekir. Strateji oluşturma aşaması, yönetsel, finansal ve sosyal konular açısından işletmenin güçlü ve zayıf yönlerinin bir rekabetçi analizini de içerir. Sosyal konular için bir etik bakış açısı bu aşamada açıkça ifade edilmelidir ve bir işletmenin stratejilerindeki sosyal konuları görme imkânı, zedelenme olasılığı ve yükümlülükler için bir ilgiyi yansıtmalıdır. Üçüncü aşama olan strateji uygulaması boyunca, organizasyondaki tüm yönetici ve çalışanlar, farklı yollarla bu sürecin içinde yer alırlar. Sosyal ve etik sorumluluklar, strateji uygulaması aşamasında bazı şeyleri güvence altına alarak bir rol oynar. Uygulamada strateji ve kaynakların ortaya konması için prosedürler adil, doğru ve eşit olmalıdır. Dördüncü aşama olan strateji denetimi ve beşinci aşama strateji geliştirme boyunca işletme yöneticileri, faaliyetlerin gerçekleşen performansı ile hedeflenen performansı ölçmek için standartlar oluşturur. Strateji denetimi aşamasında eğer sonuçlar, ortaya konan amaçlarla aynı çizgide değilse, düzeltici faaliyet gerçekleştirilmelidir. Son olarak, strateji uygulama süreci olan altıncı aşamada, çevre analiziyle liderler, 1) teknolojik, 2) politik, 3) ekonomik ve 4) organizasyondaki konuları ve eğilimleri tarar, tanımlar, gözlemler ve tahmin ederler. Doğru yanıt C’dir.

Yüksek etik değerlere sahip işletmeler ve kültürlerin dört prensibe sahip olduğu belirlenmiştir:

Prensip 1. Yüksek etik değerlere sahip işletmenin, çeşitli iç ve dış paydaşlarla ilişkileri kolaydır. Bu işletmelerdeki kurallar, işletmenin güçlü birer parçası olan paydaşlarla iyi ilişkiler kurmasını sağlar.

Prensip 2. Yüksek etik değerlere sahip işletme “doğruluk” ile zihnini meşgul eder. İşletme kurallarında işletmenin çıkarlarına olduğu kadar çalışanların kişisel çıkarlarına da önem verilir.

Prensip 3. Yüksek etik değerlere sahip işletmede sorumluluklar müşterek olmaktan çok bireyseldir. Bireyler sorumluluğu, işletmenin faaliyetleri için olduğunu farz ederler. Böylesi işletmelerdeki kurallar, bireylerin kendilerinden sorumlu olduklarını belirtir.

Prensip 4. Yüksek etik değerlere sahip işletmede, işletme faaliyetlerinde, işletme değerlerinin unsurları, harekete geçirmenin bir yolu olarak amaç edinilmiştir. Ve ayrıca amaç, işletmeyi çevresiyle birbirine bağlamaktır. Doğru yanıt B’dir.

Sorunlar içeren örgüt kültürü ya da zayıf örgüt kültürünün özellikleri şunlardır: • Bir işe odaklanma • Kısa dönemli odaklanma • Etik ve motivasyon sorunları • Duygusal patlamalar • Parçalanma ve tutarsızlık (giysilerde, konuşmalarda, fiziksel konularda, çalışma alışkanlıklarında) • Alt kültürler arasında uyuşmazlık • İçine batmış alt kültürler • Paylaşılan işletme değerlerinin üzerinde alt kültürlerin baskınlığı • Nasıl başarılı olunacağı ile ilgili açık olmayan değerler ya da inanışlar • Hangisinin önemli olduğu ile ilgili pek çok inanışta önceliklerin açık olmaması • İşletmeyle ilgili farklı inanışlar • Neyin önemli olduğu ile ilgili genel algıyı inşa eden kahramanlardan ziyade yıkıcı ya da bozucu kültürel kahramanlar • İyi organize edilmemiş ya da bozucu günlük gelenekler. Doğru yanıt E’dir.

Manipülatör liderlik biçimi, liderliği etik çerçevesi dışında gören, Machivellian etik üzerine oturmuştur. Bu nedenle son hak, ulaşılması beklenen amacı ifade etmektedir. Bu yaklaşımda etik liderlik tarzı egoisttir ve temel olarak ekonomik olma ile motive edilmiştir. Güven ve ilişkilerin oluşturma ilgilerine ve kaliteden yoksundur. Kısa dönemli amaçlara odaklanmıştır. Profesyonel lider, etkinliği yani “doğru şeyleri yapmayı” amaçlar. Bu tarzın teorisi Peter Druker’ın prensiplerine dayanır ve liderler başkaları vasıtasıyla etkin bir şekilde iş yapmak için araçlara ve yeteneklere sahip bir profesyoneldir. Bir sosyal anlaşma olarak etik, bu yönetim biçiminde tıpkı önceki iki tarzda olduğu gibi faaliyetler yerine getirmek için etiğe uygun olmayan teknik ve tavırları uygular. Bu liderlik biçiminde temel etik problem, örgüt kültürü ve yönetim kadrosunun etiğe uygun olmayan davranışlar sergileme olasılığıdır. Doğru yanıt E’dir.

Adam Smith (1723-1790), bu görüşü ilk savunan bilim adamıdır. Ona göre bireyler, kişisel çıkarlarla motive olur “görünmez el” ilkesini benimser ve toplumun ekonomik refahını destekler. Bu görüşe göre işletmeler kişisel çıkarları ve sahiplerinin ekonomik beklentilerini karşılayan etik dışı kurumlardır. Sosyal sorumlulukta kurallar ve bu kuralların uygulanması gereklidir. Bu hükümetlerin görevidir, işletmelerin değil. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yatırım stratejisi, en geniş düzeydir. işletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar, işletmenin prensiplerini ve değerlerini ortaya koyar ve işletmenin varlık sebebini gösterir Firma stratejisi, işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler. İşletme stratejisi, firma stratejisindeki ayrıntılandırılmış amaç ve hedefleri, özel işletme faaliyetleri için dönüştürür. Fonksiyonel strateji, işletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlara göre ayrıntılandırır.Doğru cevap E seçeneğidir.

Yatırım, firma, işletme ve fonksiyonel. Yatırım stratejisi, en geniş düzeydir. işletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar, işletmenin prensiplerini ve değerlerini ortaya koyar ve işletmenin varlık sebebini gösterir Firma stratejisi, işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler. İşletme stratejisi, firma stratejisindeki ayrıntılandırılmış amaç ve hedefleri, özel işletme faaliyetleri için dönüştürür. Fonksiyonel strateji, işletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlara göre ayrıntılandırır. Doğru cevap D seçeğidir.

Yatırım stratejisi, en geniş düzeydir. İşletmenin toplumdaki rolünü, işletmenin gelecekte paydaşlar tarafından nasıl algılanacağını tanımlar, işletmenin prensiplerini ve değerlerini ortaya koyar ve işletmenin varlık sebebini gösterir Firma stratejisi, işletmenin amaçlarını, hedeflerini, politika ve planlarının odaklandığı iş alanlarını belirler. İşletme stratejisi, firma stratejisindeki ayrıntılandırılmış amaç ve hedefleri, özel işletme faaliyetleri için dönüştürür. Fonksiyonel strateji, işletme stratejisini, pazarlama, ar-ge, üretim, satış ve diğer fonksiyonel alanlara göre ayrıntılandırır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Stratejik yönetim süreci 1) amaçların belirlenmesi, 2) stratejilerin oluşturulması, 3) stratejilerin uygulanması, 3) stratejilerin denetimi, 5) strateji geliştirme 6) çevrenin analiz edilmesini içerir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Strateji oluşturma aşaması, yönetsel, finansal ve sosyal konular açısından işletmenin güçlü ve zayıf yönlerinin bir rekabetçi analizini de içerir. Sosyal konular için bir etik bakış açısı bu aşamada açıkça ifade edilmelidir ve bir işletmenin stratejilerindeki sosyal konuları görme imkânı, zedelenme olasılığı ve yükümlülükler için bir ilgiyi yansıtmalıdır. Bu aşama boyunca, yöneticiler sadece hedeflediği özel amaçlardaki işletmenin risklerini ve fırsatları tahmin etmekle kalmamalı, aynı zamanda mevcut paydaşlarına olan yükümlülüklerini ayrıntılarıyla açıklamak zorundadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Manipülatör liderlik biçimi, liderliği etik çerçevesi dışında gören, Machivellian etik üzerine oturmuştur. Bu nedenle son hak, ulaşılması beklenen amacı ifade etmektedir. Bu yaklaşımda etik liderlik tarzı egoisttir ve temel olarak ekonomik olma ile motive edilmiştir. Güven ve ilişkilerin oluşturma ilgilerine ve kaliteden yoksundur. Kısa dönemli amaçlara odaklanmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.