İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ

Günümüzde işletmelerin karşı karşıya oldukları karar problemleri; birden fazla faktörün ve amacın bir arada değerlendirilmek zorunda olduğu, amaçların genel olarak birbirleri ile çatıştığı, karar durumlarının içerdiği belirsizlikler, karar süreçlerine birden fazla karar vericinin dahil olması ve kararın sonuçlarının bir çok kişiyi ilgilendirmesi gibi nedenlerden dolayı karmaşık bir yapıya sahiptirler.

Uzlaşık bir çözüm yaklaşımı sunan TOPSIS yönteminin temeli, ideal çözüme en yakın ve negatif ideal çözüme en uzak mesafedeki alternatifin seçilmesi prensibine dayanır.

Çok kriterli karar verme sürecinde yer alan alternatifler, kriterler, amaçlar ve karar matrisi kavramlarına değinilecektir. Bu kavramların anlamını ve yapısını anlamak, çok kriterli bir karar probleminin yapısını kavramak açısından önemlidir.

Çok kriterli bir karar verme probleminde, alternatif (seçenek) aralarından tercih yapılacak hareket (davranış) biçimleridir

TOPSIS yöntemi yardımıyla uzlaşık bir alternatife ulaşabilmek için öncelikle çok kriterli karar verme problemine ait karar matrisi ele alınır. TOPSIS yöntemine göre karar matrisinin değerlendirilmesi ve alternatiflerin sıralanmasında izlenecek adımlar izleyen kesimde açıklanmıştır. Normalize Karar Matrisinin Oluşturulması, Alternatiflerin Sıralanması, İdeal Çözüme Olan Göreli Yakınlığın Hesaplanması, Ayırım Ölçülerinin Bulunması, İdeal ve Negatif İdeal Çözümlerin Belirlenmesi, Ağırlıklı Normalize Karar Matrisinin Oluşturulması

Matris değerlerini normalize etme yollarından biri, karar matrisinin her bir satır vektörünü o vektörün normuna bölmektir. Bu işleme vektör normalizasyonu denir

TOPSIS yönteminin sahip olduğu avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: • TOPSIS yönteminin mantığı rasyonel ve anlaşılırdır. • Yönteme ait hesaplamalar basittir. • En iyi ve en kötü alternatiflerin belirlenmesinde eş zamanlı ölçeksel değer sunar. • Her bir alternatif kendi değerini almaktadır. Böylece alternatifler arasındaki farklılıklar ve kriterlerin birbirlerinden ne kadar farklı oldukları konusunda iyi bir görüş elde edilebilir. Bu avantajlarının yanısıra, yöntemin bazı dezavantajları da vardır: • Yöntemin dezavantajlarından biri, probleme yeni bir alternatifin eklenmesi ya da bir alternatifin çıkarılması durumunda alternatiflerin sıralamasının tamamen değişebilmesidir. • Alternatiflerin değerlendirilmesinde bazı alternatifler için sayısal değerler yerine karar vericilerin kişisel yargılarına dayanan sözel değerler girdi olarak kullanılabilirken, çıktıların (ideal çözüme olan yakınlık hesaplamaları) daima sayısal değerler olmasıdır

İşletme kararlarında TOPSIS yöntemi; personel ve yatırım seçiminde, pazar veya pazar stratejilerinin seçiminde, işletmelerde hizmet kalitesinin değerlendirilmesinde, işletmelerin finansal veya tüm performanslarının değerlendirilmesinde, tedarikçi seçiminde veya tedarikçilerin performanslarının değerlendirilmesinde, portföy seçiminde, bilgisayar ve bilgi seçiminde kullanılabilmektedir

Bu adımda alternatifler arasındaki ayırım ölçüsü için n-boyutlu Öklid uzayındaki uzaklıklar tanımlanır. Öklid uzaklığı iki nokta arasındaki doğrusal uzaklıktır

TOPSIS yöntemi 6 adımdan oluşmaktadır. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
• Normalize edilmiş karar matrisi oluşturulur.
• Ağırlıklandırılmış karar matrisi oluşturur.
• İdeal ve negatif ideal çözüm belirlenir.
• Öklid uzaklığı yardımıyla her bir alternatifin ideal ve negatif ideal çözüme olan uzaklıkları hesaplanır.
• İdeal çözüme olan göreli yakınlık hesaplanır.
• Alternatifler en iyiden en kötüye doğru sıralanır.

TOPSIS yöntemi seçilen alternatifin ideal çözüme en yakın, negatif ideal çözüme ise en uzak mesafede olması temeline dayanır.

Alternatifler çok kriterli bir karar verme probleminde, alternatif (seçenek) aralarından tercih yapılacak hareket (davranış) biçimleridir.

TOPSIS yöntemi adımları sırasıyla şu şekildedir:

Normalize Karar Matrisinin Oluşturulması - Ağırlıklı Normalize Karar Matrisinin Oluşturulması-İdeal ve Negatif İdeal Çözümlerin Belirlenmesi - Öklid uzaklığı yardımıyla her bir alternatifin ideal ve negatif ideal çözüme olan uzaklıkların hesaplanması - İdeal Çözüme Olan Göreli Yakınlığın Hesaplanması - Alternatiflerin Sıralanması

Doğru cevap E'dir.

B,C,D ve E seçeneklerinde verilen çok kriterli karar vermeye ilişkin yanlış ifadelerdir. Çok kriterli bir karar probleminde amaçlar, fayda-maliyet veya maksimum-minimum yönlüdür.

TOPSIS yöntemine dair verilenlerin tümü doğrudur. Doğru cevap A'dır.

TOPSIS yöntemi 6 adımdan oluşmaktadır. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
• Normalize edilmiş karar matrisi oluşturulur.
• Ağırlıklandırılmış karar matrisi oluşturur.
• İdeal ve negatif ideal çözüm belirlenir.
• Öklid uzaklığı yardımıyla her bir alternatifin ideal ve negatif ideal çözüme olan uzaklıkları hesaplanır.
• İdeal çözüme olan göreli yakınlık hesaplanır.
• Alternatifler en iyiden en kötüye doğru sıralanır.

Doğru cevap B'dir.

Birden fazla alternatifin ve bu alternatiflerin birbirlerine göre performanslarının değerlendirilmesinde kullanılan birbiriyle çelişen birden fazla kriterin bulunduğu bir karar problemi, çok kriterli karar verme problemi olarak adlandırılır. Doğru cevap D'dir.

Çok kriterli bir karar probleminde mümkün olan tüm alternatifler açık olarak belirtilir ve sonlu sayıdadır. Doğru cevap B'dir.

TOPSIS yöntemi 6 adımdan oluşmaktadır. Bu adımlar aşağıdaki gibidir:
• Normalize edilmiş karar matrisi oluşturulur.
• Ağırlıklandırılmış karar matrisi oluşturur.
• İdeal ve negatif ideal çözüm belirlenir.
• Öklid uzaklığı yardımıyla her bir alternatifin ideal ve negatif ideal çözüme olan uzaklıkları hesaplanır.
• İdeal çözüme olan göreli yakınlık hesaplanır.
• Alternatifler en iyiden en kötüye doğru sıralanır.

Doğru cevap E'dir.