İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ

Karar vericinin psikolojisinin iyimser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep iyi durumlar ortaya çıkar” felsefesini temel alan bir yaklaşımdır. İyimserlik ölçütü yaklaşımında, karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji matrisinin satırlarında yer alan her karar alternatifinin en yüksek kazanç (ya da en düşük maliyet) değerini elde edeceğini düşünür. Doğru cevap A'dır.

Kötümserlik ölçütünde “benim için hep kötü durumlar ortaya çıkar” felsefesi benimsenir.

Belirsizlik ortamında karar verme durumu ile karşı karşıya kalan karar vericinin benimseyebileceği iki uç durumu daha önce bahsedilen iyimserlik ve kötümserlik ölçütleri temsil etmektedir. Hurwicz, karar probleminin doğasına ve karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik duruma ilişkin daha esnek davranması amacı ile iyimserlik ve kötümserlik öl- çütlerini karar vericinin bir arada kullanmasına imkân tanıyan bir ölçüt önermiştir. Uzlaş- ma ölçütü adı verilen bu ölçütte karar vericinin iyimserlik düzeyini belirleyen bir katsayı bulunur. Karar vericinin iyimserlik düzeyi a ile gösterilir ve a’nın 0 ile 1 aralığında değerler aldığı varsayılır. a 1’e eşit olduğunda karar verici iyimser, 0’a eşit olduğunda ise karar verici kötümserdir. Doğru cevap D'dir.

Belirsizlik ortamında karar verme durumunda bulunan bir karar vericinin kullanabileceği teknikler; iyimserlik, kötümserlik ve uzlaşma ölçütlerini temel almaktadır. Bu ölçütler genel olarak karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik durumu yansıtacak şekilde tasarlanmış ölçütlerdir. Doğru cevap E'dir.

Risk ortamında karar verme ölçütleri; en iyi beklenen değer ve en büyük olasılık ölçütleridir. Doğru cevap C'dir.

Doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin karar vericinin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı duruma belirsizlik denir. Doğru cevap A'dir.

Risk ortamında karar verme durumunda olan bir karar verici, tüm doğal durumlar üzerinden hesaplama yapmak yerine ortaya çıkma şansı bir başka ifadeyle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan doğal duruma göre hareket ettiğinde, en büyük olasılık ölçütüne göre karar vermiş olur. Karar verici böyle bir durumda yalnızca en yüksek olasılıklı doğal durumun ortaya çıkardığı sonuçlar ile ilgilenir. Doğru cevap B'dir.

Bir karar probleminde doğal durumların hangi değerleri hangi olasılıkla alabileceği biliniyor ise karar verici, benimsediği stratejiye göre elde etmek istediği durumun (gelir, kâr, maliyet vb.) riskini ölçebiliyor demektir. Diğer bir ifadeyle karar verici doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarını biliyorsa risk ortamında karar veriyordur. Doğru cevap D'dir.

Kötümserlik ölçütü, karar vericinin kötümser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep kötü durumlar ortaya çıkar” felsefesini benimseyen karar vericilerin kullandığı bir yaklaşımdır. Kötümserlik ölçütü yaklaşımında karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji matrisinin satırlarında yer alan her bir karar alternatifine ilişkin en düşük kazanç değerini elde edeceğini ya da en yüksek maliyet değerine katlanacağını düşünür. Kötümserlik ölçütünde karar verici, kazanç yapılı problemlerde “elde edebileceğim en küçük kazançlardan en büyüğünü seçerim” felsefesi ile hareket ederken maliyet yapılı problemlerde “ortaya çıkabilecek en büyük maliyetlerden en küçüğünü seçerim” felsefesi ile hareket etmektedir. Kötümserlik ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar alternatifi strateji matrisine göre, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük{EnKüçük(sij)} işlemi ile tespit edilirken, maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük{EnBüyük(sij)} işlemi ile tespit edilir.

Karar vericinin psikolojisinin iyimser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep iyi durumlar ortaya çıkar” felsefesini temel alan bir yaklaşımdır. İyimserlik ölçütü yaklaşımında, karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji matrisinin satırlarında yer alan her karar alternatifinin en yüksek kazanç (ya da en düşük maliyet) değerini elde edeceğini düşünür. Daha sonra tüm karar alternatiflerinin en iyi değerleri arasından en büyük kazanç ya da en küçük maliyete sahip olan alternatifi en iyi karar olarak belirler. İyimserlik ölçütünde karar verici, kazanç yapılı problemlerde “kazanabileceğim en büyük kazançlardan en büyüğünü seçerim” felsefesi ile hareket ederken maliyet yapılı problemlerde “ortaya çıkabilecek en küçük maliyetlerden en küçüğünü seçerim” felsefesi ile hareket etmektedir. İyimserlik ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar alternatifi strateji matrisine göre, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük{EnBüyük(sij)} işlemi ile tespit edilirken maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük{EnKüçük(sij)} işlemi ile yürütülür.

Kötümserlik ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar alternatifi strateji mat- risine göre, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük{EnKüçük(sij)} işlemi ile tespit edilirken, maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük{EnBüyük(sij)} işlemi ile tespit edilir. Bu işlemlere göre, karar verici kazanç yapılı bir problem üzerinde çalıştığında, her bir karar alternatifi için önce strateji matrisinin satırlarında yer alan en düşük değerleri seçer daha sonra bu değerler arasından en büyüğüne sahip değeri olan karar alternatifini en iyi karar olarak benimser. Karar verici maliyet yapılı bir problem üzerinde çalıştığında ise her bir karar alternatifi için strateji matrisinin satırlarında yer alan en büyük değerleri seçer ve bu değerler arasından en küçüğüne sahip değeri veren karar alternatifini en iyi karar olarak belirler.

Belirsizlik ortamında karar verme durumu ile karşı karşıya kalan karar vericinin benimse- yebileceği iki uç durumu daha önce bahsedilen iyimserlik ve kötümserlik ölçütleri temsil etmektedir. Hurwicz, karar probleminin doğasına ve karar vericinin içinde bulunduğu psikolojik duruma ilişkin daha esnek davranması amacı ile iyimserlik ve kötümserlik öl- çütlerini karar vericinin bir arada kullanmasına imkân tanıyan bir ölçüt önermiştir. Uzlaşma ölçütü adı verilen bu ölçütte karar vericinin iyimserlik düzeyini belirleyen bir katsayı bulunur. Karar vericinin iyimserlik düzeyi a ile gösterilir ve a’nın 0 ile 1 aralığında değerler aldığı varsayılır. a 1’e eşit olduğunda karar verici iyimser, 0’a eşit olduğunda ise karar verici kötümserdir. Uzlaşma ölçütüne göre karar vericinin benimseyeceği karar, kazanç yapılı problemlerde, EnBüyük[a EnBüyük(sij) + (1- a) EnKüçük(sij)] işlemi ile tespit edilirken, maliyet yapılı problemlerde ise EnKüçük[a EnKüçük(sij) + (1- a) EnBüyük(sij)] işlemi ile tespit edilir.

En büyük olasılık ölçütü, hesaplaması en kolay ölçütlerden bir tanesi olmakla beraber, yalnızca bir tek doğal durumu dikkate alması nedeniyle, diğer ölçütlere göre daha zayıf bir karar verme ölçütüdür.

Risk ortamında karar verme durumunda olan bir karar verici, tüm doğal durumlar üzerinden hesaplama yapmak yerine ortaya çıkma şansı bir başka ifadeyle gerçekleşme olasılığı en yüksek olan doğal duruma göre hareket ettiğinde, en büyük olasılık ölçütüne göre karar vermiş olur. Karar verici böyle bir durumda yalnızca en yüksek olasılıklı doğal durumun ortaya çıkardığı sonuçlar ile ilgilenir. Artık kanıksadığınız gibi karar probleminin kazanç veya maliyet yapılı olmasına göre karar verme biçimi değişmektedir. Karar problemi kazanç yapılı ise, en yüksek olasılığa sahip doğal durum için karar alternatiflerinin sonuç değerlerinden en yükseğini veren karar alternatifi, en iyi karar olarak kabul edilir. Karar problemi maliyet yapılı ise, en yüksek olasılığa sahip doğal durum sonuçları içinde en küçük değeri veren karar alternatifi, en iyi karar olarak benimsenir. En büyük olasılık ölçütü, hesaplaması en kolay ölçütlerden bir ta- nesi olmakla beraber, yalnızca bir tek doğal durumu dikkate alması nedeniyle, diğer ölçütlere göre daha zayıf bir karar verme ölçütüdür.

Karar vericinin psikolojisinin iyimser olduğunu varsayan ölçüttür. Her ne olursa olsun “benim için hep iyi durumlar ortaya çıkar” felsefesini temel alan bir yaklaşımdır. İyimserlik ölçütü yaklaşımında, karar verici hangi karar alternatifini seçerse seçsin, strateji matrisinin satırlarında yer alan her karar alternatifinin en yüksek kazanç (ya da en düşük maliyet) değerini elde edeceğini düşünür.

En büyük olasılık ölçütünde, karar problemi kazanç yapılı ise, en yüksek olasılığa sahip doğal durum için karar alternatiflerinin sonuç değerlerinden en yükseğini veren karar alternatifi, en iyi karar olarak kabul edilir. Karar problemi maliyet yapılı ise, en yüksek olasılığa sahip doğal durum sonuçları içinde en küçük değeri veren karar alternatifi, en iyi karar olarak benimsenir.

Bir karar probleminde doğal durumların hangi değerleri hangi olasılıkla alabileceği biliniyor ise karar verici, benimsediği stratejiye göre elde etmek istediği durumun (gelir, kâr, maliyet vb.) riskini ölçebiliyor demektir. Doğal durumların ortaya çıkma olasılıklarının biliniyor olmasının karar vericiye sağlayacağı en büyük avantaj, karar vericinin benimsediği karar alternatifine göre elde etmeyi beklediği kazanç/maliyet için ne kadarlık bir riske girdiğini hesaplayabiliyor olmasıdır. Risk ortamında karar vermede doğal durumlar için olasılıkların belirlenmesi süreci çok önemlidir. Ortaya çıkma olasılığı düşük olan bir doğal durum için yüksek bir olasılık değerinin atanması, karar vericinin kararının yanlış olmasına neden olacaktır. Bilindiği üzere, olasılık değerleri 0 ile 1 arasında değerler almaktadır ve 0’a yakın olasılık değerlerine sahip olayların gerçekleşme şanslarının az, 1’e yakın olasılık değerlerine sahip olayların gerçekleşme şanslarının ise yüksek olduğu bilinmektedir. Risk ortamında karar verme sürecinde, strateji matrisi içerisinde yer alan tüm doğal durumların gerçekleşme şansına ilişkin bir olasılık değerinin mutlaka tanımlanması ve tüm doğal durumların olasılıklar toplamının da 1’e eşit olması gerekir. Doğal durumların ortaya çıkma/gerçekleşme olasılıkları belirlendikten sonra, bu olasılıklar strateji matrisine eklenir.

En büyük olasılık ölçütü, hesaplaması en kolay ölçütlerden bir tanesi olmakla beraber, yalnızca bir tek doğal durumu dikkate alması nedeniyle, diğer ölçütlere göre daha zayıf bir karar verme ölçütüdür.

Belirsizlik, doğal durumların ortaya çıkışlarına ilişkin karar vericinin herhangi bir olasılık değerine sahip olmadığı durum