İŞLETMELERDE EĞİTİM VE GELİŞTİRME - Deneme Sınavı - 22

Soru-yanıt yöntemi eski çağ düşünürlerinden Sokrates tarafından yaygın ve başarı biçimde kullanıldığı için bu yönteme “Sokratik yöntem” de denilmektedir. Bilindiği üzere, Sokrates’in en önemli özelliği sürekli sorular sorması, aldığı yanıtlara bağlı olarak yeni sorular üretmesi, her sorunun düşünmeye yeni bir boyut katması ve çoğunlukla karşısındaki kişinin başlangıçta verdiği yanıttan vaz geçilerek çok farklı ve yeni bir yanıta ulaşmasını sağlamasıdır. İşin sırrı, düşünmeyi öğretmek ya da düşünmeye aracılık etmektir.

Gösterim yöntemi daha çok uygulama içeren bir işin yapılış biçimine dönük bedensel becerilerin kazandırılmasıyla ilgili eğitimlerde kullanılmaktadır. Bu yönüyle, devinsel (psychomotor) yeterliklerin öğretiminde oldukça etkili bir yöntemdir. Genellikle küçük gruplarda kullanılan bu yöntem, yalnızca bir işin doğru yapılış biçimini göstermede değil, yanlış uygulamaları ya da istenmeyen alışkanlıkları ortadan kaldırma konusunda da etkilidir. Birçok işletmede işe alıştırma eğitimlerinde, yönlendirmeli görevlerde ve standartları olan işlerin gerektirdiği becerilerin kazandırılmasında gösterim yönteminden geniş ölçüde yararlanılmaktadır. Örneğin, kalıp çıkarma ya da döküm yapma gibi konulardaki eğitimlerde bu yöntemi başarıyla kullanmak olanaklıdır.

Alıştırma yöntemi, katılımcılar içerik hakkında temel bilgileri edindikten sonra öğrenilenleri pekiştirmek, çeşitlendirmek ya da kalıcılaştırmak amacıyla sunulan uyarıcılara öğrencilerin tepki vermesine dayalı bir yöntemdir. Bu yöntemde önce eğitimcinin yaptığı açıklamalardan ya da basılı-yazılı kaynaklardan ön bilgileri edinmek gerekir. Söz konusu bilgiler çoğu zaman ezbere dayalı sözel bilgiler niteliğindedir. Ancak edinilen bilgiler anlamlı ya da kalıcı bir öğrenme için yeterli olmadığı için bunları pekiştirmek amacıyla alıştırmalara/uygulamalara başvurulmaktadır. Alıştırmalar ya eğitimcinin denetimi altında tamamlanır, ya öğrencilerin birlikte ve dönüşümlü çalışmalarına dayalı olarak gerçekleştirilir ya da teknoloji destekli uygulamalar biçiminde yapılır. Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, öğrenciler konu hakkında belirli bilgileri edinmeden alıştırma yapılamaz, yapılsa da istenen sonuçlar alınamaz.

Alanyazında “vaka incelemesi” ya da “durum çalışması” olarak da geçen örnekolay çözümlemesi yöntemi, özü itibariyle gerçek ya da sanal bir olayın ayrıntılı biçimde incelenmesine dayanır. Burada eğitimcinin hazırladığı ya da seçtiği önemli bir olayın betimlemesi üzerinde çözümlemeler yapılır ve olaya bağlı olarak yöneltilen sorulara yanıt üretilir. İncelenen olay gerçekte bire bir yaşanmış bir durumu yansıtabileceği gibi, eğitimcinin tümüyle kendisinin ürettiği senaryoya dayalı bir olay da olabilir. Önemli olan şey, olayın ayrıntılı biçimde çözümlenmesinden öğrenilecek bir şeylerin olmasıdır. Belki de bu nedenle bazı işletmelerde örnekolay çözümlemesi yönteminin kullanımı daha çok “beklenen sorunlar” yaklaşımı biçiminde uygulanmaktadır.

Rol oynama yönteminden istenen sonuçların alınabilmesi için hazırlık ve uygulama aşamasında dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Takım çalışması iyi yapılandırılıp yönetildiğinde başarıya katkıda bulunan bazı üstünlüklerin varlığı dikkati çekmektedir. Bunların başında takım üyeleri arasındaki olumlu bağımlılık gelmektedir. Bu, “birlikte batmak ya da birlikte yüzmek” olarak sloganlaştırılabilir. Takım çalışmasında herkes kendi takım üyelerinin başarılı olmasını ister ve bu yönde sorumluluk üstlenir. Başarılı takım çalışması uygulamalarında herkesin bireysel katkısı ölçülür ve değerlendirilir. Bu nedenle, kimse katkısını azaltmaz ya da başkalarından geçinmeye çalışmaz. Takımlarda öğrenme için çok önemli olan bireylerarası iletişim becerilerin kullanımı en üst düzeydedir. Açıklama yapma, dinleme, soru sorma, yardım etme, coşturma, enerji katma, yönlendirme sağlama, çıkış yolu önerme vb. becerilerde katılımcılar gittikçe yetkinleşirler. Bunun sonucunda takım üyeleri arasında etkileşim verimli sonuçlar sağlar. Ayrıca, takım çalışması yönteminin bir parçası olarak görev sonunda takımlar mutlaka kendi çalışma biçimlerini ve elde ettikleri sonuçları eleştirel olarak değerlendirilir.

Eğitim yöntemi olarak projelerin en önemli yararı, kuramsal bilgilerin uygulanması ve gerçek sorunlara çözüm üretilmesidir. Bu yöntemin başka bir yararı, öğrenciler arasında ortak çalışma ve işbirliği kültürünü geliştirmesidir. Araştırma yapmayı özendirmesi ve bilimsel düşünme becerilerini temel alması da önemli bir üstünlüktür. Proje yönteminin doğasında bulunan başka bir yönü, alternatif bilgi kaynaklarından yararlanmayı teşvik etmesidir. Ayrıca, her proje çalışması belirli ölçüde bir yaratıcılık gerektirdiği için öğrenciler önemli kazanımlar elde etmektedirler.

İnceleme gezisi yönteminin en önemli üstünlüğü öğrencilere birinci elden öğrenme yaşantıları sağlamasıdır. Geziye katılan her öğrenci doğrudan ve aracısız bir öğrenme şansı elde etmektedir. Özellikle gözlem yeteneği iyi olan öğrenciler kişisel anlamda farklı deneyimler yaşayabilmektedirler. Ayrıca, gezinin bir parçası olarak yerinde açıklama yapan uzmanlar ya da kılavuzlar da birer öğrenme kaynağı olmaktadır. Gezi sırasında katılımcılar açıklama yapan uzmanlara sorular sorup merak ettikleri noktalara açıklık getirmektedirler. Eğitimci ya da işletme açısından da çevreyle ilişkiler geliştirilmekte ya da var olan ilişkilerin pekiştirilmesi sağlanmaktadır. Dahası, bazı durumlarda katılımcıların tanık olduğu olaylar onların toplumsal sorumluluk duygularını da geliştirmektedir.

Ertürk’e (1974) göre eğitim, “bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değiştirme sürecidir”.

Bu tanımlardan yola çıkarak eğitimin genel amaçlarını şu şekilde sıralamak olanaklıdır (Duman, 2000,
s. 19):
• Var olan bilgi birikiminin ve kültürel mirasın yeni kuşaklara aktarılması
• İnsanların zihinsel gereksinimlerinin sağlanması
• Özerk, özgür ve eleştirel düşünebilen bireyler yetişmesine olanak yaratılması
• Etkin, bilinçli ve katılımcı yurttaşlar yetiştirilmesi
• Toplumun gereksinim duyduğu nitelikli ve yüksek nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi

Eğitim ve geliştirme kavramları, çalışanların işyerindeki becerilerini daha kapsamlı hale getirerek ya da yeni beceriler geliştirerek bireyin ve örgütün ilerlemesini sağlar. Performans hem bireysel hem de örgütsel olarak artırılmaya çalışılır. Ancak eğitim ve geliştirme yalnızca işletmedeki pozisyonları nitelikli çalışanlar ile karşılamaya yardımcı olmaz, aynı zamanda işletmedeki birimlerin ve dolayısıyla işletmelerin de geliştirilmesine neden olur.

Eğitim, daha önceden de söylediğimiz gibi, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değiştirme süreciydi. Bu davranış değiştirme sürecinde, “bireyin davranışlarında değişiklik” olması bize öğrenmenin gerçekleştiğini gösterir. Öğrenme için çevrenin olması şarttır. Davranış ise temelde organizmanın gösterdiği her harekete verilen addır.

Öğrenme, felsefik açıdan üç şekilde ele alınabilir:
• İnsani çaba olarak öğrenme.
• Sosyal baskı aracı olarak öğrenme.
• Bilginin transferi olarak öğrenme.

Etkinlik yönelimli yetişkinler: Etkinliğin amacı ve içeriği ile ilgilenmezler. Bu yetişkinler daha çok etkinlik yapılan ortamla ilgilidirler ve bu yüzden eğitim etkinliğine katılırlar. Bu tür yetişkinler yeni arkadaşlar edinerek toplumsallaşmak istemektedirler.

İşletmelerde eğitim yetişkinlere yönelik bir eğitim olduğu için yetişkinlerin öğrenme özelliklerine dikkat etmek gerekir. Yetişkin eğitimi ile andragoji ilgilenir.

Bu anlamda eğitim ve geliştirme, yalnızca işletmeler için değil çalışanlar için de bireysel olarak vazgeçilmez ve yararlıdır. Çalışanların bireysel olarak elde ettikleri
yararlar ise şu şekilde özetlenebilir (Geylan, 1999, s. 122):
• Terfi almaları kolaylaşır.
• Karar verme ve sorun çözme becerileri artar.
• Kendilerine güven ve başarı duygusu gelişir.
• İletişim yeteneği ve liderlik becerileri artar.
• İş tatminleri yükselir.

• Kişisel amaçlarını gerçekleştirmeleri kolaylaşır.
• Kişisel gereksinimleri tatmin edilir.
• Kariyer gelişimleri sağlanır.
• Dinleme, kavrama ve yazma yetenekleri gelişir.
• Yeni sorumluluklar alma cesaretleri artar.

Bilgisayar yetene!i, tesisleri seçme ve tanımlama becerileri, faydamaliyet analizi, proje yönetimi ve kayıt yönetimi becerileri eğitim uzmanının yönetsel rolü ile ilişkilidir.

İşletmelerde başarısız bir eğitim ve geliştirmeye neden olabilecek en temel etmenler ise şöyle
sıralanabilir (Thomaskutty, 2010, s. 93):
• Yönetim desteğinin olmaması,
• Yöneticilerin eğitim almamaları ve aynı oranda eğitime önem vermemeleri,
• Örgütün eğitimle ilgili ciddi olmaması,
• Eğitim alan kişilerin eğitimle ilgili ciddi olmamaları,
• Eğitim gereksinimlerinin belirlenmesinde başarısız olunması,
• Eğitimli çalışanın azlığı,

• Yeterli bütçenin olmaması.

Eğitim; toplumsal hedefler doğrultusunda ve kendi gizil güçlerine dayalı olarak bireylerin davranış örüntülerini değiştirme yoluyla onların gelişimlerine katkıda bulunma süreci olarak tanımlanabilir. Şimşek’e göre, bu tanımdaki vurgu, eğitimin toplumsal bir süreç olduğu, eğitim etkinliklerinin bireyin potansiyelini göz önüne alması gerektiği, eğitim yoluyla yalnızca bireyin davranışlarının değil, davranış örüntülerinin değişmesi gerektiği ve son olarak da eğitim etkinliklerinde odaklanılması gereken ana unsurun bireyin gelişimine katkıda bulunma olduğudur. Doğru yanıt C’dir.

Eğitim programı, işgörenlerin kazanmaları öngörülen yeterlikleri, bu yeterliklerin kazandırılması için belirlenen içerik yapısını, öğrenme ortamını, kullanılacak yöntem, teknik ve stratejileri, işgörenlerin eğitim sürecinde geçirecekleri yaşantıları ve değerlendirme sürecini içeren program olarak tanımlanabilir. Burada eğitim programının taşıdığı anlam konusunda yapılmış değişik tanımlardan söz edilebilir. Bu tanımlardan kimileri şöyledir: