İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 4

Analitik hiyerarşi sürecinde sentez çözüm adımlarının sonuncusudur. Sentez; problemin bütünü içinde, amacı gerçekleştirme açısından seçeneklerin bütünsel (global) önem değerinin (ağırlığının) belirlenmesidir. Bu işlem her bir seçenek için; ilgili seçeneğin bir kriterden aldığı göreli önem değeri ile ilgili kriterin göreli önem değerinin çarpımının tüm kriterler için yapılarak çarpımların toplanmasından oluşur

Kıyaslama: Süreçlerin veya sistemlerin bilinen süreç ve sistemlerle karşılaştırılması.

İnsanlar günlük yaşamda hem özel hayatlarında hem de çalışma hayatlarında karar verme durumuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu kararların bir kısmı sadece kişinin kendisini etkiler iken bazıları kurumları, bazıları ise toplumun belirli bir bölümünü etkiler. Günümüzde karşı karşıya olduğumuz hızlı değişim, çalışma hayatının ve çevresinin zorlu koşulları bizleri ve kurumları sağlıklı ve başarılı karar vermeye itmektedir.

Bu durumun bir yansıması olarak karar analizinde birbiriyle yarışan seçeneklerin bilimsel karar verme tekniklerinden yararlanılarak değerlendirildiğini ve karara varıldığını görüyoruz. Gerçek hayatta karşılaşılan karar problemleri oldukça karmaşık yapıdadır.

Gerçek hayatta karşılaşılan karar problemleri oldukça karmaşık yapıdadır. Bu karmaşık yapının kaynağı olarak; birden fazla faktörün ve amacın bir arada değerlendirilmesi gerekliliği, amaçların sıklıkla birbiriyle çatışması, karar durumlarının içerdiği belirsizlikler, karar verme sürecine birden fazla kişinin dahil olması, kararın sonuçlarının genellikle pek çok kişiyi ilgilendirmesi sayılabilir.

Gerçek hayatta karşılaşılan karar problemleri oldukça karmaşık yapıdadır. Bu karmaşık yapının kaynağı olarak; birden fazla faktörün ve amacın bir arada değerlendirilmesi gerekliliği, amaçların sıklıkla birbiriyle çatışması, karar durumlarının içerdiği belirsizlikler, karar verme sürecine birden fazla kişinin dahil olması, kararın sonuçlarının genellikle pek çok kişiyi ilgilendirmesi sayılabilir.

Bu teknikler içerisinde sonlu sayıda seçeneğin birden fazla kritere göre değerlendirilmesi, karşılaştırılması, sıralanması veya bunlar arasından en iyisinin seçilmesinde kullanılan teknikler çok kriterli karar verme teknikleri olarak ifade edilir. Örneğin bir işletmenin ihtiyaç duyduğu malzemeyi istediği kalitede, zamanında ve uygun fiyattan sağlayacak tedarikçi işletmeyi seçme durumu problemi ele alınsın. Bu durumda seçim kararı verilirken öncelikle göz önünde bulundurulacak kriterler (Kalite, fiyat, zamanında teslim, iletişime açıklık, işletmenin sektördeki durumu vb.) tanımlanır.

AHP (Analytic Hierarchy Process) Thomas L. Saaty tarafından geliştirilmiş, çok kriterli karar problemlerinin modellenmesi ve çözümlenmesinde kullanılan bir tekniktir. AHP’ye Türkçe kaynaklarda, tekniğin adının Türkçe “Analitik Hiyerarşi Süreci” biçimindeki tercümesinden kısaltılarak AHS de denilmektedir. Teknik karar vermede grup veya bireyin önceliklerini dikkate alarak, nicel ve nitel kriterleri birleştirerek değerlendirme olanağı sağlamaktadır.

AHP (Analytic Hierarchy Process) Thomas L. Saaty tarafından geliştirilmiş, çok kriterli karar problemlerinin modellenmesi ve çözümlenmesinde kullanılan bir tekniktir. AHP’ye Türkçe kaynaklarda, tekniğin adının Türkçe “Analitik Hiyerarşi Süreci” biçimindeki tercümesinden kısaltılarak AHS de denilmektedir. Teknik karar vermede grup veya bireyin önceliklerini dikkate alarak, nicel ve nitel kriterleri birleştirerek değerlendirme olanağı sağlamaktadır.

Analitik hiyerarşi süreci ele alınan problemi hiyerarşik bir yapıya dönüştürür ve ikili karşılaştırmalara dayanır. Bu karşılaştırmalar her bir kriter ve seçenek ikilisi için gerçek ölçüm değerleri kullanılarak veya yargı ve tercihlerin göreli gücünü yansıtan bir ölçek ( Temel Ölçek ) kullanılarak gerçekleştirilir. Karşılaştırma sonucu elde edilen değerler ise ikili karşılaştırma matrisi olarak adlandırılan matrislerle gösterilir. Bu matrisler analiz edildikten sonra, ele alınan iki elemanın ( kriter, seçenek ) hangisinin daha önemli, tercih edilir veya baskın olduğu ortaya konur.

Hiyerarşik yapı, problemin ayrıntılı bir biçimde ortaya konması amacıyla oluşturulan ve bir dizi homojen elemandan oluşan katmanlardır. Hiyerarşik yapı sayesinde problemin bileşenlerine ayrıştırılması ve bu bileşenlerin hiyerarşik bir yapıda düzenlenmesi ve gösterilmesi problemin anlaşılırlığını arttırmaktadır. Analitik hiyerarşi sürecinde karar problemi hiyerarşik bir modele dönüştürülür. Hiyerarşik yapı oluşturulurken hiyerarşinin bir seviyesindeki elemanların kendisinden önce gelen bir üst seviyedeki tüm elemanlara göre anlamlı bir şekilde karşılaştırılabilir olup olmadığı göz önünde bulundurulur. Bir anlamda belirli bir seviyedeki elemanlar bir üst seviyedeki eleman veya elemanlarla ilişkilendirilir.

Hiyerarşik yapı amaç, kriterler ve seçeneklerden oluşur. Hiyerarşik yapının oluşturulmasında ilk adım amacın belirlenmesidir. Kriterler ve seçenekler amaca göre şekillenir. Amaç hiyerarşide en üst seviyede yer alır. Amaç belirlenirken neyin başarılmaya çalışıldığı sorusuna cevap aranır.

Hiyerarşik yapı, problemin ayrıntılı bir biçimde ortaya konması amacıyla oluşturulan ve bir dizi homojen elemandan oluşan katmanlardır.

Analitik hiyerarşi sürecinde homojen elamanlar (kriterler, alt kriterler ve seçenekler) ikili olarak karşılaştırılır. Bu karşılaştırmalarda yargılar 1-9 temel ölçeği kullanılarak sayısallaştı­rılır.

İkili karşılaştırma sayısı = [n(n-1)]/2 = [8(8-1)]=28’dir.

Analitik hiyerarşi sürecinin problem çözüm aşamaları üç temel ilke üzerine inşa edilmiştir. Bu ilkeler sırasıyla; ayrıştırma/hiyerarşik yapının geliştirilmesi, tercihlerin ikili karşılaştırılması ve sentezdir.

Kriterlerin göreli önem vektörünün elde edilmesi için öncelikle ikili karşılaştırmalarının yapılması gereklidir. 

İkili karşılaştırma matrisleri oluşturulduktan sonra analiz gerçekleştirilir. Bu ana­lizde ikili karşılaştırma matrislerinde yer alan elemanların göreli önem (öncelik) değer vektörü elde edilir. Analitik hiyerarşi sürecinin çözümünün üçüncü adımında her sevi­yede yer alan elemanların (kriterler, seçenekler) göreli önem değerleri bulunur.

Karar vericinin tam tutarlı bir tercih A1 alternatifini A3 alternatifine 3*3=9 kat tercih etmesi gereklidir.

İkili karşılaştırmalara ilişkin tutarsızlığın ifadesi olan tutarlılık oranı 0,10’un (%10) üzerinde ise karar vericinin ikili karşılaştırmalar matrisini oluştururken içinde bulunduğu yargıları tekrar gözden geçirmesi uygun olacaktır.

AHP’nin uygulandığı problem türlerinden başlıcaları aşağıda sıralanmıştır.

Seçim problemleri: Bir dizi seçenek arasından birinin seçilmesi.

Önceliklendirme/değerlendirme problemleri: Bir dizi seçeneğin göreceli değeri­nin belirlenmesi.

Kaynak dağıtım problemleri: Seçeneklerin en iyi alternatif kombinasyonunun bulunması.

Kıyaslama: Süreçlerin veya sistemlerin bilinen süreç ve sistemlerle karşılaştırılması.