İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ

Karar vericinin kötümser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep kötü durumlar ortaya çıkar” felsefesini benimseyen karar vericilerin kullandığı bir yaklaşımdır.

Karar verici problem kazanç yapılı olduğundan, her bir alternatif için ortaya çıkan en küçük değerleri almış ve her bir karar alternatifi için belirlenen en küçük değerleri  84, 92, 110, 100 olarak bulmuştur. En küçük kazanç değerlerinden en büyüğüne sahip olan değeri veren alternatif en uygun karar
olarak belirlenir. Bu durumda değerlerden en büyüğü 110’a eşittir dolayısıyla kötümserlik ölçütüne göre karar verici karar olarak 110'nun yer aldığı kararı  seçmelidir.

Risk ortamında karar verme sürecinde, strateji matrisi içerisinde yer alan tüm doğal durumların gerçekleşme şansına ilişkin bir olasılık değerinin mutlaka tanımlanması ve tüm doğal durumların olasılıklar toplamının da 1’e eşit olması gerekir.

Bu problemde kazanç ile ilgilenildiği için karar vericinin hesaplanan beklenen değerler (65, 55, 90, 30 ve 80) arasından en büyüğünü seçmesi gerekir.

En büyük olasılık ölçütü, hesaplaması en kolay ölçütlerden bir tanesi olmakla beraber, yalnızca bir tek doğal durumu dikkate alması nedeniyle, diğer ölçütlere göre daha zayıf bir karar verme ölçütüdür

İyimserlik ölçütünde karar verici, kazanç yapılı problemlerde “kazanabileceğim en büyük kazançlardan en büyüğünü seçerim” felsefesi ile hareket ederken
maliyet yapılı problemlerde “ortaya çıkabilecek en küçük maliyetlerden en küçüğünü seçerim” felsefesi ile hareket etmektedir.

Uzlaşma ölçütü

Belirlenen değerlerden (538, 479, 430, 512, 428) en büyüğü 538 olduğundan Uzlaşma Ölçütüne göre karar vericinin seçmesi gereken Karar Alternatifi 1’dir.

En iyi beklenen değer ölçütünde, her bir karar alternatifinde yer alan sonuçlar ilgili doğal durum olasılıkları ile çarpılır, daha sonra bu çarpım değerleri her satır için toplanarak ilgili karar alternatifi için beklenen kazanç veya maliyet değeri hesaplanmış olur.

Belirsizlik, doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin karar vericinin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı durumdur. Doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadan karar verme işlemi yürütülür ise karar verme sürecine belirsizlik ortamında karar verme adı verilir.

Belirlilik durumu, hangi doğal durumla karşılaşacağının ve doğal durumun hangi değeri alacağının bilindiği durumdur. Diğer bir ifade ile belirlilik durumunda; gelecekte ortaya çıkacak tek bir doğal durum söz konusudur ve gerçekleşme olasılığı (p=1) olduğundan gerçekleşmesi kesindir. Ancak gerçek hayatta karar verilirken belirlilik durumu ile çok az karşılaşılır ve bu konu Doğrusal Programlama başlığı altında incelenir.

İyimserlik ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar alternatifi strateji matrisine göre, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük{EnBüyük(s_ij)} ve maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük{EnKüçük(s_ij)} işlemi kullanılarak belirlenir.

Karar vericinin kötümser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep kötü durumlar ortaya çıkar” felsefesini benimseyen karar vericilerin kullandığı bir yaklaşımdır. Kötümserlik ölçütü yaklaşımında karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji matrisinin satırlarında yer alan her bir karar alternatifine ilişkin en düşük kazanç değerini elde edeceğini ya da en yüksek maliyet değerine katlanacağını düşünür. Kötümserlik ölçütünde karar verici, kazanç yapılı problemlerde “elde edebileceğim en küçük kazançlardan en büyüğünü seçerim” felsefesi ile hareket ederken maliyet yapılı problemlerde “ortaya çıkabilecek en büyük maliyetlerden en küçüğünü seçerim” felsefesi ile hareket etmektedir.

Belirsizlik ortamında karar verme durumu ile karşı karşıya kalan karar vericinin benimseyebileceği iki uç durumu daha önce bahsedilen iyimserlik ve kötümserlik ölçütleri temsil etmektedir. Hurwicz, karar probleminin doğasına ve karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik duruma ilişkin daha esnek davranması amacı ile iyimserlik ve kötümserlik ölçütlerini karar vericinin bir arada kullanmasına imkân tanıyan bir ölçüt önermiştir. Uzlaşma ölçütü adı verilen bu ölçütte karar vericinin iyimserlik düzeyini belirleyen bir katsayı bulunur. Karar vericinin iyimserlik düzeyi a ile gösterilir ve a’nın 0 ile 1 aralığında değerler aldığı varsayılır. a 1’e eşit olduğunda karar verici iyimser, 0’a eşit olduğunda ise karar verici kötümserdir.

Uzlaşma ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük[a EnBüyük(s_ij) + (1- a) EnKüçük(s_ij)] ve maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük[a EnKüçük(s_ij) + (1- a) EnBüyük(s_ij)] işlemi kullanılarak elde edilir.

Bir karar probleminin risk ortamında değerlendirebilmesi için doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının kesinlikle bilinmesi gerekir.

Bir karar probleminde doğal durumların hangi değerleri hangi olasılıkla alabileceği biliniyor ise karar verici, benimsediği stratejiye göre elde etmek istediği durumun (gelir, kâr, maliyet vb.) riskini ölçebiliyor demektir. Diğer bir ifadeyle karar verici doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını biliyorsa risk ortamında karar veriyordur.

Belirsizlik ortamında ele alınan iyimserlik ve kötümserlik ölçütlerinin karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik durumu yansıtan ölçütler olduğu üzerinde daha önce durulmuştu. Benzer biçimde risk ortamında karar verme durumunda olan bir karar verici, tüm doğal durumlar üzerinden hesaplama yapmak yerine ortaya çıkma şansı bir başka ifadeyle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan doğal duruma göre hareket ettiğinde, en büyük olasılık ölçütüne göre karar vermiş olur. Karar verici böyle bir durumda yalnızca en yüksek olasılıklı doğal durumun ortaya çıkardığı sonuçlar ile ilgilenir.

Doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin karar vericinin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı duruma belirsizlik adı verilir.

Karar vermede belirlilik durumunda gelecekte ortaya çıkması beklenen doğal durumun gerçekleşme olasılığı p = 1 dir

Karar probleminde kullanılacak tekniğin belirlenmesinde karar ortamı etkilidir.