İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 14

Analitik ağ sürecinde temel kavramlar bağımlılık, etki matrisi ve süper matris kavramlarıdır.

Seçenek sayısının belirli sayıda olduğu, hem nicel hem de nitel kriterlerin söz konusu olduğu çok kriterli karar verme problemlerinin çözümünde analitik ağ sürecinden yararlanılır.

Analitik ağ süreci analitik hiyerarşi sürecinin daha genel bir biçimidir. Thomas L. Saaty tarafından geliştirilmiştir.

ANP (Analytic Network Process - Analitik ağ süreci) analitik hiyerarşi sürecinin bu kısıtlamalarını ortadan kaldıran bir teknik olarak Thomas L. Saaty tarafından geliştirilmiştir.

Analitik ağ süreci bu tür karar problemlerini; kriterler seçenekler kümesi veya kümeler içindeki bağımlılıklar ve bu bağımlılıkların yönlerini içeren bir ağ biçiminde tanımlar.

ANP ele alınan problemi bir ağ yapıda modeller ve analitik hiyerarşi sürecinde olduğu gibi ikili karşılaştırmalara dayanır. Bu karşılaştırmalar yine analitik hiyerarşi sürecinde yapıldığı gibi karşılaştırılan elemanlar ikilisi için gerçek ölçüm değerleri kullanılarak veya yargı ve tercihlerin göreli gücünü yansıtan Temel Ölçek (Ünite 4’de tanımlanmıştı) kullanılarak gerçekleştirilir. Karşılaştırma sonucu elde edilen değerler ikili karşılaştırma matrisi olarak adlandırılan matrislerle gösterilir. Bu matrisler analiz edildikten sonra öncelik değerlerinden oluşan özvektöre ulaşılır. Bu değerler kullanılarak oluşturulan süpermatris üzerinde gerekli işlemler yerine getirilerek seçeneklere ilişkin öncelik (önem) değerleri elde edilmiş olur.

ANP, AHP’nin daha genel bir biçimidir. Karmaşık yapıdaki kriteler arasındaki etkileşim ve geri beslemeyi de değerlendirmeyi olanaklı kılan bir tekniktir. Analitik hiyerarşi sürecinden farklı olarak, analitik ağ sürecinde aynı düzeyde yer alan kriterlerin birbiri ile etkileşimi dikkate alınabilmektedir. Diğer bir ifadeyle, aynı düzeyde yer alan kriterler ya da seçenekler arasında veya bunların kendi içlerinde ilişki (bağımlılık) söz konusu olduğunda, problemin modellenmesinde AHP yetersiz kalmaktadır.

Kriterler kümesinden seçenekler kümesine çizilen ok A ve B seçeneğinin kriterler kümesinin elemanlarını etkilediğini göstermektedir. İki küme arasındaki her iki yönde dış bağımlılık ise geri besleme olarak adlandırılır.

Analitik hiyerarşi sürecinden farklı olarak, analitik ağ sürecinde aynı düzeyde yer alan kriterlerin birbiri ile etkileşimi dikkate alınabilmektedir. Diğer bir ifadeyle, aynı düzeyde yer alan kriterler ya da seçenekler arasında veya bunların kendi içlerinde ilişki (bağımlılık) söz konusu olduğunda, problemin modellenmesinde AHP yetersiz kalmaktadır.

Analitik ağ sürecinde problem ifade edilir ve kriterler ile seçenekler ortaya konur. Kriterler ve seçenekler bir hiyerarşiye bağlı olarak düzeylerinin belirlenmesine gerek duyulmadan ağ yapıda modellenir. Bir matris yardımıyla problemde yer alan kriter ve seçenekler (elemanlar) arasındaki bağımlılık çapraz bir biçimde gösterilir. Bu amaçla oluşturulan matrise etki matrisi denir. Bu matris üzerinde kullanılan işaret veya sayılar ile birbirini etkileyen elemanlar gösterilir.

Bir ağda yer alan elemanların diğer elemanlar üzerindeki etkileri süpermatris adı verilen matriste bir araya getirilir. Süper matris; bir kümede yer alan elemanların ve bu elemanlar arasındaki önceliklerin ifade edildiği matristir. Süpermatrisin oluşturulması için ağdaki elemanların etkileşimleri dikkate alınarak, elemanlar arasında ikili karşılaştırmaların yapılması gerekir

Ağırlıklandırılmış süpermatris üzerinde ardışık kuvvet alma işlemlerine; elde edilen kuvvet matrisi bir önceki kuvvet matrisiyle eşit olana kadar devam edilir. Elde edilen son matris limit süpermatris olarak adlandırılır. Limit süpermatris değerleri ağda yer alan elemanların bütünsel öncelik değerlerini gösterir.

Süpermatrisin Oluşturulması Süpermatris ikili karşılaştırmalar sonucunda elde edilen lokal öncelik vektörlerinden oluşur. Parçalı yapıdaki matrisin her bir bölümü ilgili iki eleman arasındaki ilişkiyi ifade eder. Bir kümeye ait elemanlar başka bir kümedeki elemanları etkilemiyorsa, başka bir ifadeyle aralarında ilişki söz konusu değilse bu durumda matrisin kesişen bu bölümü sıfır
değerini alır. Süpermatriste, ikili karşılaştırmaların gerçekleştirildiği elemanların özvektörü karşılaştırmanın yapıldığı üst seviyedeki elemanın gösterildiği sütuna yazılır.
Bütünsel Öncelik Değerlerinin Belirlenmesi Süpermatris değerleri, sütunda yer alan değerlerin sütun toplamına bölünmesiyle normalize edilir. n büyük bir sayı olmak üzere matrisin (2n+1)’inci kuvveti alınarak Limit süpermatris elde edilmiş olur. Limit süpermatris karar probleminin bileşenlerinin global öncelik değerlerini verir.
En iyi alternatifin seçimi Karar probleminin çözümünde en iyi seçeneğin belirlenmesi isendiğinde seçim limit süpermatristeki global öncelik değerine göre gerçekleştirilir. Kriterler arasından en etkili olanın belirlenmesi veya etki düzeyine göre bir sıralama elde edilmesi istendiğinde ise, kriterler öncelik değerlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. En büyük öncelik değerine sahip kriter en etkili kriter olarak benimsenir.

Ağ modeli ile hiyerarşik model karşılaştırıldığında şu sonuçlara ulaşılır
• Hiyerarşik yapıda kriterlerin seçenekleri etkilemediği varsayılır.
• Hiyerarşik yapıda kriterlerin birbirinden bağımsız olduğu varsayılır.
• Hiyerarşik yapıda seçeneklerin birbirinden bağımsız olduğu varsayılır.
• Hiyerarşik yapıda seçenekler kriterleri, kriterler ise amacı etkilemektedir.
• Kümeler arasındaki ve içindeki bağımlılıkları dikkate alabilen ağ model yargılardan gerçek durumu yansıtan öncelik değerlerinin elde edilmesini sağlar.

Analitik ağ sürecinde problem ifade edilir ve kriterler ile seçenekler ortaya konur. Kriterler ve seçenekler bir hiyerarşiye bağlı olarak düzeylerinin belirlenmesine gerek duyulmadan ağ yapıda modellenir. Bir matris yardımıyla problemde yer alan kriter ve seçenekler (elemanlar) arasındaki bağımlılık çapraz bir biçimde gösterilir