İŞLETMELERDE EĞİTİM VE GELİŞTİRME - Deneme Sınavı - 18

Gereksinim saptama amaçlı gözlemler genelde iki şekilde yapılmaktadır. Bunları canlı gözlemler ve
kayıtlı gözlemler olarak sınıflandırmak olanaklıdır. Canlı gözlem doğal ortamda gerçekleştirilir ve beklenen davranışları işgörenlerin sergileyip sergilemediği ya da ne kadar sergilediği gözlemlenir. Kayıtlı
gözlem uygulamasında ise, işgörenlerin davranışları video yoluyla kayıt edildikten sonra uygun bir
zamanda izlenerek çözümlemesi yapılır.

Gözlemler kendi içinde haberli gözlem ve habersiz gözlem olarak da ayrılabilir. Haberli gözlemlerde
gözlenecek kişilere önceden bilgi verilerek kayıtlar tutulur. Habersiz gözlemlerde ise, gözlenen kişilere
herhangi bir bilgi verilmeden gözlem yapılır. Haberli gözlemler yapay davranışlar üretebileceği için
eleştirilmekte, habersiz gözlemler de etik bulunmadığı için bazı tartışmalara konu olmaktadır.

Yapılandırılmış görüşmelerde görüşme sırasında sorulacak soruların tümü önceden belirlenmiştir ve
bu sorular görüşülen kişilerin tümüne aynı sıra içinde yöneltilir. Yapılandırılmış görüşmeler sırasında ek
soru sorulmaz ve soruların sırasında herhangi bir değişikliğe gidilmez. Bu tür görüşmelerin başarılı
olabilmesi için görüşme kapsamının iyi belirlenmesi ve sorulabilecek soruların tümünün başarıyla
öngörülebilmesi gerekir. Bu iş, olanaklı olmakla birlikte, her zaman kolay değildir.

İşletmelerde eğitim gereksinimlerini belirlerken iş analizlerinden tam anlamıyla yararlanabilmek için
özellikle şu noktalara dikkat edilmelidir:
• İş analizlerinin doğru ve kapsamlı biçimde yapıldığından emin olunuz.
• Var olan iş tanımlarının iş analizlerine dayanıp dayanmadığını kontrol ediniz.
• İş tanımlarını incelerken gerekirse uzmanlardan yardım alınız.
• Her meslek, iş ya da görev için iş analizleri yapılmamış olabileceğini unutmayınız.
• İş analizlerinin sonuçlarını özellikle öngörülen insan nitelikleri açısından inceleyiniz.
• Var olan iş tanımlarının uygulamada ne kadar geçerli olduğunu araştırınız.

Eğitim gereksinimlerini önceliklendirirken yaygın olarak kullanılan bazı teknikler bulunmaktadır. Bunlardan biri de çoklu oylamadır.

İşletmelerdeki eğitim ve geliştirme çalışmaları açısından hedef kitle ikiye ayrılır. Birincil hedef kitle, eğitim programı doğrudan kimler için geliştiriliyorsa onları kapsar. Bu kişiler eğitimin asıl yararlanıcıları olarak kabul edilir. Eğitim gereksiniminin tanımında belirtilen sorunu yaşayan insanlar bu kişilerdir.
Dolayısıyla, eğitim, özü itibariyle onların gereksinimlerini karşılamak için üretilmektedir. İkincil hedef kitle ise, bazı değişiklikler yapmak koşuluyla eğitimden yararlanabilecek kişileri kapsar. Ancak buradaki değişiklik ya da program içi ayarlamaların çok sayıda ve ciddi nitelikte olmaması gerekir. “Başkaları da programdan yararlansın” diyerek büyük değişikliklere gidilirse artık o program aynı program değildir. Bu nedenle de, ayrı bir çalışmanın konusu olmalıdır.

Bireysel ve kitlesel eğitim yöntemlerinde eğitimin yapılış biçimi ya da bir anda eğitimden yararlanan katılımcı sayısı temel alınmaktadır. Bu nokta önemlidir çünkü uygulamaların yanı sıra eğitime ilişkin tüm hazırlıklar ve düzenlemeler de eğitimin bireysel mi yoksa kitlesel mi yapılacağına göre değişmektedir. Yaygın anlayışa göre eğitime bireyler tek olarak katılıyorlarsa bireysel, büyüklüğü değişmekle birlikte grup olarak katılıyorlarsa kitlesel eğitim sayılmaktadır. A, B, C ve D seçeneklerindeki ifadeler eğitim yöntemleri sınıflandırmasına ilişkindir. E seçeneğindeki ifade eğitim yöntemleri sınıflandırmasıyla ilgili değildir. Doğru cevap A'dır.

İşletmelerdeki eğitim yöntemlerini sınıflamada en yaygın kullanılan ölçütlerden biri de eğitimin iş başında mı yoksa iş dışında mı yapıldığıdır. Soru kısaca şöyle de sorulabilir: Eğitim nerede ve ne zaman yapılmaktadır? Bu soruya verilecek yanıt, zaten eğitimde kullanılan yöntemin işbaşı ya da işdışı sayılması anlamına gelecektir. Soru kökünde verilen örnek işbaşı eğitime yöneliktir. Doğru cevap B'dir.

Eğitim uygulamaları için uygun eğitim yöntemlerinin seçimi sanıldığı kadar kolay değildir. Birçok insan bu tür kararların eğitimcilerin tercihine göre verildiğini düşünmektedir. Oysa durum hiç de böyle değildir. Duruma uygun eğitsel yöntem seçiminin yapılabilmesi, birçok değişkenin dikkate alınmasını zorunlu kılmaktadır. A, B, D ve E seçeneklerindeki ifadeler bu değişkenler arasındadır. C seçeneği ise bu değişkenlerden biri olarak belirtilmemiştir. Doğru cevap C'dir.

Eğitimin konusu da seçilecek ve işe koşulacak yöntemi etkiler. Genel olarak sözel bilgilere dayalı bir içerik söz konusuysa eğitimci merkezli yöntemler işe yarayabilir. Buna karşılık, işlemsel becerilere dayalı bir eğitimde öğrenci merkezli yöntemlere gereksinim duyulacaktır. Verilen ifade "Konunun Özelliği" ölçütüne örnektir. Doğru cevap D'dir.

A, B, C ve D seçeneklerindeki yöntem seçme ölçütleri özünde eğitimcinin dışındaki etmenlerle ilgilidir. Ancak E seçeneğindeki ifadede verilen ölçüt doğrudan eğitimcinin kendisiyle ilgilidir. Acaba eğitimci duruma uygun her yöntemi başarıyla uygulama yeterliğine sahip midir? Eğitimcinin kendisini daha rahat hissettiği belirli yöntemler var mıdır? Eğitimcinin seçmekten ve kullanmaktan ısrarla kaçındığı yöntemler olabilir mi? Başka bir deyişle, eğitimcinin kişisel tercihleri yöntem seçiminde etkili midir? vb. sorularla eğitim yöntemi belirlenmeye çalışılır. Doğru cevap E'dir.

Soru-yanıt yöntemi eski çağ düşünürlerinden Sokrates tarafından yaygın ve başarı biçimde kullanıldığı için bu yönteme “Sokratik yöntem” de denilmektedir. Bilindiği üzere, Sokrates’in en önemli özelliği sürekli sorular sorması, aldığı yanıtlara bağlı olarak yeni sorular üretmesi, her sorunun düşünmeye yeni bir boyut katması ve çoğunlukla karşısındaki kişinin başlangıçta verdiği yanıttan vaz geçilerek çok farklı ve yeni bir yanıta ulaşmasını sağlamasıdır. İşin sırrı, düşünmeyi öğretmek ya da düşünmeye aracılık etmektir. Doğru cevap A'dır.

Seçeneklerin hepsinde tartışma teknikleri yer almaktadır. Çapraz ateş paneli tekniği daha çok okullardaki “münazara” adı verilen uygulamalara benzer. Burada keskin ve birbirine ciddi anlamda alternatif oluşturan iki görüş ya da taraf vardır. Her görüşü savunan öğrenciler kendi aralarında bir ekip oluştururlar. Hazırlıklarını yaptıktan sonra tartışmaya geçilir. Ekip sözcüleri karşılıklı olarak sırayla (bir o ekipten bir öteki ekipten olmak üzere) söz alırlar. Tartışma için iki ekibin yanı sıra bir yönetici ve bir jüriye gereksinim vardır. Yönetici genellikle eğitimcidir, jüri üyeleri öğrenciler arasından gönüllük ilkesiyle seçilebilir. Yöneticinin görevi, tartışmanın kurallarını açıklamak ve kurallara uygun biçimde tartışmanın yapılmasını sağlamaktır. Jüri üyelerinin görev ise hangi ekibin daha güçlü ve ikna edici bir tartışma çıkardığını, yani tartışmayı kimin kazandığını belirlemektir. Jürinin kararı hangi görüşün daha doğru olduğunu saptamak değil, yalnızca daha iyi tartışma yapan ekibin kim olduğunu belirlemektir. Heyecan, aidiyet, araştırma, iletişim, zaman yönetimi ve işbirliği gibi becerileri de geliştiren bu tartışma tekniğinin sonunda eğitimci her iki görüşte de dikkate değer yönleri özetleyerek oturumu kapatır. Doğru cevap B'dir.

Alıştırmaların öğrenmeye en temel katkısı pekiştirmedir. Yüzeysel ve yetersiz öğrenme durumlarının yaratacağı sakıncaları alıştırma yaparak gidermek olanaklıdır. Ayrıca, her alıştırmanın öğrenme bağlamını değiştirerek kavramsal öğrenmeye ya da ilkesel genellemelere zemin hazırlanabilir. Doğru cevap C'dir.

Gösterim yöntemi daha çok uygulama içeren bir işin yapılış biçimine dönük bedensel becerilerin kazandırılmasıyla ilgili eğitimlerde kullanılmaktadır. Bu yönüyle, devinsel (psychomotor) yeterliklerin öğretiminde oldukça etkili bir yöntemdir. Doğru cevap D'dir.

Eğitimde başarı öngörülen amaçlara ulaşmayla ilgilidir. Başka bir deyişle, etkili eğitim amaçlara ulaştıran eğitimdir. Ne var ki, etkililik tek başına yeterli olmayıp öğrenciler açısından çekici ve kaynak kullanımı bakımından verimli bir eğitimi gerçekleştirmek de önemlidir. Bu nedenle, eğitim yöntemini seçerken hem amaçlara ulaştıracak, hem öğrencilerde daha çok öğrenme isteği yaratacak, hem de verimli sonuçlar üretecek bir denge sağlanmalıdır. Her şeyden önemlisi, eğitimci, yöntem seçiminde karşılaştığı sınırlılıkları aşmak için yaratıcı arayışlar olmalı ve var olan koşullarda en işlevsel yöntemleri kullanarak başarılı sonuçlar elde etmeye çalışmalıdır. Doğru cevap E'dir.

A, B, C ve D seçeneklerinde verilenler anketlerin geliştirilmesi ve uygulanması sırasında dikkat edilmesi gereken noktalardan biridir.  E seçeneğinde verilen ifadenin doğrusu özel sayılabilecek sorular varsa onları sona doğru sormak biçimindedir. Özel soruların başta sorulması yanıtlayıcıyı olumsuz yönde etkileyebilir. Buna göre doğru cevap E seçeneğidir.

Uygulamada en çok kullanılan görüşme biçimi yarı-yapılandırılmış görüşmelerdir. Çünkü bu tür görüşmelerde hem önemli konularla ilgili sorular mutlaka yöneltilmiş olur, hem etkileşim sağlanır, hem de izleme sorularıyla ek bilgilere ulaşılır. Toplanacak bilgilerle ilgili kategoriler genelde önceden belli olduğu için de çözümlemelerde güçlük yaşanmaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bir işletmede saptanmış olan gereksinimlerden hangilerinin eğitim yoluyla çözümlenebileceği ve hangilerinin eğitim dışı seçenekleri gerektirdiğine karar vermek zordur.  Bu konuda sağlıklı kararlar verebilmek için üç kavram arasındaki ilişkinin iyi irdelenmesi gerekir. Bunlar potansiyel, kapasite ve performanstır. Potansiyel, bireyin tüm gizilgüçlerinin toplamıdır. Kapasite, genel olarak iş yapabilme ya da görevi başarabilme gücüdür. Performans ise bir işi başarıyla yapan kişinin sergilediği ya da yansıttığı eylemleri içerir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşletmeler sürekli planlar hazırlayarak ne zaman ne yapacaklarını öngörmeye çalışırlar. Bu planlar kapsamında ortaya çıkan gereksinimler öngörülmüş gereksinimlerdir. Açıklanmış gereksinimler ise, çoğu zaman kurumsal kanallarla ve belirli sayıda çalışan tarafından dile getirilir. Belirli işleri ya da görevleri üstlenmiş olan insanlar kendi gördükleri bir yetersizliği/eksikliği ortadan kaldırmak için eğitim isteminde bulunurlar. Hissedilen gereksinimler de genellikle bireysel isteğe bağlı olarak dile getirilen gereksinimlerdir. Ölçüte dayalı gereksinimlere normatif gereksinimler de denilmektedir. Bu tür gereksinimlerde olması istenen durumu çoğu zaman yasa koyucular, meslek örgütleri ya da işletme üst yönetimleri belirler. Ortada yasalar, yönetmelikler, genelgeler, direktifler, emirler, bağlayıcı kararlar vb. vardır.  Son olarak karşılaştırmalı gereksinimler ise bir şeye sahip olanlarla sahip olmayanların karşılaştırılmasına dayanır. Buna göre doğru cevap C seçeneğidir.

A, B, C ve E seçeneklerinde verilenler gözlem tekniğinin uygulanması sırasında dikkat edilmesi gereken noktalardan biridir.  D seçeneğinde verilen “Gözlemi gözlenen kişilerden habersiz yapmak” ifadesi bir gözlem türünü açıklamaktadır. Gözlem haberli ya da habersiz yapılabilir. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.