İŞLETMELERDE KARAR VERME TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 12

Karar probleminden söz edilebilmesi için en az iki seçeneğin (alternatifin) var olması gerekir. Seçenek, herhangi bir karar probleminde karar vericinin çözüm için izleyebileceği farklı hareket biçimlerini ifade eder. Seçenek kavramı yerine alternatif ya da strateji ifadeleri de kullanılmaktadır. Seçenekler karar verici tarafından belirlenir ve karar vericinin kontrolü altındaki kaynaklara bağlıdır. Her bir seçenek karar probleminin çözümü için uygulanabilmekle birlikte farklı sonuçlara sahip olacaktır. Karar probleminde, karar vericinin kontrol edebildiği değişkenler karar değişkeni olarak adlandırılırken, karar değişkenlerinin alacağı değerler de seçenek olarak ortaya çıkacaktır.

Karar verme süreci aşağıda verilen adımlardan oluşmaktadır.
1. Karar probleminin tanımlanması
2. Ulaşılmak istenen amaç ve hedeflerin belirlenmesi
3. Problemin çözümü için gerekli olan bilgilerin toplanması
4. Çözüm seçeneklerinin ortaya konması
5. Seçeneklerin uygun karar kriterleri ile değerlendirilmesi
6. Amaca ulaştıracak en uygun seçeneğin belirlenmesi

Karar problemi tanımlandıktan sonra amaç ve hedeflerin de net biçimde belirlenmesi
gerekir. Amaç belirlenirken “işletmenin gelecekte gelmek istediği durum ya da ulaşmak
istediği nokta nedir?” sorusu cevaplanmalıdır. Benzer biçimde hedef belirlerken de “amaca ulaşmak için yapılması gerekenler nelerdir?” sorusuna somut ve ölçülebilir değerlerle ifade edilen cevapların verilmesi beklenir. Bir amaca ulaşabilmek için birden fazla hedefin başarılması gerekebilir. Amaç uzun vadeye yayılırken hedef amaca göre daha kısa vadelidir.

İşletmelerde karar vermeyi zorlaştıran nedenler şunlardır;
• Problemin karmaşık yapısı
• Çevresel faktörlerdeki belirsizlik
• Birden çok kriterin dikkate alınması gerekliliği
• Sonuçların uzun vadede hissedilmesi
• Sonuçların etki derecelerinin yüksek olması
• Kararın yüksek maliyete yol açması

Karar etkili olmalıdır: Bir kararın etkili kabul edilebilmesi için karar uygulandığında,
ya karar vermeyi gerektiren sorun ortadan kalkmış ya da fırsat en iyi biçimde değerlendirilmiş olmalıdır. Yukarıdaki açıklamalar hatırlanacak olursa etkili bir kararın aynı zamanda doğru bir karar olacağı da açıktır. Başlangıçta problemin doğru belirlenmiş ve iyi tanımlanmış olması kararın etkili olabilmesinde çok önemli bir rol oynamaktadır.

Taktiksel Karar: Bu tür kararlar orta düzey yönetim tarafından verilen kararlardır. Stratejik kararların uygulanabilmesi amacıyla orta vadede yapılması gereken faaliyetlere ilişkin olup genel olarak risk ortamında verilen kararlardır. Yıllık bütçe planı, mevcut tedarikçilerle olan anlaşmaların yenilenmesi, yeni reklam kampanyasının nasıl olacağı bu
tür karar örnekleridir.

Çok Aşamalı Karar: Pek çok karar probleminde ise verilen bir kararın sonucu verilen
ilk kararla aynı zamanda ya da daha sonraki bir zamanda verilecek başka kararları da
etkilemektedir. Birbiriyle bağlantılı bir dizi kararın alınmasını gerektiren böylesi karar
problemleri de çok aşamalı karar problemi olarak adlandırılır.

Riske karşı kayıtsız tip karar verici ne kadar maliyete katlanırsa o kadar kazanç elde edeceğini bilir. Riskten kaçınan karar verici kendisinin belirlediği fayda değerinin belirli bir maliyetten sonra ne yapılırsa yapılsın hiçbir biçimde artmayacağını düşünür. Riski seven karar verici ise daha az maliyete katlanarak daha yüksek fayda elde edebileceğini varsayar.

Yeşil Şapka: Hayalgücünün en iyi biçimde kullanılmasını ve yeni fikirlerin ortaya atılmasını, yüksek enerjiyi, büyümeyi temsil eden şapkadır. Bu şapka takılarak düşünüldüğünde yeni öneriler, yeni fikirler, yeni görüşler ve seçenekler ortaya konur. Ya da var olan başka bir görüşe ilişkin değişiklik önerileri getirilebilir.

Beyaz Şapka: Tarafsızlığı ve objektifliği temsil eder.

Kırmızı Şapka: Sezgileri ve duyguları temsil eder.

Siyah Şapka: Karamsarlığı, olumsuzluğu, kötümser bakış açısını temsil eder.

Sarı Şapka: Umutlu, olumlu, iyimser bakış açısını temsil eder.

Mavi Şapka: Serinkanlılığı temsil eder.

İnsanlar özel yaşamlarında da iş yaşamlarında da sürekli olarak çeşitli kararlar vermek durumundadırlar. Sabah kaçta uyanacağımıza, okula ya da işe gidip gitmeyeceğimize, ne giyeceğimize, ulaşım için hangi aracı kullanacağımıza ilişkin kararlar, belki de farkında bile olmadan verdiğimiz kararlara örnektir. Örneklediğimiz bu türden kararlar basit yapıda kararlar olup, ayrıntılı değerlendirme ve analize ihtiyaç duyulmadan hızlıca ve kolaylıkla verilebilir.

Bunun yanında sahip olmak istediğimiz meslek, gitmek istediğimiz üniversite, başvuru yapacağımız iş yeri, satın alacağımız ev kararı, daha karmaşık yapıda karar örnekleridir ve üzerinde daha ciddi düşünmeyi gerektirir. Verilen son örneklerde olduğu gibi bireysel yaşamımızda hayatımızı şekillendirecek olan kararlarda, karara etki eden tüm faktörlerin ayrıntılı olarak incelenmesi ve analiz edilmesi gerekir.

Örneklediğimiz bireysel kararlarda, doğru kararın verilmesi bireyin yaşamını olumlu yönde etkileyecektir. Bu dersin kapsamında ele alınacak karar verme durumu ise işletme kararlarına yönelik olup, doğru kararların verilmesi işletmelerin amaçlarına ulaşmalarında ve dolayısıyla varlıklarını ve yaşamlarını başarılı bir biçimde sürdürebilmelerinde etkili olacaktır

Yaşamın her alanında ve her aşamasında karşılaşılan karar verme durumu ya bir fırsatı değerlendirme ya karşılaşılan bir sorunu ortadan kaldırma ya da süregelen bir durumu
iyileştirme ihtiyacı ile ortaya çıkar

Örneğin; herhangi biri, tasarruf ettiği paranın en iyi getiriyi sağlaması amacıyla, hangi yatırım biçimini benimsemesi gerektiğine karar vermek isteyebilir. Bu, daha fazla kazanç elde etme fırsatını değerlendirme isteği ile ortaya çıkan karar verme durumudur. Kişi, tasarruflarını gayrimenkul alarak, hisse senedi ya da benzer araçları satın alarak, altın ya da döviz alarak değerlendirme seçeneklerine sahiptir.

Örneklerden de anlaşılacağı gibi; karar, bir iş ya da sorun hakkında düşünülerek verilen kesin yargıdır (TDK). Karar verme ise bu yargıya ulaşabilmek için izlenmesi gereken tüm aşamaları içerir. Diğer bir ifade ile “karar” kavramı bir sonucu ifade ederken “karar verme” kavramı bu sonuca ulaştıran süreci ifade eder.

Karar verme sürecinde, karar verici amacına ulaştırabileceğini düşündüğü farklı hareket (davranış) biçimlerinden birini tercih
etmek durumundadır. Dolayısıyla karar verme, farklı seçenekler arasından “tercih yapma”, “seçim yapma”, “bir seçeneği benimseme” ile yakından ilişkilidir. Buradan anlaşılabileceği gibi karar verme durumundan söz edebilmek için en az iki seçeneğin bulunması gerekir.

Ulaşılmak istenen bir ya da daha fazla amacın varlığı, amaca ulaşmak için uygulanabilecek birden fazla hareket biçiminin diğer bir ifade ile birden fazla seçeneğin bulunması, bu seçeneklerin uygulanması ile elde edilecek sonuçların birbirinden farklı olması ve en önemlisi hangi seçeneğin seçilmesi gerektiği konusunda şüphenin olması karar verme
durumunu, çözülmesi gereken bir problem olarak ele almaya neden olur. Bu nedenle, işletmelerde sağlıklı karar verilmesi ile ilgilenen karar analizi ya da karar kuramı literatüründe, karar vermeyi gerektiren durum karar problemi olarak ifade edilir.

Kararlar belirli bir amaca yönelik olarak verilir. Bu nedenle karar probleminin önemli ögelerinden bir diğeri de amaçtır. İşletmeler açısından karar problemlerinde amaç ya enbüyükleme ya da en küçükleme olarak genelleştirilebilir. Bu genelleme kârın, ulaşılmak
istenen müşteri sayısının ya da satış miktarının en büyüklenmesi, maliyetin ya da kaynak kullanımının en küçüklenmesi biçimindeki örneklerle özele indirgenebilir.

Çevresel faktörler karar probleminde karar vericinin kontrol edemediği değişkenlerdir. Bununla birlikte bu tür değişkenler karar sonuçlarını etkilemektedir. Çevresel faktörler gelecekte gerçekleşmesi beklenen, ancak nasıl gerçekleşeceği kesin olarak bilinmeyen olaylardır.

Karar probleminde yer alan ögeler, karar verici, amaç, hedefler ve kriterler, seçenekler, çevresel faktörler, olasılıklar ve sonuçlar biçiminde sıralanabilir. Bu nedenle riskler ve potansiyel tehditler karar öğeleri arasında yer almamaktadır. Doğru Cevap B'dir.