İŞLETME YÖNETİMİ

Taylor’un kurucusu olduğu bilimsel yönetim yaklaşımı temelde sosyal tarafların (işveren ve işçilerin) karşılıklı yükümlülüğü ve ortaklaşa amacı olan refahın yükseltilebilmesi için birbirlerini desteklemeleri ve işbirliği yapmaları gerektiği görüşüne dayanmaktadır.

Taylor’un bilimsel yönetim yaklaşımı, işletme yönetiminin başarısını dört temel ilkenin uygulanmasına bağlamaktadır. Bunlar; (1) Gerçek bir bilimsel çalışmanın yapılması, (2) İşçilerin bilimsel yöntemlerle seçilmesi ve sürekli olarak eğitilmesi, (3) Üzerinde bilimsel çalışma yapılan iş ile bilimsel olarak seçilip eğitilen işçilerin bir araya getirilmesi ve bu işçilere yüksek ücret ödenmesi, (4) Sosyal tarafların sürekli dostluğuna dayanan bir işbirliğinin gerçekleştirilmesi.

Henry L.Gantt, kendi adıyla anılan Gantt grafikleri ve geliştirdiği primli ücret sistemiyle Taylor’un görüşlerine katkıda bulunmuştur.

Alfred P. Sloan, yönetimin merkezileşmesinin karar vermeye hız ve esneklik kazandıracağını, ancak bunun üst düzey yöneticilerinin sorumluluklarını ve görev yüklerini daha da artıracağını söyleyerek Taylor’un görüşlerine katkıda bulunmuştur.

Max Weber örgütleri; karizmatik, geleneksel ve akılcı-yasal olmak üzere üçlü bir sınıflandırma yaparak analiz etmekte ve akılcı-yasal örgütü “ bürokrasi” olarak adlandırmaktadır.

Max Weber örgütleri; karizmatik, geleneksel ve akılcı-yasal olmak üzere üçlü bir sınıflandırma yaparak analiz etmektedir.

C. Northcote Parkinson, yöneticilerin ve çalışanların sayısının işin kendisinden bağımsız olarak genişleyebileceğini söylemiş ve bu görüşünü “Parkinson Yasası” olarak adlandırarak bürokrasinin halk dilinde kırtasiyecilik anlamında kullanılmasına bilimsel olarak açıklık getirmiştir.

Neo-klasik yönetim kuramı temelde klasik yönetim kuramının görüş ve ilkelerine dayanır, ancak bunlara yenileri eklenmiş özellikle insan unsuru öne çıkartılarak, insanın örgüt içinde nasıl davrandığı, davranışının nedenleri ve örgüt yapısı ile davranış arasındaki ilişkiler irdelenmiştir. Bu nedenle, “davranışsal yönetim kuramı” olarak da adlandırılmıştır.

McGregor, Klasik Yönetim Kuramı tarafından öne sürülen görüşleri “X Kuramı”, Neo-klasik Yönetim Kuramı tarafından öne sürülen görüşleri ise “Y Kuramı” olarak adlandırdığı ve yöneticilerin davranışlarıyla ilgili varsayımlara dayanan bir model yardımıyla açıklamaya çalışmıştır.

Herzberg’in Hijyen Modeli; başarı, tanınma, işin içeriği, sorumluluk ve yükselme olarak belirlenen iş tatmini nedenleriyle; iş güvencesi, adil ücret sistemi, ast-üst arasındaki olumlu ilişkiler, uygun çalışma koşulları gibi iş tatminsizliği nedenleri arasında benzerlik olmadığı ya da bu iki duygunun (tatmin ve tatminsizliğin) birbirinin karşıtı olmadığı varsayımına dayanmaktadır.

Klasik yönetim kuramının kapsamında üç ayrı alt yaklaşım bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, öncülüğünü Frederick W. Taylor’un yaptığı ‘bilimsel yönetim’ yaklaşımı; ikincisi, öncülüğünü Henri Fayol’un yaptığı ‘yönetim süreci’ yaklaşımı ve üçüncüsü de, öncülüğünü Max Weber’in yaptığı ‘bürokrasi’ yaklaşımıdır.

Max Weber'in Bürokrasi Yaklaşımı İzleyicileri

• Alwin W. Gouldner
• Tom Burns
• Aston Grubu ve Derek Pugh
• C.Northcote Parkinson

Fayol işletmedeki faaliyetlerin aşağıda görüldüğü gibi altı gruba ayrılarak sınıflandırılabileceğini öne sürmektedir:
1. Teknik faaliyetler (hammaddeyi işleyip mal üretme-imalat)
2. Ticari faaliyetler (satınalma, satma, değiş-tokuş)
3. Mali faaliyetler (sermayenin verimli ve etkin olarak kullanılıp kullanılmadığı)
4. Güvenlik faaliyetleri (sermayedarların çıkarlarının ve işletmenin mal varlığının korunması)
5. Muhasebe faaliyetleri (hisse senetleri ve tahviller, gelirler ve giderler, bilanço ve teknik analizler)
6. Yönetimsel faaliyetler (planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim)

Fayol’un yönetim öğretisi (doktrini) on dört ilkeye dayanmaktadır ve bu ilkeler; 

İşbölümü, Yetki ve sorumluluk, Disiplin, Yöneltme (emir-komuta) birliği, Yönetim birliği,  İşletmenin çıkarlarının (genel çıkarların) kişisel çıkarlara üstünlüğü, Ödüllendirme ve ücret, Merkezileşmek ya da merkezileşmekten uzaklaşmak, Hiyerarşi zinciri, Düzen, Eşitlik, İstikrarlı görevde kalma süresi, İnisiyatif, Ekip ruhu (esprit de corps).

Amitai Etzioni örgüt üyelerinin “rızasını” elde edebilmenin dayanakları üzerinde çalışmalar yaparak Fayol’un “ekip ruhu” ilkesine katkıda bulunmuştur.

Max Weber örgütleri; karizmatik, geleneksel ve akılcı-yasal olmak üzere
üçlü bir sınıflandırma yaparak analiz etmekte ve akılcı-yasal örgütü “ bürokrasi” olarak adlandırmaktadır.

Likert, işletmelerdeki yönetim uygulamalarıyla ilgili varsayımlarını dörtlü bir sınıflandırma doğrultusunda açıklamaktadır. Buna göre; Sistem 1 çalışanları sömüren ve otoriter bir işletme yönetimini, Sistem 2 iyilikçi ve otoriter bir işletme yönetimini, Sistem 3 çalışanlarına danışmaya önem veren bir işletme yönetimini ve Sistem 4, verilen kararlara katılmayı öngören grup yönetim biçimine dayanan bir işletmeyi tanımlamaktadır.

Blake ve Mouton grafik üzerine yerleştirdikleri çeşitli düzeylerdeki davranış kalıplarını adlandırmışlar ve tanımlamışlardır. Buna göre;
1.1 düzeyindeki yönetsel davranış kalıbı “zayıf yönetim”, 1.9 düzeyindeki yönetsel davranış kalıbı “taşra kulübü yönetimi”, 5.5 düzeyindeki yönetsel davranış kalıbı “yolun ortası yönetimi”, 9.1 düzeyindeki yönetsel davranış kalıbı “görev yönetimi” ve 9.9 düzeyindeki yönetsel davranış kalıbı ise, “ekip yönetimi”
olarak adlandırılmıştır.

Neo-klasik yönetim kuramı doğrultusunda geliştirilen modeller arasında Douglas Mc Gregor’un “X ve Y Tipi Yönetici Modeli”, Rensis Likert’in “Sistem 1-Sistem 4 Modeli”, Blake ve Mouton’un “Yönetsel Kafes Modeli”, Chris Argyris’in “Olgunlaşma Modeli” ve Frederick Herzberg’in “Hijyen Modeli” sayılabilir.

Argyris, çocukluktan olgunluğa doğru gelişimin temelde yedi aşamadan oluştuğunu öne sürmektedir. Bunlar:
1. Çocuk edilgenliğinden yetişkin etkenliğine,
2. Bağımlılıktan göreli bağımsızlığa,
3. Sınırlı davranış kalıplarından çok çeşitli davranış kalıplarına,
4. Kararsız, yüzeysel, sürekli olmayan bir ilgi düzeyinden daha kararlı ve derin bir ilgi düzeyine,
5. Yüzeysel bakış açısından kapsamlı bakış açısına,
6. İkincil sosyal konumdan eşit ya da üstün sosyal konuma,
7. Kendini bilememe durumundan kendini bilme ve özdenetime.